Sługa Boży Jan Paweł II 25 lat temu, przekazując młodym Krzyż Światowych Dni Młodzieży, wskazał konkretne zadanie: „Nieście go na cały świat jako znak miłości Pana Jezusa do ludzkości i głoście wszystkim, że tylko w Chrystusie Umarłym i Zmartwychwstałym jest zbawienie i odkupienie”.
Cały dzień trwało modlitewne czuwanie w strzemieszyckiej świątyni, którego zwieńczeniem była uroczysta Eucharystia pod przewodnictwem Ordynariusza naszej diecezji bp. Grzegorza Kaszaka, który w słowie Bożym zachęcał młodych do wierności najlepszemu przyjacielowi, czyli Chrystusowi. Na zakończenie Mszy św. przedstawiciele poszczególnych parafii diecezji z rąk Księdza Biskupa odebrali pamiątkowe, symboliczne krzyże ŚDM. Potem, uczestnicy spotkania, niosąc na swych ramionach Krzyż Światowych Dni Młodzieży, wyruszyli na Drogę Światła. To była nietypowa Droga Krzyżowa, aby zaznaczyć, że krzyż prowadzi do Zmartwychwstania.
25 marca 1983 r., Ojciec Święty Jan Paweł II dokonał otwarcia Nadzwyczajnego Jubileuszu Odkupienia. O godz. 17.40 Jan Paweł II podszedł do Drzwi Świętych i potrójnym uderzeniem ozdobnym młotkiem wypowiadając słowa: „Otwórzcie drzwi sprawiedliwości” dokonał otwarcia Roku Świętego. Po otwarciu Drzwi Świętych Ojciec Święty przekroczył ich próg jako pierwszy pielgrzym. Tuż za Ojcem Świętym przez te drzwi przeszła młodzież z dużym - 380 x 175 cm - prostym, drewnianym krzyżem. Krzyż przyniesiony przez młodzież został ustawiony obok konfesji św. Piotra. Przebywał tu 394 dni aż do zakończenia Roku Świętego - 22 kwietnia 1984 r. Stał się znakiem Nadzwyczajnego Jubileuszu Odkupienia. W Niedzielę Wielkanocną, 22 kwietnia 1984 r., Ojciec Święty Jan Paweł II dokonał zamknięcia Drzwi Świętych. Chwilę później, w atrium Bazyliki św. Piotra Jan Paweł II przekazał Krzyż Roku Świętego młodzieży, która odpowiadając na prośbę Papieża niesie go przez cały świat. W naszym kraju krzyż oraz ikona będą do 29 czerwca br.

Agnieszka Lorek: - Do diecezji sosnowieckiej przybył Krzyż Światowych Dni Młodzieży podarowany młodym przez Jana Pawła II. Co może Ksiądz powiedzieć, jako historyk sztuki, na temat tego znaku?

Ks.Tomasz Zmarzły: - Krzyż dla współczesnego człowieka mieszkającego w obrębie kultury europejskiej jest czymś zwyczajnym i naturalnym w codzienności życia. Spotyka się z nim niemal na każdym kroku. Wywarł on na przestrzeni dziejów świata ogromną rolę kulturową i stał się chyba najbardziej rozpoznawalnym na świecie symbolem.

- Czy tak było od początku istnienia chrześcijaństwa?

- Ikonografia krzyża i ukrzyżowania od pierwszych wieków chrześcijaństwa ulegała licznym zmianom. Z pierwszych wieków po Chrystusie nie zachowały się żadne przedstawienia. Przyczyną tego był po części fakt, iż ukrzyżowanie, na obszarze wpływów rzymskich, uważane było aż do IV wieku za haniebny rodzaj śmierci. Innym powodem było to, że dla wczesnego chrześcijaństwa mniejsze znaczenie miała śmierć Jezusa, a o wiele większe Jego Zmartwychwstanie.

- Jakie są najstarsze przykłady ukazujące krzyż?

