W biogramach ludzi nauki zwraca się uwagę przede wszystkim na wydarzenia, które wiążą się ze zdobywaniem stopni, stanowisk i tytułów naukowych. 25 stycznia 2017 r. mija 50 lat od obrony rozprawy doktorskiej ks. prof. Jana Kowalskiego – jednego z najwybitniejszych polskich teologów moralistów obecnego czasu. Obrona miała miejsce na Wydziale Teologicznym Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Promotorem rozprawy pt. „Nauka Mikołaja z Mościsk o modlitwie wewnętrznej” był ks. doc. dr hab. Władysław Poplatek, w tym czasie dziekan Wydziału Teologicznego KUL. Recenzentami pracy byli: ks. prof. dr hab. Władysław Wicher, profesor b. Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, oraz ks. prof. dr hab. Wincenty Granat, późniejszy rektor KUL (1965-70). Obrona odbyła się przy całej Radzie Wydziału, w obecności – w tym dniu – 24 członków. Rocznica ta jest stosowną okazją, by przypomnieć sylwetkę ks. prof. Kowalskiego, jego życiorys naukowy, z uwzględnieniem najważniejszych osiągnięć – dzisiaj już wielokrotnego – Jubilata.

Przywiązany do tradycji

O ks. prof. Janie Kowalskim napisano już wiele z okazji obchodzonych rocznic i jubileuszy zarówno z sektora kapłańskiego, jak i naukowego. W polskiej literaturze teologicznej znajdujemy fachowe, kompetentne oceny jego działalności naukowo-dydaktycznej i dorobku naukowego ze wskazaniem na jego naukową wartość i oryginalność. Stąd też autor niniejszego tekstu czuje się do pewnego stopnia zwolniony ze szczegółowej prezentacji sylwetki i życiowych osiągnięć Księdza Profesora. Niech mi to wybaczy On sam i czytelnicy.

Nawet w krótkim tekście prezentacyjnym trzeba powrócić do początków, do źródeł formacji intelektualnej i moralnej prezentowanego Autora.

Ks. prof. dr hab. Jan Kowalski urodził się 4 czerwca 1930 r. we wsi Krępa k. Miechowa, w parafii Gołcza. Jego rodzice Kazimierz i Wiktoria z d. Kozioł prowadzili niewielkie gospodarstwo rolne. Z domu rodzinnego wyniósł nie tylko dobre wychowanie, ale także wielki szacunek do ludzi ziemi, do tych, którzy żywią i bronią. Zabrał ze stron rodzinnych w życie najszlachetniejsze cechy człowieka przywiązanego do tradycji polskiej wsi, umiłowania Kościoła i ojczystej ziemi. Edukację podstawową zdobywał w rodzinnej miejscowości oraz w Gołczy. Szkołę średnią ukończył w Miechowie. Kształtowali go tam wzorowi wychowawcy i pedagodzy. Następnie, idąc za głosem powołania kapłańskiego, wstąpił do Częstochowskiego Seminarium Duchownego w Krakowie. Jako alumn seminarium był zarazem studentem Uniwersytetu Jagiellońskiego. Formację teologiczną uwieńczył magisterium z teologii, uzyskanym na podstawie pracy napisanej pod kierunkiem ks. prof. Władysława Wichra. Święcenia kapłańskie przyjął 27 czerwca 1954 r. z rąk bp. Zdzisława Golińskiego. Po święceniach pracował kolejno w dwóch parafiach: w Mierzycach (1954-56) i w Konopiskach (1956-57). W latach 1957-59 odbył studia specjalistyczne na KUL w zakresie teologii moralnej, uwieńczone najpierw licencjatem (1959 r.), a następnie doktoratem (1967 r.). W roku 1959 ks. lic. Jan Kowalski – na zlecenie Biskupa Częstochowskiego – podjął wykłady z teologii moralnej i nauk pokrewnych w Częstochowskim Seminarium Duchownym w Krakowie. Z czasem podjął także zajęcia w Wyższym Seminarium Duchownym Ojców Paulinów (1961-66), w Wyższym Śląskim Seminarium Duchownym (1966-68), w Wyższym Seminarium Misyjnym Księży Sercanów w Stadnikach (1967-68). Po doktoracie, w latach 1968-71, przebywał na stypendium naukowym we Fryburgu Szwajcarskim, gdzie miał sposobność zapoznać się z ówczesnymi nurtami posoborowej teologii moralnej, a także pogłębić znajomość języka francuskiego i niemieckiego, co dla pracy naukowej miało duże znaczenie. Po powrocie do kraju ks. dr Jan Kowalski wznowił wykłady z teologii moralnej w Częstochowskim Seminarium Duchownym, zaś w 1978 r. zaangażowano go z wykładami z teologii moralnej ogólnej na studium podstawowym w Papieskim Wydziale Teologicznym w Krakowie. Stał się tu następcą kard. Karola Wojtyły na Katedrze Teologii Moralnej. W roku 1984 uzyskał stopień doktora habilitowanego na swojej macierzystej uczelni. 8 maja 1986 r. otrzymał nominację na docenta, a 5 lat później został profesorem nadzwyczajnym, zaś w 1997 r. profesorem zwyczajnym.

Teolog „w drodze”

Ks. prof. Jan Kowalski bywa nazywany teologiem „w drodze”, jako że jego działalność naukowo-dydaktyczna rozciągała się na kilka ośrodków teologicznych. Najczęściej bywał w rozjazdach między Krakowem, Częstochową i Wrocławiem. Jeden tydzień spędzał w Krakowie, a drugi w Częstochowie i we Wrocławiu. Czas podróży był dla niego także czasem pracy naukowej: studiował najnowszą literaturę teologiczną, poprawiał prace magisterskie i doktorskie, przygotowywał się do wykładów, prowadził ciekawe rozmowy z towarzyszami podróży.

