Reklama

Tolkien: mity i rzeczywistość

Piękno i maszkary

Premiera drugiej części "Władcy Pierścieni. Dwie wieże" w reż. Petera Jacksona znów stała się okazją do dyskusji nad tolkienowską wizją świata, tą prawdziwą (czyli książkową) i tą przetworzoną (czyli filmową). O dziwo, biorą w niej udział wszyscy, także ci, którzy nie przeczytali książki i nie obejrzeli filmu. Nie czują się zdyskwalifikowani, gdyż wielki szum medialno-informacyjny daje im - ich zdaniem - potrzebne wiadomości do budowania własnych sądów. Problem jedynie w tym, że najczęściej publikowane recenzje są schematyczne i powierzchowne. Dlatego w rozmowach zamiast rzeczowej argumentacji zbyt często stosujemy kalki myślowe i uproszczenia.

Bądź na bieżąco!

Zapisz się do newslettera

Tolkien, Rowling i Sapkowski

Niestety najbardziej rozpowszechniona i do tego najbardziej szkodliwa jest ta, która twórczość J. R. R. Tolkiena, J. K. Rowling i A. Sapkowskiego wkłada do jednego wora z napisem: "Magia. Zakazane". Trochę to tak, jakby Bajki Krasickiego, Modlitwy zwierząt i Naszą szkapę postawić na jednej półce i opatrzyć kartką "Zoologia". Zrozumienie i ocena każdego z dzieł wymaga najpierw analizy gatunku literackiego, do jakiego należy, jak i konwencji, w jakiej zostało napisane. Mitologia, powieść dla dzieci i młodzieży oraz opowieści fantasy to nie jest to samo. Inne są ich zadania, inny sposób przekazu i inna siła oddziaływania.
Powieść Tolkiena Władca Piercieni nie jest ani typową mitologią, ani typową baśnią, choć ją bardzo przypomina. Powstała bowiem w oparciu o mityczny świat i mityczne wydarzenia wpierw wymyślone przez autora. Baśń jest utworem o tematyce fantastycznej, siłach nadziemnych, czarodziejskich, walce dobra ze złem, wyrażającym ludową mądrość, wierzenia i poglądy, stosunki międzyludzkie. Mit natomiast jest opowieścią, która pozornie relacjonuje wydarzenia historyczne, a której nadrzędnym celem jest przeniknięcie i obrazowe wysłowienie rzeczywistości transcendentnej, znajdującej się poza ludzkim rozumieniem, wyjaśnienie jakichś zwyczajów, wierzeń, instytucji. U Tolkiena te dwie rzeczywistości literackie łączą się w jedno dzieło. Jest to bowiem historia walki dobra ze złem, w ramach której dokonuje się wyjaśnienia przyczyn porządku (tudzież nieporządku) współczesnego świata. W rezultacie otrzymujemy opowieść, która z jakiejś przyczyny sprawia, że bez niej trudno żyć i do której raczej się dorasta niż z niej wyrasta.

Dobry Tolkien, zły Jackson

Wielbiciele prozy Tolkiena ze szczególną uwagą śledzili poczynania ekipy filmowej Jacksona. Motywem tego zainteresowania była zapewne też obawa, że piękne, baśniowe wyobrażenia zostaną spłaszczone i odarte z marzycielskiego piękna. Takie niebezpieczeństwo istnieje. I zdaniem ks. Jacka Dunina-Borkowskiego, znawcy twórczości Tolkiena, Jackson z tej konfrontacji wyszedł pokonany. Jego zdaniem Jackson z tolkienowskiego świata pełnego piękna, dobra, cnót rycerskich, szlachetności zrobił horror pełen nudy, bezsensowności i maszkarowatości.
Czy rzeczywiście Tolkien pokazał świat takim, jakim powinien on być: harmonijny i piękny? Owszem, Tolkien zbudował taki świat, był to świat zamieszkany przez Valarów, ale we Władcy Pierścieni jest o nim mowa tylko pośrednio, bo to tam właśnie na swych pięknych łodziach odpływają na zawsze ze Śródziemia elfy. Od samych początków stworzenia tolkienowska ziemia była świadkiem i uczestnikiem zmagań dobra ze złem, ucieleśnionego dobra i ucieleśnionego zła. Dwóch równorzędnych sił i mocy. Nie inaczej jest we Władcy.... Jest tu obok lojalności - zdrada, obok uczciwości - oszustwo, obok piękna - brzydota, obok mądrości - prostactwo, obok miłości - nienawiść, obok wstrzemięźliwości - pożądanie. Ks. Dunin-Borkowski pisze: "Władca Pierścieni zawiera to, co ważne w postawach chrześcijańskich (...). Pokora, konieczność posłuszeństwa, odpowiedzialność silnych i mądrzejszych za słabszych i głupszych, prawdziwy i szlachetny arystokratyzm ducha, rola ofiary, waga przyjęcia powołania...". Owszem, to wszystko jest, ale są też dokładne przeciwieństwa tych postaw. Czy więc Tolkien zawarł w swojej baśni elementy, które są w opozycji "do obecnego nieszczęsnego demokratyzmu kultury", czy może właśnie sam ów nieszczęsny demokratyzm kultury? Odpowiedź jest jedna: jest tam i jedno, i drugie. Bo to, czego Tolkien na pewno nie lubił i się za wszelką cenę wystrzegał, to uproszczenia!
Czy rzeczywiście, jak pisze ks. Dunin-Borkowski: "Jackson próbuje budować napięcie zwiększając maszkarowatość negatywnych postaci, obleśność zwierząt i liczebność wrogiej armii" i nie rozumie tolkienowskich postaci? To prawda, orki są okropne, a Uruk-hai jeszcze paskudniejsze, Gollum, Saruman, Gadzi Język są nikczemni. Ale tak jest też u Tolkiena. Niewątpliwie w filmie jest na nich położony akcent, może nie większy niż w powieściowym pierwowzorze, ale jest to jeden z wątków, który nie został w filmowej wersji skrócony, czego nie można powiedzieć o pradawnym świecie Entów, czy o pieśniarskiej warstwie utworu.
Film Jacksona upraszcza mitologiczno-baśniowy świat powieści, ale jednocześnie nie odziera widza-czytelnika z wyobrażeń, co więcej, sprawia, że po każdym obejrzeniu filmu ma się ochotę znów sięgnąć po książkę. A niewiele filmów ma tę zaletę.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Podziel się:

