„Częstochowa na początku XX wieku. W 100. rocznicę wybuchu I wojny światowej” - to temat konferencji naukowej, która odbywa się w dniach 17-18 października na Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Organizatorem konferencji jest Częstochowskie Towarzystwo Naukowe.

Podczas konferencji historycy Kościoła, Częstochowy i regionu podejmują takie zagadnienia jak m. in.: rola Jasnej Góry w latach 1914-1918, życie religijne Częstochowy, duchowieństwo częstochowskie w latach I wojny światowej, społeczność żydowska Częstochowy w latach 1914-1918, życie gospodarcze miasta w latach I wojny światowej, lata okupacji w świetle pamiętników częstochowskich oraz działalność edukacyjna w na początku XX wieku w Częstochowie.

„Historia jest siłą, którą tworzą nie tylko nagie fakty, ale także pojęcia, które człowiek własną siłą wypowiada” - mówił na początku konferencji abp Wacław Depo, metropolita częstochowski, przypominając słowa Cypriana Kamila Norwida i podkreślił „znaczenie świadectwa naszego pokolenia wobec faktów i wydarzeń”.

Natomiast obecny na konferencji poseł Szymon Giżyński (PiS) dodał, że „historia jako nauczyciela życia uczy nas tego, że tożsamości się nie odkrywa, ale jest się jej wiernym bądź nie”.

Następnie o Jasnej Górze jako ważnym ośrodku kultu maryjnego w latach 1914-1918 mówił o. prof. Zachariasz Jabłoński, paulin z Jasnej Góry. - W latach I wojny światowej, pomimo trudności, wywierała wpływ na kształtowanie świadomości narodowej - mówił o. Jabłoński i dodał, że mimo brutalności zaborców „Jasna Góra pełniła swoją posługę religijną”.

O tym, że „Jasna Góra w dziejach narodu miała ugruntowane miejsce i była złączona ściśle z dziejami miasta” mówił ks. prof. Jan Związek z Wyższego seminarium Duchownego i Akademii im. Jana Długosza, który w pierwszym dniu konferencji przybliżył życie religijne Częstochowy w latach 1914-1918.

Prelegent przypomniał m. in. że życie religijne, obok Jasnej Góry, skupione było wokół świątyń: św. Zygmunta i św. Barbary. Przypomniał sylwetki takich kapłanów jak: ks. Bolesław Wróblewski i ks. Sylwester Baranowicz, pierwszy budowniczy późniejszej katedry w Częstochowie.

Temat działalności duchowieństwa w okresie I wojny światowej podjął również ks. dr Jacek Kapuściński z Wyższego Instytutu Teologicznego w Częstochowie i Archiwum Archidiecezji Częstochowskiej im. ks. W. Patykiewicza.

Ks. Kapuściński dużo miejsca poświęcił osobie ks. Mariana Fulmana, proboszcza parafii św. Zygmunta, znanego działacza społecznego i późniejszego biskupa lubelskiego. Prelegent podkreślił także znaczenie działalności katechetycznej, która zajmowała „szczególne miejsce w posłudze duchowieństwa częstochowskiego”. - Ważną rolę odegrał w katechizacji ks. Michał Ciesielski, nestor prefektów szkolnychv- mówił ks. Kapuściński.

Prelegent wskazał również na rolę kaznodziejstwa w kształtowaniu postaw społeczeństwa i działalność społeczną księży w różnych instytucjach społecznych takich jak m. in.: Towarzystwo Dobroczynności Chrześcijan, Sodalicja Mariańska, Polska Macierz Szkolna. - Także sprawy Ojczyzny zajmowały ważne miejsce w życiu kapłanów. Wyrazem tego były także kazania bp. Władysława Krynickiego, ks. Bolesława Wróblewskiego oraz ks. Mariana Nassalskiego - kontynuował prelegent i dodał, że „kapłani prowadzili także działalność wydawniczą i pisarską”.

W pierwszym dniu konferencji prelegenci m. in. dr Franciszek Sobalski, prof. nadzw. dr hab. Dariusz Złotkowski, mgr Wiesław Paszkowski przybliżyli życie codzienne mieszkańców Częstochowy, dzieje społeczności żydowskiej w latach 1914-1918 oraz życie gospodarcze miasta.

W drugim dniu konferencji 18 października prelegenci m. in. ks. prof. nadzw. dr hab. Paweł Wolnicki, dr Juliusz Sętowski, dr Andrzej Kuśnierczyk przybliżą działalność Magistratu Częstochowy w okresie I wojny światowej, działalność Polskiej Organizacji Narodowej.

Uczestnicy konferencji wysłuchają również referatów na temat: oświaty częstochowskiej oraz literatury z okresu I wojny światowej.

Wojska niemieckie weszły do Częstochowy 4 sierpnia 1914 r. rano. Wojska pojawiły się pod Jasną Górą, obok pomnika cara Aleksandra II. Niemcy wystawili swoje posterunki wojskowe na dworcu, przy poczcie, na Wałach Jasnogórskich. Wobec pogłosek o niewłaściwym zachowaniu się żołnierzy niemieckich na Jasnej Górze cesarz Wilhelm II postanowił opiekę nad klasztorem przekazać wojskom austro-węgierskim. 26 kwietnia 1915 r. na Jasną Górę przybyła 9-osobowa załoga austriacka pod dowództwem kapitana Józefa Klettingera. Tak powstała 'enklawa Jasna Góra', obejmująca obszar sięgający aż po Mstów. Mimo, iż Częstochowa była pod zaborem niemieckim, okupant wyraził zgodę na obchody 125 rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Tego też dnia w 1916 roku zorganizowano wielki Pochód Narodowy, który przeszedł z Nowego Rynku /obecnie Plac Daszyńskiego/ pod Jasną Górę gdzie odbyło się nabożeństwo.

Następnie wiosną 1917 roku utworzono w Częstochowie Powiatowy Urząd Zaciągu do Wojska Polskiego do którego zgłaszali się młodzi Polacy, uczniowie szkół średnich, działający w Polskiej Organizacji Wojskowej. Godny odnotowania jest w tym czasie demontaż pomnika znienawidzonego cara Aleksandra II oraz wielki Pochód Narodowy w 100 rocznicę śmierci Tadeusza Kościuszki.

Pomimo represji ze strony władz okupacyjnych nie zamarła w Częstochowie działalność społeczna i kulturalna. W 1916 roku z inicjatywy dr Władysława Biegańskiego powstało w Częstochowie Towarzystwo Biblioteki Publicznej. 11 sierpnia 1917 roku doprowadziło ono do otwarcia pierwszej w mieście biblioteki publicznej. Mieściła się ona przy ul. Kościuszki 14 w mieszkaniu prywatnym jednego z członków towarzystwa. Księgozbiór, pochodzący z darów stanowiło zaledwie 1300 pozycji, głównie literatura naukowa i popularno-naukowa.

W latach I wojny światowej ważną rolę odegrało sanktuarium jasnogórskie w podtrzymywaniu ducha narodowego.

11 listopada 1918 r. załoga niemiecka zaczęła opuszczać koszary i stację kolejową a młodzież z POW i Straż Obywatelska przystąpiła do rozbrajania Niemców. Następnego dnia o godz. 17.30 przemaszerowały częstochowskimi Alejami - 3 kompanie Wojska Polskiego pod dowództwem kpt Ludwikowskiego. Na ulicach, balkonach, na Ratuszu załopotały biało-czerwone flagi.

Fakty historyczne m. in. na podstawie www.czestochowa.simis.pl