Reklama

Bożogrobowcy w Przeworsku

Niedziela przemyska 11/2009

Bądź na bieżąco!

Zapisz się do newslettera

Kościół Bożogrobców w Przeworsku jest jednym z najcenniejszych zabytków architektury średniowiecza na Podkarpaciu. Ponieważ ziemie te stosunkowo późno weszły w skład państwa polskiego (czasy ruskiej ekspansji Kazimierza Wielkiego 1340-66), są one bardzo ubogie w zabytki tego typu. Także zakon krzyżowy Bożogrobców, wywodzących się z Jerozolimy, do dzisiaj pobudza ciekawość miłośników historii średniowiecza. Skoro Bożogrobcy zrządzeniem losu pojawili się również na Podkarpaciu, warto poznać ich historię związaną z Przeworskiem.
W 1099 r., po zdobyciu Jerozolimy przez wojska I wyprawy krzyżowej, władca państwa jerozolimskiego Gotfryd z Bouillon utworzył przy Grobie Jezusa kapitułę opiekunów Grobu. W 1114 r. patriarcha jerozolimski Arnulf z Rohez nadał zakonnikom regułę św. Augustyna, ustanawiając organizację wewnętrzną zakonu.
Kanonicy Regularni Opiekunowie Najświętszego Grobu Jerozolimskiego, zwani u nas Bożogrobcami, rekrutowali się początkowo z rycerstwa, które podjęło trud wypraw krzyżowych, mających odzyskać święte dla chrześcijaństwa miejsca, znajdujące się wówczas w rękach Turków Seldżuków. W odróżnieniu jednak od innych zakonów krzyżowych np. templariuszy czy joannitów, nie byli zakonem zmilitaryzowanym i poświęcali się głównie działalności charytatywnej. Do Polski sprowadził Bożogrobców możny rycerz Jaksa z Miechowa herbu Gryf w 1163 r., do swojej rodzinnej miejscowości, po powrocie z pielgrzymki do Ziemi Świętej (Rocznik Miechowski).
U schyłku XIV wieku Bożogrobcy włączyli się w budowę organizacji kościelnej na Rusi Czerwonej. Nie przebiegała ona jednak bezproblemowo: na terytorium tym konkurowały ze sobą biskupstwa: lubuskie - wywodzące swoje prawa do tych terenów jeszcze z połowy XIII wieku (ks. Henryk Brodaty zezwolił im na działalność misyjną na Rusi) i świeżo erygowane biskupstwo przemyskie (1375). Zapewne jedną z ostatnich prób zademonstrowania roszczeń do Rusi biskupów lubuskich było wydane w 1393 r. zezwolenie bp. Jana Maraza (sam należał do zakonu Bożogrobców) na założenie parafii w Przeworsku przez Jana z Tarnowa, wojewodę sandomierskiego i właściciela klucza jarosławskiego oraz starostę ruskiego. Parafia została erygowana 28 kwietnia 1393 r., przy istniejącym na tzw. małym Rynku kościółku pw. św. Katarzyny. W roku następnym Jan z Tarnowa przekazał kościół św. Katarzyny Bożogrobcom. Pomysł powierzenia im parafii w Przeworsku wyszedł niewątpliwie od biskupa lubuskiego. Tarnowski przekazał zakonnikom także tereny tzw. Kniaziego Grodziszcza (zapewne siedziby ruskiej wołosti) pod budowę klasztoru Świętego Ducha.
Ponieważ kościółek św. Katarzyny okazał się zbyt mały na potrzeby duszpasterskie, w roku 1430 ówczesny właściciel miasta Rafał z Tarnowa i Jarosławia oraz jego syn Rafał z Jarosławia i Przeworska, kasztelan sandomierski i marszałek Królestwa Polskiego podjęli budowę nowego kościoła na terenie Kniaziego Grodziszcza. Budowa trwała w latach 1430-73. Nadzorowali ją prepozyci Dominik, Jan i Mikołaj. W latach 1473-1516 wybudowano budynek parafialny. Parafia od początku była hojnie obdarowywana okolicznymi wsiami. Klasztorowi podlegały kaplice w sąsiednich wsiach: Studzian i Rozbórz. Tarnowscy jako fundatorzy otrzymali też prawo wybierania spośród Bożogrobców prepozyta. Z dużą dozą prawdopodobieństwa można przyjąć, że Bożogrobcy prowadzili w Przeworsku także szpital pod wezwaniem Świętego Ducha. Istnienie jego potwierdza kilka źródeł, m.in. dokument Rafała z Jarosławia z 1460 r. miał zawierać nadania dla już istniejącego szpitala.
Stopniowo, na przestrzeni lat, konwent przeworskich Bożogrobców powiększał się. Na początku, w 1394 r., był tu tylko prepozyt i jeden brat, w 1471 było już co najmniej czterech braci, a w 1490 biskup przemyski Jan z Targowiska zalecił w trakcie przeprowadzanej wizytacji, by zakonnicy nie włóczyli się po mieście, lecz chodzili po dwóch. W latach 1585 i 1587, na mocy postanowień kapituły zakonu Bożogrobców, podzielono zakon w Polsce na cztery prowincje, w tym ruską z ośrodkiem w Przeworsku, co świadczyło o dużej randze domu przeworskiego. W skład prowincji wchodziły parafie w Leżajsku, Giedlarowej, Rudołowicach, Tuligłowach, Urzejowicach i Gniewczynie. Pierwszym prepozytem parafii był niejaki Bartłomiej z Mazowsza, a wikarym brat Priskan. Do kasaty Bożogrobców w 1819 r., w Przeworsku służbę Bożą pełniło 34 prepozytów, w tym ostatni Kasper Mizerski, który jeszcze do 1846 r. pełnił funkcję proboszcza parafii.
Klasztor z kościołem miały charakter obronny. Już w 1502 r. wzniesiono tu basztę, a w 1640 r. cały zespół otoczono murami. Najważniejszą częścią zabudowań, nieodłącznie związaną z kultem Grobu Pańskiego w Jerozolimie, przy którym ustanowiono przecież Bożogrobców, jest wzniesiona w latach 1692-1727 kaplica Grobu Bożego, przy której prace prowadzili M. Stawiński, F. Chodowicz. P. Gogoliński. Kaplica jest wierną kopią kaplicy Grobu Chrystusa w Jerozolimie, posiada także relikwie skały z Grobu Jerozolimskiego.
Na uwagę zasługuje gotyckie epitafium Rafała Jakuba Tarnowskiego z rodziną, polecane przez archanioła Rafała i św. Elżbietę (z lat 1492-96). W prezbiterium świątyni znajdują się płyty nagrobne z piaskowca, z podobiznami fundatorów kościoła Rafała Jakuba Tarnowskiego, marszałka koronnego (+1492) i jego żony Elżbiety Komorowskiej (+1496), które kryją wejście do krypt. Złożone tu zostały doczesne szczątki fundatorów świątyni i prepozytów Bożogrobców.
Bożogrobcy w czasie swojego pobytu w mieście prowadzili szkołę parafialną, w której wykładał znany Jan z Przeworska (I połowa XIV wieku). Był on autorem, nie zachowanego niestety do naszych czasów, kancjonału z polskimi przekładami pieśni liturgicznych. W domach Bożogrobców w Polsce bardzo uroczyście sprawowano liturgie Wielkiego Tygodnia, co potwierdza np. zachowany do naszych czasów antyfonarz z III ćwierci XVI wieku, z Miechowa. Także konstytucje zakonne polecały tworzenie w konwentach miejsc, nawiązujących do topografii Jerozolimy - stąd w wielu klasztorach, w tym wspomniana już wyżej w Przeworsku, kaplice Grobu Pańskiego. Ceremonie odprawiane u Bożogrobców przyciągały ludzi spragnionych przeżyć, których można było doświadczyć podczas pielgrzymek do Ziemi Świętej.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Podziel się:

