Prowadzący spotkanie dr hab. Paweł Skibiński (Uniwersytet Warszawski, Instytut Dziedzictwa Myśli Narodowej) rozpoczął od pytania związanego z rolą kard. Kominka w najnowszej historii Polski i Kościoła i przyczyną zainteresowania się osobą kardynała w kwestii powstania książki.

Najczęściej kojarzymy kardynała Kominka z “Orędziem Biskupów Polskich do Biskupów Niemieckich”. (...) Poza tym jest to bardzo istotna postać w Episkopacie Polski. Jego historia jest bardzo ciekawa i złożona. Wywodzi się z diecezji Katowickiej, urodził się w czasach zaboru. Formacja rodzinna, postrzeganie dziejów Polski oraz relacja polsko-niemiecka jest ważna. (...) Po II wojnie światowej budował struktury Kościoła na “ziemiach odzyskanych” i musiał się zmierzyć z trudnościami, które występowały na tym terytorium. - mówił Wojciech Kucharski.

Odpowiadając na to samo pytanie dr Łatka zaznaczył: - Kard. Kominek na wielu polach był znaczącym hierarchą w Episkopacie Polski. Współkierował działaniami KEP wobec władz komunistycznych oraz linii Kościoła w Polsce. Posiadał on pełne zaufanie Prymasa Wyszyńskiego. (...) Jego działalność była bardzo szeroka, ale jeszcze nie jest wystarczająco opisana. Chcieliśmy choć trochę uzupełnić te płaszczyzny działalności kard. Kominka, które wcześniej nie były opisane.

W nawiązaniu do książki o kard. Kominku autorstwa ks. prof. Dominika Zamiatały, prowadzący spotkanie poruszył kwestię o zgodność tez zawartych w tamtej pozycji książkowej oraz poprosił o porównanie ówczesnego kościoła wrocławskiego z obecnym.

Tekst ks. Zamiatały zawiera wiele ciekawych faktów i informacji. (...) Jednak, czy to jest tekst o kardynale Kominku czy raczej o Archidiecezji Wrocławskiej? - nie jestem w stanie udzielić takiej odpowiedzi. Z tekstu jednak wynika rola ówczesnego ordynariusza. Po pierwsze ustabilizowanie struktur Kościoła. Ważne było zapewnienie wiernym kapłanów oraz zorganizowanie parafii. Po drugie, kluczowy był aspekt formalno-prawny dotyczący braku regulacji granic diecezji - mówił W. Kucharski. Poruszona została także kwestia różnorodności osób przybywających na ziemie odzyskane oraz próbę integracji wielkopolan, kresowiaków, autochtonów czy osób przybyłych z wileńszczyzny. Zauważona została w tej kwestii społeczna rola kard. Kominka.

Kolejne pytanie dotyczyło bilansu działań kard. Kominka. Odpowiadając, Wojciech Kucharski zaznaczył, że jest on pozytywny. Pojawiały się liczne problemy, które wynikały z wielu aspektów. Jednak z czasem sytuacja zaczęła się stabilizować. Przyczyniła się do tego formacja nowych kapłanów, którzy wychowali się w środowisku wrocławskim. Słabością była relacja z biskupami pomocniczymi oraz niewłaściwy dobór kadr kurialnych oraz bliskich współpracowników. Z kolei Rafał Łatka uzupełniając wypowiedź swojego przedmówcy podkreślił uporządkowanie kwestii kadr narzuconych przez komunistów. - Bilans jest pozytywny w wielkich dziełach, jak proces pojednania polsko-niemieckiego, planowaniu uregulowania kwestii ziem odzyskanych oraz bycie zdecydowanym zwolennikiem działań kard. Wyszyńskiego. Z kolei na poziomie diecezji należy przeprowadzić jeszcze dokładne badania.

Zatrzymując się na aspektach ogólnokościelnych związanych z relacją z niemieckimi hierarchami oraz innych kontaktach międzynarodowych, Wojciech Kucharski nazwał hierarchę wrocławskiego “Ambasadorem polskiego Kościoła w Niemczech”. Taki wniosek wynika z bliskich relacji z wieloma biskupami zza zachodniej granicy. - Kard. Kominek posługiwał się biegle językiem niemieckim, znał także j. francuski, co pozwoliło mu poruszać się m.in. w Rzymie - podkreślił W. Kucharski i podkreślił zagraniczne zaangażowanie kardynała z mniejszymi akcjami związanymi z pojednaniem.

Zauważona została także pewnego rodzaju przewaga kard. Kominka nad władzami komunistycznymi - Kardynałowi Kominkowi udawało się świetnie lawirować i wygrywać pewne spory. Stąd rekomendacje, aby zablokować udział kardynała w 2 i 3 sesji Soboru Watykańskiego II wynikały z tej relacji.

Zostało przypomniane spotkanie KEP w Katedrze Wrocławskiej 1 września 1965 roku. Uznane ono zostało za “najbardziej patriotyczną deklarację Episkopatu Polski”.

Podjęto także kwestię ziem odzyskanych i pełnej zgody władz komunistycznych i kościelnych odnośnie praw polskich do tych ziem. - W różnych rozmowach Episkopat podkreślał, że w tej kwestii różnic nie ma. Dlatego też pojawiała się kwestia tworzenia diecezji - mówił dr. hab. Kucharski.

Podkreślono, że “Orędzie…” złamało monopol władzy ludowej na politykę międzynarodową. Inna kwestia to list do całych Niemiec, co oznaczało brak uznania podziału w Niemczech na wschód i zachód. - Biskupi użyli orędzia jako narracji będącej w stanie przełamywać kwestie budujące potrzebę wojsk radzieckich w Polsce. Gdyby doszło do pojednania z Niemcami pojawiłaby się kwestii sensu obecności tych wojsk w naszym kraju. - podkreślił Wojciech Kucharski.

Przygotowanie “Orędzia…” było przełomowe w relacjach polsko-niemieckich, jedna po publikacji tekstu wielkie ciosy spadły na Prymasa, który do końca go bronił.

Powstała książka o kard. Kominku nie jest końcem badań związanych z osobą hierarchy wrocławskiego. - Chcemy przygotować obszerny wybór źródeł dotyczący podejścia władz komunistycznych, struktur aparatu partyjnego, bezpieki do kard. Kominka i jego działalności. Pozwoli to na całościowe pokazanie jego działań. - zaznacza dr hab. Rafał Łatka - i dodaje, że pojawił się pomysł stworzenia specjalnego albumu dokumentującego życie i działalność hierarchy wrocławskiego.