Rodzina ponownie staje się bardzo ważnym środowiskiem dla młodych ludzi. Można się pokusić o stwierdzenie, że po okresie odwrotu od rodziny następuje teraz powrót do rodzinnych wartości.

Zdecydowana większość badanych uczniów mieszka z obojgiem rodziców (75 proc.), w rodzinach niepełnych wychowuje się 18 proc. młodych ludzi, przy czym prawie wszyscy z nich mieszkają jedynie z matką (15 proc.), a z ojcem tylko 3 proc. Nieliczni uczniowie mieszkają z kimś z dalszej rodziny, np. z babcią (2 proc.). W ostatnich latach maleje odsetek uczniów wychowujących się z obojgiem rodziców. W 2003 r. młodzi ludzie mający pełną rodzinę stanowili 82 proc., a w 2016 r. już tylko 75 proc.

Sytuacja rodzinna wiąże się także z religijnością uczniów. Mieszkanie z obojgiem rodziców sprzyja regularnym praktykom religijnym.

Jednym z istotnych zjawisk społecznych mających wpływ na sytuację rodzinną i wychowawczą dzieci i młodzieży w Polsce jest migracja zarobkowa. Ogółem więcej niż co szósty ankietowany (17 proc.) miał osobiste doświadczenie związane z wyjazdem zarobkowym za granicę przynajmniej jednego z rodziców. Z reguły do pracy za granicą wyjeżdżają ojcowie, rzadziej matki.

Dom jest miejscem, gdzie szuka się bezpieczeństwa, oparcia, autorytetu. Grupa rówieśnicza natomiast kształtuje wzory zachowania, stylu bycia, sposoby spędzania wolnego czasu, jest miejscem rozwijania zainteresowań. Opinie te znajdowały potwierdzenie w dotychczasowych wynikach badań, obecnie zaś przestają już być takie oczywiste. Ostatnie analizy pokazują z jednej strony spadek roli grupy rówieśniczej w życiu młodych ludzi, z drugiej zaś – wzrost znaczenia rodziców jako autorytetów. Rówieśnicy nie tylko rzadziej niż w ubiegłych latach odgrywają rolę autorytetów, lecz także rzadziej należą do grona osób, z którymi młodzi ludzie chętnie spędzają wolny czas.

Autorytetami dla młodzieży, a więc osobami, o które uczniowie zabiegają, są najczęściej rodzice. Matka ma tu miejsce szczególne. 59 proc. młodzieży za autorytet uważa matkę, nieco rzadziej (47 proc.) – ojca. Zdecydowanie rzadziej tę rolę odgrywają rodzeństwo i znajomi. Również matka jest dla młodych ludzi przede wszystkim źródłem wsparcia (60 proc.). Po pomoc w trudnych chwilach 29 proc. ankietowanych zwróciłoby się do ojca. Porównywalnie często jak do ojca uczniowie wymieniali w tym kontekście przyjaciół (34 proc.) oraz chłopaka lub dziewczynę (27 proc.).

O czym rozmawiają młodzi ludzie ze swoimi rodzicami? Przede wszystkim o szkole i nauce oraz o planach na przyszłość. Rzadziej tematem rozmów są problemy osobiste i kwestie polityczne. Najrzadziej zaś rozmawia się o sprawach intymnych. Na wszystkie tematy zdecydowanie częściej rozmawiają oni z matką niż z ojcem.

Powoli maleje rodzicielski nacisk na kontynuowanie przez młodzież edukacji po ukończeniu szkoły ponadgimnazjalnej. Obecnie 75 proc. uczniów deklaruje, że ich rodzicom zależy na tym, aby kontynuowali naukę po ukończeniu szkoły. W 2003 r. takich deklaracji było 88 proc.

Obok rodziny ważną funkcję w procesie wychowawczym pełni szkoła. Po uzyskaniu odpowiedzi młodych ludzi na pytanie o klimat w niej panujący można stwierdzić, że z tym bywa różnie. Często zależy to od typu szkoły i miejscowości, jednak większość uczniów ma nauczycieli, których ceni i lubi. Oczywiście, szkoła jest częściej miejscem stresu niż satysfakcji, jednak ostatnie badania pokazują, że uczniowie coraz częściej czują się doceniani i czerpią większą satysfakcję z edukacji.

W szkołach zdarzają się różnego rodzaju formy przemocy. Co trzeci uczeń stwierdza, że tego doświadczył. Przemoc psychiczna wydaje się najczęstszą formą spotykaną w szkołach – mówi o niej 21 proc. uczniów. Wzrasta inna forma przemocy – cyberprzemoc. 13 proc. uczniów stwierdza, że ma tego rodzaju doświadczenie. Cyberprzemoc dotyka również nauczycieli. 28 proc. ankietowanych wskazało, że w ich szkołach zdarzyło się, iż uczniowie zamieścili materiały ośmieszające lub kompromitujące nauczycieli.

Szkoła nie jest też wolna od problemu używek. Większość dostrzega na terenie szkoły zjawisko palenia papierosów i picia alkoholu, a prawie jedna czwarta uczniów mówi o obecności zarówno tych dwóch używek, jak i narkotyków. Ostatnie badania wskazują na obniżenie się o kilka punktów procentowych spożywania alkoholu w szkole. Gorzej jest z paleniem papierosów. 68 proc. badanych twierdzi, że zdarza się to bardzo często. Wskaźniki dotyczące zażywania narkotyków utrzymują się na poziomie z 2013 r. Obecnie 35 proc. badanych deklaruje, że zażywanie narkotyków przez uczniów na terenie szkoły się zdarza, w tym 11 proc. – że ma to miejsce często lub bardzo często. Od 2003 r. konsumpcja narkotyków określana jako zjawisko częste lub bardzo częste oscyluje na poziomie 11-12 proc.

A jakie są marzenia i cele życiowe młodzieży? O nich już za tydzień.