- Do najstarszych przedstawień Chrystusa na krzyżu, należy płaskorzeźba z kości słoniowej z roku 420-430, zdobiąca skrzynkę relikwiarzową, przechowywaną w Britisch Museum. W dziele tym po raz pierwszy, obok przedstawienia Chrystusa na krzyżu, pojawiły się wyobrażenia Matki Bożej i św. Jana Ewangelisty, stojących pod krzyżem. Innym przykładem jest relief drewnianych drzwi z ok. 432 r. w bazylice Santa Sabina w Rzymie. Przedstawiony na reliefie Jezus i dwaj łotrzy stoją na ziemi, a krzyże, na których ich powieszono nie są tu prawie zaznaczone. Natomiast w roku 586 powstała miniatura krzyża w syryjskim Kodeksie Rabuli, znajdująca się w Bibliotece Laurenziana we Florencji, w której podstawowa grupa ukrzyżowania wzbogacona została przedstawieniami postaci z lancą i gąbką oraz wyobrażeniami żołnierzy grających w kości o szaty Chrystusa.

- Istnieje jakiś podział wśród przedstawień dotyczących tego tematu?

- Generalnie można wyróżnić trzy rodzaje przedstawień Ukrzyżowania: liturgiczne - umieszczane najczęściej w rękopiśmiennych mszałach, na stronicy otwierającej kanon rzymski słowami „Te igitur clementissime Pater”; historyczne - z ukazanymi postaciami, wymienionymi w Ewangeliach; dewocyjne - sam krzyż z postacią Chrystusa.

- Gdzie początkowo stawiano krzyże w świątyni?

- Począwszy od czasów karolińskich, aż po XII wiek, w połowie długości kościoła ustawiano zwykle ołtarz pw. Świętego Krzyża, z wysokim krucyfiksem stojącym na szczycie, związanym ideowo z miejscem ofiary eucharystycznej. Najlepszym przykładem jest plan klasztoru w Sankt Gallen, z wyrysowanym w centrum ołtarzem Świętego Krzyża. Akcentowano w ten sposób związek pomiędzy ofiarą eucharystyczną a ofiarą odkupienia. W XII i na początku XIII wieku w budowlach sakralnych zaczęło występować lektorium (drewniana lub kamienna ścianka na granicy prezbiterium i nawy, zasłaniająca częściowo lub całkowicie ołtarz główny, oddzielająca część kapłańską od pozostałej przeznaczonej dla ogółu wiernych), a krucyfiks stojący dotychczas pośrodku kościoła na ołtarzu krzyża, zaczęto przenosić na lektorium. Umieszczano go również w łuku tęczowym, łączącym prezbiterium z nawą główną kościoła. Wyniesiony w ten sposób krucyfiks, a później cała grupa ukrzyżowania, nazywana została mianem krucyfiksu triumfalnego lub tęczowego. Miał on za zadanie pośredniczyć w rozmowie wiernych z Bogiem.

- Od kiedy przedstawiano Chrystusa na drzewie krzyża z zamkniętymi oczami?

- W pierwszych sześciu wiekach ukazywano zawsze Jezusa z otwartymi oczami, mimo że miał przebity bok, co oznaczało Jego śmierć. Możemy to zauważyć na Ukrzyżowaniu z Narbonne. Interpretowano to w ten sposób, że w otwartych oczach widać było nieśmiertelne Słowo. Typ martwego Chrystusa stał się dominujący już od IX wieku. Ukazywano go martwego na krzyżu w przepasce biodrowej, z zamkniętymi powiekami i głową skłonioną na ramię oraz krwią płynącą z przebitego boku. Chciano w ten sposób widzieć Chrystusa cierpiącego z ludźmi, znoszącego cierpienia ponad ludzką miarę.

- Spotykamy przykłady ukazujące Chrystusa na krzyżu, gdzie Jego nogi są przebite dwoma lub jednym gwoździem. Co o tym decydowało?