Oceń:

0 0
2003-12-31 00:00

Wybrane dla Ciebie

Kraków: uroczystości pogrzebowe poety Leszka Długosza

2024-03-27 19:12

PAP/Łukasz Gągulski

- Żegnamy człowieka niezwykłego, o którego prawdziwym duchu mówi jego poezja - mówił abp Marek Jędraszewski w czasie uroczystości pogrzebowych śp. Leszka Długosza w kościele Świętego Krzyża w Krakowie. Doczesne szczątki artysty spoczęły na Cmentarzu Rakowickim.

Więcej ...

Przerażające dane: 1937 osób między 15. a 17. rokiem życia skorzystało w ub.r. z tabletki "dzień po"

2024-03-27 09:25

Adobe Stock

Minister zdrowia Izabela Leszczyna poinformowała, że w ubiegłym roku 15-latki stanowiły 2 proc. osób korzystających z tabletki "dzień po". Dodała, że w tym czasie 1937 osób między 15. a 17. rokiem życia skorzystało z tabletki "dzień po".

Więcej ...

Bp Wątroba: postawić Chrystusa w centrum swojego życia, a nie gdzieś na peryferiach

2024-03-28 16:27
Bp Jan Wątroba

Karol Porwich/Niedziela

Bp Jan Wątroba

„Dziś jest kapłańskie święto. To szczególny dzień kapłańskiej refleksji, dziękczynienia za dar powołania, a zarazem kapłańskiej prośby o sprostanie zadaniom i prośby o siłę, by udźwignąć konsekwencje wypowiedzianego kiedyś przez Panem 'tak'” - mówił bp Jan Wątroba podczas Mszy Krzyżma odprawionej w katedrze rzeszowskiej w Wielki Czwartek, 28 marca 2024 r. Podczas liturgii prezbiterzy odnowili przyrzeczenia składane w dniu święceń kapłańskich. Poświęcono również krzyżmo, olej chorych oraz olej katechumenów, które będą używane przy udzielaniu sakramentów przez cały rok.

Więcej ...

Reklama

Najpopularniejsze

Triduum Paschalne - trzy najważniejsze dni w roku

Triduum Paschalne - trzy najważniejsze dni w roku

Przerażające dane: 1937 osób między 15. a 17. rokiem...

Wiadomości

Przerażające dane: 1937 osób między 15. a 17. rokiem...

Postawiono zarzuty ks. Michałowi O.

Kościół

Postawiono zarzuty ks. Michałowi O.

Świadectwo Abby Johnson: to, że zobaczyłam aborcję na...

Wiara

Świadectwo Abby Johnson: to, że zobaczyłam aborcję na...

Bratanek Józefa Ulmy o wujku: miał głęboką wiarę,...

Kościół

Bratanek Józefa Ulmy o wujku: miał głęboką wiarę,...

Jak przeżywać Wielki Tydzień?

Wiara

Jak przeżywać Wielki Tydzień?

Przewodniczący KEP: rozpoczynamy dziewięcioletnią...

Kościół

Przewodniczący KEP: rozpoczynamy dziewięcioletnią...

Abp Galbas: Mówienie, że diecezja sosnowiecka jest...

Kościół

Abp Galbas: Mówienie, że diecezja sosnowiecka jest...

W internecie pojawiło się nieznane dotąd nagranie...

Kościół

W internecie pojawiło się nieznane dotąd nagranie...