Ów erem istniał niecałe sto lat, od 1722 do 1819 r. w lasach k. Szańca. Pozostałością po nim jest obecnie niewielka kapliczka ustawiona w obrębie przykościelnego terenu parafii pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, a zbudowana z drewna odzyskanego z dawnych zabudowań klasztornych. O niegdysiejszej obecności zakonników na tym terenie przypomina także nazwa pobliskiej wsi – Kameduły.

Momento

– Informacje o tym właśnie klasztorze kamedulskim można odnaleźć np. u kamedułów w Krakowie – informuje ks. kan. Marek Tazbir, proboszcz w Szańcu. Staraniem parafii, z pomocą społecznika Jarosława Zatorskiego, ufundowano w miejscu dawnego obiektu kamedulskiego oryginalną pamiątkę – kamień szaniecki w kształcie mnicha z tablicą, która w pięknym grawerunku przypomina historyczny obiekt: eremy, w środku kościółek. Była to jedna z lokalnych inicjatyw historycznych z okazji stulecia niepodległości.

Fundatorem klasztoru kamedułów był margrabia Józef Myszkowski, ordynat pińczowski. Myszkowscy (konkretnie Zygmunt) otrzymali od papieża Klemensa VIII tytuł margrabiów – stąd nazwa Erem Margrabski. Powszechne wówczas przekonanie o zamożności i roli rodu obrazuje popularne przysłowie: „Kto ma Chroberz, Książ i Szaniec (posiadłości Myszkowskich – przyp. red.), może iść z królową w taniec”.

Ostatni po mieczu, Józef Myszkowski, człowiek światły, zatroskany o edukację, życie duchowe i sprawy bytowe swojej ordynacji, będący zarazem pod wrażeniem posługi eremitów w niedalekich Rytwianach, zgłosił potrzebę powołania eremu do kapituły generalnej kamedułów. Zapis fundacyjny dla nowej pustelni na utrzymanie ośmiu zakonników skutkował przybyciem mnichów z krakowskich Bielan. Osiedlili się na terenie ziem szanieckich, 2 km od kościoła parafialnego. Stanęło osiem eremickich domków, refektarz, foresteria, kościółek, wszystko otoczone murem. Modrzewiowy kościół miał być oryginalnie wyposażony, z ołtarzem Świętej Rodziny, z obrazem małżonków fundatorów, ofiarowujących makietę kościółka Świętej Rodzinie. W maju 1726 r. o. Emilian Wosiński został pierwszym superiorem.

Klasztor został zniesiony na mocy dekretu kasacyjnego abp. warszawskiego F. Skarbka Malczewskiego (17 kwietnia 1819 r.), a zakonnicy rozproszyli się. Dobra klasztorne zostały przejęte przez zaborcę, a grunt kościelny wraz z ogrodem oddano w wieczystą dzierżawę ówczesnemu właścicielowi Szańca i jemu też sprzedano kościół.

Dzisiaj przewodnikiem po szanieckiej okolicy jest Artur Prędki, prezes Stowarzyszenia Miłośników Szańca. Tropi lokalną historię, zestawia jej wątki, z szacunkiem traktuje historyczne obiekty i pamięć o nich oraz o osobach, które budowały świetność dóbr szanieckich. – Kameduły to nazwa późniejsza, tutaj zawsze były i są ziemie szanieckie – podkreśla. A zapadanie się terenu, o czym opowiada się w okolicy, legenda o tunelu łączącym klasztor z kościołem? – Tutaj są obszary gipsowe ze zjawiskami krasowymi – tłumaczy. W każdej legendzie jest ziarenko prawdy, kto wie, może ktoś kiedyś odnajdzie ów tunel?

Grunt „tak pamiątkowy zaorali”

Smutne były dalsze dzieje pozostałości eremickich; kościółek był nawet… suszarnią tytoniu. W 1829 r. dzięki staraniom kolejnego dziedzica, Tadeusza Bocheńskiego, wyremontowano go i uzyskano pozwolenie na odprawianie dwóch nabożeństw rocznie: w dzień św. Józefa i św. Antoniego. Kustoszem został o. Norbert Frank „samotnik w białym habicie”, który „dzielił się ostatnim kęsem chleba” (Ludwik Zarewicz). W 1884 r. opuścił on Szaniec z zamiarem dokończenia życia w eremie w Srebrnej Górze, niestety zmarł w trakcie podróży. Świątynia pokamedulska groziła zawaleniem; jeszcze w 1844 r. przeniesiono trumnę fundatora do kościoła w Młodzawach, a w 1869 r. część ołtarzy i sprzętów trafiła do okolicznych kościołów: Szańca, Chrobrza, Buska.