- Ok. 1230-50 r. zmieniono dotychczasowy układ nóg Chrystusa z ułożonych obok siebie na skrzyżowane. Tłumaczono to tym, iż prawa strona Chrystusa odpowiadała życiu wiecznemu i sugerowała jego boskość, lewa zaś wskazywała na życie doczesne. Taki układ był wyrazem zwycięstwa pierwiastka duchowego nad cielesnym oraz przejścia do życia wiecznego. Najstarszym znanym krucyfiksem, w którym przedstawiono Ukrzyżowanego, przybitego do krzyża trzema gwoździami (nogi przeszyte jednym gwoździem), jest drewniany krucyfiks w Forstenried k. Monachium z lat 1180-1200.

- Jakie przedstawienie krzyża lub Ukrzyżowania z terenu naszej diecezji zasługuje na uwagę?

- Krzyż jako szczególny znak miłości Boga do człowieka stanowi jeden z wielu wątków ikonograficznych programu Ukrzyżowania. Przybliża nie tylko tajemnice ostatecznego zwycięstwa nad śmiercią, ale również niesie nadzieję nowej rzeczywistości niebiańskiej. W naszych świątyniach krzyż, zgodnie z przepisami liturgicznymi, jest obecny i widoczny zawsze przy ołtarzu, gdzie sprawowana jest ofiara eucharystyczna.
Ze względu na tytuł kościoła lub istniejący kult oraz wyposażenie wnętrza, motyw krzyża przyczynił się do powstania licznych realizacji. Na uwagę zasługuje przechowywany w bazylice św. Andrzeja Apostoła w Olkuszu krzyż - pacyfikał z XIV wieku oraz srebrny krzyż gwarków olkuskich z przełomu XVI i XVII wieku. Ważnym obiektem jest również krucyfiks z Ogrodzieńca, Wojkowic Kościelnych i Będzina. Wśród ołtarzy z „Pasją Chrystusa” nie można pominąć XVII-wiecznego przedstawienia w ołtarzu bocznym olkuskiej bazyliki św. Andrzeja, XVIII-wiecznego krzyża w kościele kolegiackim pw. św. Wojciecha w Jaworznie czy krzyża z kościoła pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Sławkowie. Ze względu na istniejący w przeszłości kult, należy zwrócić uwagę na gotycki krzyż z XVI wieku w kościele kolegiackim w Pilicy. Wspaniałym zilustrowaniem omawianego wcześniej wystroju z belką tęczową i umieszczoną tam grupą ukrzyżowania lub samym krzyżem może być m. in. olkuska bazylika św. Andrzeja, kościół parafialny pw. św. Marii Magdaleny w Gołaczewach, kościół pw. św. Katarzyny w Wolbromiu czy kościół pw. Macierzyństwa Najświętszej Maryi Panny w Bolesławiu. Jako centralną kompozycję malarską ołtarza głównego, krzyż umieszczono m.in. w Wolbromiu, Pilicy i Dąbrowie Górniczej-Gołonogu. Warto też wspomnieć o znajdującym się obrazie „Chrystus na krzyżu” (służącym jako zasuwa ołtarza) autorstwa F. Donata z 1904 r., zakupionego na wystawie w Paryżu i ofiarowanego dąbrowskiej bazylice Najświętszej Maryi Panny Anielskiej.

- Adam Mickiewicz pisał, że „krzyż wbity na Golgocie tego nie wybawi, kto sam w sercu swoim krzyża nie postawi”. Czy współcześnie rozumienie krzyża jest takie samo jak kiedyś?

- Patrząc na krzyż, stajemy się mimowolnymi świadkami i uczestnikami tych wydarzeń zbawczych, jakie rozegrały się na Kalwarii. Nie możemy pozostawać obojętnymi wobec bólu i smutku, rysującego się na twarzach uczestników tego wydarzenia, w pozach i gestach. Krzyż trwa od dwóch tysięcy lat i oznacza wciąż to samo, jedynie zmienia się forma jego przedstawiania i wyobrażenia. Dla jednych jest on znakiem zbawienia, dla innych zgorszenia. Obecność wśród nas Krzyża Światowych Dni Młodzieży ma nie tylko młodym przypomnieć o wielkiej miłości Boga do człowieka, ale również pobudzić do jeszcze większej świadomości bycia chrześcijaninem i człowiekiem odpowiedzialnym, który całym swoim życiem ma świadczyć o Bogu.