W dniach 16-17 października br. odbyła się konferencja naukowa, którą zorganizował Wydział Teologiczny Uniwersytetu Szczecińskiego (US) i Oddział Instytutu Pamięci Narodowej (IPN) w Szczecinie. Za jej organizację odpowiedzialni byli ks. dr hab. prof. US Grzegorz Wejman, dr Michał Siedziako i dr Zbigniew Stanuch. W ciągu sześciu sesji wygłoszono 15 referatów obejmujących lata 1979-1989/1990. Za cezurę początkową przyjęto pierwszy pełny rok posługi papieża Jana Pawła II, za końcową rozpoczęcie procesu zmian ustroju państwa w wyniku obrad Okrągłego Stołu. To czas ważny i przełomowy dla Ojczyzny, kiedy odzyskiwała wolność. W tym procesie Kościół katolicki miał swój znaczący udział.

Otwarcia konferencji dokonali bp prof. zw. dr hab. Henryk Wejman, dr Sebastian Ligarski (naczelnik Oddziałowego Biura Badań Historycznych IPN w Szczecinie) oraz ks. dr hab. prof. US Grzegorz Wejman, prodziekan ds. Nauki Wydziału Teologicznego US.

Sesja inauguracyjna

Rozpoczął ją ks. dr hab. prof. UKSW Dominik Zamiatała CMF (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego), przedstawiając relacje państwo – Kościół w Polsce lat 80. XX wieku. To czas, gdy Kościół zachował swoją suwerenność, Episkopat jedność, prymas Stefan Wyszyński autorytet, a duchowieństwo zaangażowało się w „Solidarność”. Nowy prymas Polski Józef Glemp kontynuował linię kard. Stefana Wyszyńskiego. Po zaskoczeniu wprowadzeniem stanu wojennego starał się łagodzić jego skutki, pomagał internowanym, nawoływał do powrotu na drogę dialogu, co nastąpiło w wyniku kryzysu społeczno-gospodarczego i zmiany władzy na Kremlu, doprowadzając do demontażu systemu komunistycznego.

Dr Michał Białkowski (Uniwersytet Mikołaja Kopernika) mówił o dojrzałej recepcji Soboru Watykańskiego II w Polsce, o przemianach polskiej religijności, społecznym wymiar trzech papieskich pielgrzymek do Polski, relacjach Kościół – władza – „Solidarność”, zmianach pokoleniowych w Episkopacie polskim. Podjęty został dialog z religiami niechrześcijańskimi i judaizmem. Rozwijała się teologia posoborowa, wydano cztery tomy liturgii godzin oraz Mszał rzymski dla diecezji polskich. Powstawały nowe ruchy i stowarzyszenia, następowała odnowa życia zakonnego, wszedł w życie nowy Kodeks prawa kanonicznego.

Przemysław Fenrych dzielił się wspomnieniami z lat 80. XX wieku, kiedy to katolicy współtworzyli opozycję demokratyczną. Był on jednym z jej ważniejszych działaczy z terenu naszego regionu, także czynnym w „Solidarności” oraz w prasie i organizacjach katolickich. Pozostawał w centrum wielu ówczesnych wydarzeń, zatem warto, by podjął się napisania i opublikowania szerszych wspomnień.

Sesja II

Rys biograficzny drugiego pasterza diecezji szczecińsko-kamieńskiej abp. Kazimierza Majdańskiego (1916-2007) ukazał ks. dr hab. prof. US Grzegorz Wejman. Po nim dr Sebastian Ligarski (IPN Szczecin) pokazał czas, w którym dla twórców kultury kościoły stały się miejscem azylu. Przywołał przykłady tworzenia kultury niezależnej w Kościele katolickim lat 80. XX wieku. Były to m.in. Dni i Tygodnie Kultury Chrześcijańskiej, inscenizacje, instalacje plastyczne, występy aktorów (H. Mikołajska, M. Reyzache i wielu innych), wystawy dzieł sztuki, groby wielkanocne.

Sesja III

Organizację Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim w rozpatrywanym okresie omówił ks. dr hab. prof. US Grzegorz Wejman. Najważniejsze wydarzenia religijne tego czasu wybrał dr Zbigniew Stanuch (IPN Szczecin). Wymienił ingres abp. K. Majdańskiego do katedry św. Jakuba, obchody 10-lecia ustanowienia diecezji w 1982 r. i 40-lecia ustanowienia nowej administracji Kościoła katolickiego na Ziemiach Zachodnich, długo oczekiwana wizyta Jana Pawła II 11 czerwca 1987 r. w Szczecinie.