Tak historię eremu k. Szańca opisuje ks. Jan Wiśniewski w wydanym w 1929 r. „Historycznym opisie kościołów, miast, zabytków i pamiątek w stopnickiem”: „W 1844 r. ostatnim kamedułą był tu o. Norbert Frank. Powołany do eremu w Srebrnej Górze, umarł w drodze w Książu Wielkim 18 listopada 1844 r. Konwent zamknięto. Zniknął prawie zupełnie otaczający go lasek, a z ośmiu cel pustelniczych ledwie pozostały ślady. W kaplicy tylko czasem odprawiane były Msze św.”. Zgodnie z relacją ks. Wiśniewskiego, w 1908 r. zrujnowaną kaplicę z terytorium po kamedułach usunięto, grunt miejscowy dziedzic rozparcelował, a chłopi grunt „tak pamiątkowy” – zaorali. Z drzewa z rozebranego kościółka postawiono na cmentarzu przykościelnym kaplicę.

W 1871 r. wspominany Ludwik Zarewicz wydał w Krakowie broszurę poświęconą kamedułom, w której tak opisał erem w Szańcu: „Kościółek z dwiema frontowemi wieżami zbudowany z modrzewia, wewnątrz cały obity pomalowanem płótnem. W wielkim ołtarzu piękny obraz przedstawia Familije św. z napisem: Sancte Puer Jesus, s. Maria et s. Joseph orate pro familija Wielopolsciana (pis. oryginalna).

N.N. od gen. Langiewicza

A jak powstańcy styczniowi włączyli się to miejsce, w tę opowieść? – Zostało ich tu pochowanych 19, w miejscu stoi okazały pomnik z krzyżem. Żołnierze polegli w okolicach bitwy pod Grochowiskami, która miała miejsce 18 marca 1863 r. Pomnik został wystawiony w 1916 r., odnowiony 2003.

Po bitwie pod Chrobrzem 17 marca 1863 r., wojska korpusu gen. Mariana Langiewicza, rankiem 18 marca maszerowały na Grochowiska. Potrzebny był zapas prowiantu, w tym celu zostały wyprawione grupy furażerów do okolicznych wiosek: Wełcza, Bogucic, Szańca. Powstańcy wysłani do Szańca zostali zaatakowani przez moskiewskich dragonów. Bronili się na terenie eremów kamedulskich i zostali pokonani w nierównej walce. Moskale spalili kompleks eremicki.

W Księdze Zgonów parafii Szaniec (nr 81/1863) ks. Kazimierz Wnorowski, ówczesny proboszcz w Szańcu, zapisał m.in.: „... Zostały trupy w liczbie 27 niewiadomi z imienia i nazwiska... Akt zejścia spisujemy: każdego trupa w szczegółach…”. Część poległych okazała się Rosjanami, 19 naliczono polskich powstańców. „N.N., lat ok. 19..., N.N. wieku nie da się oznaczyć z powodu porąbanej twarzy...”. Opisy są podobne, wstrząsające do dzisiaj.

Przez wiele lat na zbiorowej mogile był tylko kopczyk, bez krzyża, na który nie pozwolili zaborcy. 20 sierpnia 1916 r. członkowie POW ustawili krzyż, poświęcony przez kapelana I Brygady Legionów Polskich, powszechnie znanego i szanowanego o. Kosmę Leczowskiego, specjalnie zaproszonego w tym celu. W 1936 r. usypano nowy kopiec, potem postawiono żelbetonowy pomnik. II wojna światowa znowu zrujnowała to wyjątkowe miejsce, sukcesywnie jednak ratowane, odnawiane, pamiętane. W 2003 r. wykonano na pomniku nową tablice granitową. Rokrocznie odprawiane są tutaj uroczystości rocznicowe, z bogatą oprawą, z udziałem mieszkańców, szkół, władz samorządowych.

Wątki historii, wątki pamięci, przebrzmiały szept solennej mnisiej modlitwy, echa powstańczej walki – splot historii w jednym miejscu, na szanieckich polach.