Niezdolność osoby do zawarcia małżeństwa

Przyczyną sprawczą każdego małżeństwa kościelnego jest zgoda małżeńska. Jest ona aktem woli, mocą którego mężczyzna i kobieta zawierają przymierze i zawiązują wspólnotę całego życia. Jest to akt osobowy (akt woli i rozumu), którego treścią jest decyzja każdego z nupturientów: biorę ciebie za męża..., biorę ciebie za żonę... W chwili wyrażenia - zgodnie z prawem Kościoła - tej decyzji nupturienci wzajemnie się sobie przekazują i przyjmują, aby ustanowić małżeństwo (zob. KDK 48, KKK 1627, kan. 1057 KPK). Tak rozumiana zgoda małżeńska wymaga określonych prawidłowości w zakresie działania woli i rozumu. Zgodę bowiem mogą wyrazić jedynie te osoby, które są prawnie do tego zdolne. Niezdolność prawna do wyrażenia konsensu małżeńskiego, a więc do zawarcia małżeństwa, może pochodzić z prawa Bożego naturalnego, pozytywnego, a także kościelnego.
Można jednak znać naturę małżeństwa, zdawać sobie sprawę z powagi i znaczenia istotnych praw i obowiązków małżeńskich, przy tym pragnąc prawdziwego małżeństwa, a mimo to umowa małżeńska będzie nieważna, jeśli jedna ze stron jest niezdolna do przyjęcia, a tym samym do zrealizowania istotnych obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej (kan. 1095 n. 3 KPK). Przez niezdolność do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich, wynikającą z przyczyn natury psychicznej, rozumie się niezdolność do realizowania przedmiotu zgody małżeńskiej. Chodzi mianowicie o sytuacje, w których dany nupturient, jakkolwiek posiada wystarczające używanie rozumu, a także jest w stanie dokonać rozeznania oceniającego co do istotnych praw i obowiązków małżeńskich, to jednak - wskutek zaburzeń natury psychicznej - nie jest w stanie podjąć, a tym samym wypełnić istotnych obowiązków małżeńskich, co powoduje ewidentną nieważność małżeństwa. Bezpośrednim powodem nieważności małżeństwa jest wówczas istniejące w psychice człowieka silne uwarunkowanie osobowościowe, uniemożliwiające stworzenie pełnej wspólnoty małżeńskiej. Nikt bowiem nie może zobowiązać się do tego, co przekracza jego możliwości. Przyczyna ta musi być trwała i nieuleczalna, musi także istnieć rzeczywiście w chwili zawierania małżeństwa oraz winna być rzeczywistą przyczyną rozpadu wspólnoty małżeńskiej.
Można powiedzieć, że niezdolność ta dotyczy niemożności zrealizowania jednego z dóbr małżeństwa: dobra jedności, sakramentu, potomstwa i małżonków oraz niezdolności do realizowania miłości małżeńskiej i wynikających z zawieranego małżeństwa istotnych obowiązków małżeńskich. Na czym polegają istotne obowiązki małżeńskie i jaki jest ich zakres? Kodeks Prawa Kanonicznego nie wylicza obowiązków małżeńskich, nie podaje też ich źródła, zakresu ani przyczyn psychicznych, które powodują niezdolność do podjęcia i wypełnienia tych obowiązków. Listę istotnych obowiązków małżeńskich podają kanoniści i jurysprudencja:
- Obowiązki służące realizacji dobra małżonków: zachowanie małżeńskiej wierności; pożycie intymne ze współmałżonkiem na ludzki sposób; zachowanie dozgonnego charakteru małżeństwa, czyli nierozerwalności; pielęgnowanie wspólnoty życia małżeńskiego, tj. właściwych małżeńskich odniesień międzyosobowych; świadczenie współmałżonkowi pomocy i wzajemna odpowiedzialność; przyczynianie się do wspólnego dobra; dążenie do wzajemnej doskonałości i świętości.
- Obowiązki związane z wydawaniem na świat potomstwa: pożycie intymne małżonków zmierzające do zrodzenia i wychowania dzieci; przyjęcie dzieci poczętych ze współmałżonkiem.
- Obowiązki i prawa odnoszące się do wychowania potomstwa: wychowanie ogólnoludzkie; wychowanie fizyczne i wychowanie religijne.

cdn.