Ks. dr hab. prof. US Dariusz Śmierzchalski-Wachocz (Uniwersytet Szczeciński) na podstawie badań w archiwach IPN omówił metody i przykłady prześladowania duchowieństwa na Pomorzu Zachodnim. Były to próby poróżnienia miejscowych biskupów, zresztą nieudane (z akt tych wynika dostrzeganie bp. Jana Gałeckiego jako pobudzającego działania duszpasterskie i inwestycyjne w diecezji). Inwigilacji poddawano seminarzystów, korzystając z tajnych współpracowników, wśród nich także nielicznych wykładowców. Oddziaływano na duszpasterstwo, starając się działać tak, by inicjatyw było tam jak najmniej. Po południu uczestnicy konferencji zwiedzili kościół pw. św. Andrzeja Boboli w Szczecinie. Miał w nim siedzibę Szczeciński Klub Katolików, był też ostoją podziemnej „Solidarności”.

Sesja IV

Swoje badania nad działalnością Szczecińskiego Klubu Katolików im. Michała Plater-Zyberka w latach 80. XX wieku referował dr Michał Siedziako (IPN Szczecin). SKK odegrał dużą role w formowaniu duchowym i społecznym katolików. Członkami Klubu było 500 osób. Wielu z nich włączyło się w działalność „Solidarności”, a potem w budowanie nowej rzeczywistości społeczno-politycznej. Dr Marta Marcinkiewicz (IPN Szczecin) analizowała pomoc Kościoła katolickiego wobec internowanych w miejscach odosobnienia. Była to pomoc charytatywna, ale też podtrzymywanie ich na duchu, zaspokajanie potrzeb religijnych uwięzionych przez odwiedzających biskupów i duchownych. Pomocą Kościół objął też rodziny internowanych.

Sesja V

Czy duszpasterstwo akademickie w Szczecinie było kuźnią opozycji? Na tak postawione pytanie szukała odpowiedzi dr Zofia Fenrych (IPN Szczecin). Duszpasterze akademiccy ukazywali jasno obowiązki chrześcijan wobec Polski. Wyciągając z tego wnioski, akademicy słusznie zajmowali postawę opozycyjną wobec opresywnego systemu komunistycznego. Ks. mgr lic. Dariusz Grygowski zajął się stosunkiem Kościoła do szczecińskich strajków Sierpnia’80. Stoczniowcy postanowili zaprosić przedstawicieli Kościoła do stoczni, dlatego bp Kazimierz Majdański upewniony o tym, że będzie to strajk okupacyjny bez wyjścia na miasto, wyznaczył dla nich ks. Stanisława Szwajkosza, by ten sprawował nad nimi duszpasterską opiekę.

Sesja VI

Jak postępowała odbudowa obiektów sakralnych na terenie diecezji szczecińsko-kamieńskiej, zaznajomił słuchaczy dr Janusz Gierlasiński (Uniwersytet Mikołaja Kopernika). Władze nadal zainteresowane ograniczaniem bazy materialnej Kościoła nader oszczędnie pozwalały na odbudowę kościołów, gdzie powstawały nowe punkty duszpasterstwa. Ciągle też w ruinie pozostawały zabytkowe kościoły w Chojnie i Wolinie.

Dr hab. Elżbieta Wojcieszyk (IPN Poznań) zajęła się duszpasterstwem młodzieży na przykładzie parafii pw. Wszystkich Świętych w Białej. Uznała ją za parafię rozśpiewaną, gdyż udało się zaktywizować jej młodzież na polu muzyki, co owocowało udziałem w Festiwalu Piosenki Religijnej Sacrosong. Wykład dr Katarzyna Lemek dotyczył posługi katechetycznej w diecezji szczecińsko-kamieńskiej w kontekście troski o rodzinę za rządów bp. Kazimierza Majdańskiego, która była cechą charakterystyczną jego posługi. Wykazała to, ukazując przykłady jego działalności – troskę o chrześcijańskie wychowanie młodych, formację nauczycieli, zapewnienie odpowiednich warunków lokalowych do katechizacji. Przełamując stwarzane przez władze trudności, biskup doczekał powrotu katechezy do szkół 13 sierpnia 1990 r.

Omawiana konferencja (jak i trzy poprzednie) realizowana była w ramach Centralnego Projektu Badawczego Instytutu Pamięci Narodowej „Władze PRL wobec Kościołów i związków wyznaniowych w Polsce 1944-1989” we współpracy z Wydziałem Teologicznym US. Otrzymaliśmy usystematyzowany stan badań oraz pogłębienie i poszerzenie wiedzy, szczególnie w odniesieniu do okresu po 1956 r. Prezentacja wyników badań obejmuje cztery tomy, z których dwa ukazały się drukiem. Trzecia książka znajduje się na etapie składu.