Oceń:

2009-12-31 00:00

Wybrane dla Ciebie

Prezydium KEP: rozporządzenie MEN ws. organizacji lekcji religii to "akt bezprawny"

2025-01-19 17:04

Episkopat News

Prezydium Konferencji Episkopatu Polski stwierdziło w niedzielę, że rozporządzenie MEN zakładające, że od 1 września br. będzie jedna godzina tygodniowa religii lub etyki jest "aktem bezprawnym". Oczekujemy, że MEN odstąpi od podejmowania działań konfrontacyjnych wobec osób wierzących - dodało Prezydium.

Więcej ...

Papież: kiedy spowiadam, pytam penitentów, czy i jak dają jałmużnę

2025-01-20 20:27

Vatican Media

Aby się w życiu nie pogubić, trzeba się troszczyć o podstawowe relacje, o zachowanie bliskości – przypomniał Papież alumnom Kolegium Capranica, do którego należą seminarzyści i młodzi kapłani kształcący się na rzymskich uczelniach. Franciszek podkreślił, że w ich wypadku chodzi przede wszystkim o zachowanie bliskości z Bogiem, z Ludem Bożym, biskupem i kapłanami. I nie zapominajcie – dodał od siebie Franciszek – że święty Lud Boży jest nieomylny w swej wierze.

Więcej ...

„Nie przepada za Niemcami”. Prof. Andrzej Nowak o rodowodzie Trumpa i jego niechęci do Niemiec

2025-01-21 09:44
Prof. Andrzej Nowak

Biały Kruk

Prof. Andrzej Nowak

Prof. Andrzej Nowak, wybitny historyk i znakomity autor, opowiedział o historii rodzinnej Donalda Trumpa i wynikającym z tego jego nastawieniu geopolitycznym, w tym niechęci do Niemiec.

Więcej ...
Przejdź teraz
REKLAMA: Artykuł wyświetli się za 15 sekund

Reklama

Najpopularniejsze

Półtora roku więzienia dla księdza oskarżonego o...

Kościół

Półtora roku więzienia dla księdza oskarżonego o...

Los Angeles: Droga krzyżowa i tabernakulum nienaruszone po...

Wiara

Los Angeles: Droga krzyżowa i tabernakulum nienaruszone po...

Święta Agnieszka - dziewica i męczennica

Święci i błogosławieni

Święta Agnieszka - dziewica i męczennica

Kiedy pościsz, nie pokazuj tego na zewnątrz, ale...

Wiara

Kiedy pościsz, nie pokazuj tego na zewnątrz, ale...

Wrocławscy biskupi o kolędzie: najlepiej, gdyby odbywała...

Kościół

Wrocławscy biskupi o kolędzie: najlepiej, gdyby odbywała...

Panie spraw, abym przyjmował Twoją łaskę i czynił moje...

Wiara

Panie spraw, abym przyjmował Twoją łaskę i czynił moje...

Nowacka zdecydowała! Jedna godzina tygodniowo religii

Wiadomości

Nowacka zdecydowała! Jedna godzina tygodniowo religii

Pożary w Los Angeles: Nienaruszona figura Matki Bożej...

Wiara

Pożary w Los Angeles: Nienaruszona figura Matki Bożej...

Profanacja w Tychach. Opiłowane ręce Jezusa i belka...

Kościół

Profanacja w Tychach. Opiłowane ręce Jezusa i belka...