Wśród zainteresowań badawczych ks. Kowalskiego znajduje się nie tyle historia teologii moralnej, ile współczesne problemy etyczne: problematyka wojny i zbrojeń, inżynieria genetyczna, kara śmierci, eutanazja, moralne aspekty kultury i mediów. Ksiądz Profesor był i jest bardzo wrażliwy na problemy etyki społecznej. Stąd też wiele uwagi w swoich badaniach, wykładach i publikacjach poświęca sprawom: demokracji i polityki, podziału dóbr, kryzysowi tożsamości kapłańskiej, moralnym aspektom procesu jednoczącej się Europy. Od początku swojej drogi naukowej ks. prof. Kowalski przejawiał żywe zainteresowanie europejską myślą moralną, mając do niej jednak krytyczny stosunek. Aktywnie uczestniczył w licznych kongresach międzynarodowych etyków i teologów, zwłaszcza obszaru języka francuskiego i niemieckiego. Nie tylko sam korzystał z ich przemyśleń i dorobku, ale też przekazywał teologom zachodnim dorobek polskiej teologii moralnej. Stąd bywa nazywany przez polskie środowisko teologiczne „teologiem europejczykiem”.

Obraz osiągnięć naukowo-dydaktycznych, w tym dorobek publikacyjny Księdza Profesora jest imponujący. W ciągu lat swej działalności ubogacił on wydatnie rodzimą teologię moralną, zespalając ją równocześnie z dorobkiem europejskiej myśli teologicznej.

Trzeba także dodać, że w twórczości pisarskiej Księdza Profesora znajdujemy również dział publikacji popularnonaukowych. Są one owocem licznych odczytów i konferencji, z którymi był zapraszany przez różne środowiska naukowe i społeczne. To uzdolnienie do popularyzacji problematyki teologicznej, zwłaszcza etycznej, sprawiło, że przez 17 lat ks. prof. Kowalski był Krajowym Duszpasterzem Nauczycieli i Wychowawców (1985 – 2002) i przez ten czas co roku organizował pielgrzymkę tego środowiska na Jasną Górę.

Wydaje mi się, że szczególnym osiągnięciem ks. prof. Jana Kowalskiego jest wychowanie młodej, nowej kadry teologów moralistów w polskim środowisku teologicznym, w szczególności w regionie Polski Południowej (Częstochowa, Kraków, Wrocław). Ta inwestycja w młody narybek teologów jest imponująca i bardzo cenna dla polskich ośrodków teologicznych, zwłaszcza dla wydziałów teologicznych i wyższych seminariów duchownych. Można śmiało powiedzieć, że teologiczna myśl Księdza Profesora żyje i rozwija się w jego uczniach.

Świadectwo

Jako były rektor Metropolitalnego Wyższego Seminarium Duchownego (1988-95) i Papieskiego Wydziału Teologicznego (1992 – 2004) we Wrocławiu chcę złożyć osobiste świadectwo o ks. prof. Janie Kowalskim, który od 1971 r. aż do swojej emerytury prowadził zajęcia naukowo-dydaktyczne we wrocławskim środowisku teologicznym. Przez ponad 30 lat dzisiejszy nestor polskich teologów moralistów prowadził najpierw wykłady kursoryczne z teologii moralnej na studiach magisterskich, a z czasem także monograficzne na studiach licencjackich i doktoranckich, prowadził także seminarium naukowe dla magistrantów i doktorantów. Spośród 35 jego doktorów 10 wypromował we Wrocławiu oraz ponad 150 magistrów z ogólnej liczby ponad 600. Są to rzeczywiście imponujące liczby.

Jako bliski współpracownik Księdza Profesora chcę wyznać, że jest On nie tylko świetnym dydaktykiem o bogatej wiedzy teologicznej, nie tylko kompetentnym i zatroskanym o studentów kierownikiem seminarium naukowego, nie tylko czynnym współorganizatorem i uczestnikiem sympozjów naukowych i autorem cennych publikacji, zamieszczanych w książkach i czasopismach, ukazujących się w stolicy Dolnego Śląska, ale także przykładnym kapłanem i uczonym o najwyższych standardach naukowych i wychowawczych. Był i jest zawsze uczciwy i sprawiedliwy w ocenie studentów i teologów, odważny w nazywaniu rzeczy po imieniu. Dewizą Jego posługi profesorskiej jest wierność prawdzie ewangelicznej i naukowej. Odznacza się autentyczną miłością do Pana Boga i człowieka, Kościoła i Ojczyzny.

Trudno się dziwić, że Wrocław odwdzięczył się Księdzu Profesorowi: najpierw przez decyzję kard. Henryka Gulbinowicza – Wielkiego Kanclerza, mianując go kanonikiem Kapituły Katedralnej we Wrocławiu (1996 r.), a następnie obdarzając go najwyższą godnością akademicką – doktoratem honoris causa Papieskiego Wydziału Teologicznego we Wrocławiu (2002 r.), kiedy byłem jeszcze rektorem tej uczelni.

Czcigodny i Drogi Księże Profesorze, świętując z Księdzem Profesorem 50. rocznicę wstąpienia przez doktorat do grodu nauki, ponawiamy nasze życzenia sprzed dawniejszych i najnowszych lat: „Ad multos annos in Christi veritate et caritate!”.