San Gimignano, usytuowane ok. 60 km od Florencji i 40 km od Sieny, to obowiązkowy punkt na trasie wycieczek po Toskanii, jedna z dziesięciu największych tutejszych atrakcji. Nieprzypadkowo: jego zabudowa jest nieporównywalna z innymi częściami tej krainy.

San Gimignano, miasto z długą historią, zapamiętuje się głównie z wież wyrastających wysoko i widocznych z daleka; to one przyniosły miastu przydomek toskańskiego Manhattanu.

Urok Toskanii

Wyraziste zabytki, sugestywne pejzaże i łagodne wina stanowią o uroku Toskanii. Toskańskie miasta, jak Florencja, Piza, Siena, Lucca czy Volterra, wiele obiecują przyjezdnym. W tej konkurencji – choć w innej skali – San Gimignano wcale nie jest na przegranej pozycji. Inna rzecz, że we wszystkich pięknych, pełnych zabytków i uroku miastach w środku lata niekiedy nie da się wytrzymać. Przesądzają o tym afrykańskie upały i tłok.

Laurence „Laurie” Lee – angielski poeta, pisarz i scenarzysta, autor głośnego Cydru z Rosie, napisał po wizycie w jednym z rozpalonych słońcem toskańskich miast: „Nie mogłem już patrzeć na obrazy i freski... Zacząłem tęsknić za chłodnymi wzgórzami, wiejskim powietrzem, dzikimi gajami oliwnymi i kukułkami, których nikt jeszcze nie policzył”. Uciekł, wędrując Drogą Chianti, do winiarskiego regionu Chianti Classico w środkowej części Toskanii.

Święty Geminian

Region San Gimignano zamieszkany był w czasach preromańskich, o czym świadczy obecność grobów etruskich, ale stało się ono znane w średniowieczu, gdy osada założona przez Etrusków zamieniła się w dobrze prosperujące miasto na szlaku handlowym. Z czasem podupadło, jednak dziś San Gimignano jest jednym z najlepiej zachowanych średniowiecznych włoskich miast.

Należy do niemałej grupy miejscowości na świecie, których nazwy nadano ku czci świętych Kościoła lub na pamiątkę ważnych wydarzeń religijnych, zwykle z nimi powiązanych. Toskańskie miasto nazywało się pierwotnie Silva, po czym zmieniło nazwę na cześć biskupa Modeny, dziś świętego Geminiana (po włosku: San Gimignano) z Modeny (ok. 313-397), który swoim wstawiennictwem uratował tę okolicę podczas najazdu barbarzyńców Huna Attyli na Italię w połowie V wieku.

Ponad dachy

Już gdy patrzy się z oddali na wzgórze, na którym rozlokowane jest San Gimignano, można zrozumieć, dlaczego nazywają je „miastem wież”, a nawet toskańskim Manhattanem. Ponad dachy kamieniczek wyrasta bowiem kilkanaście prostopadłościennych baszt.

San Gimignano założono w VIII wieku. Kiedy było u szczytu rozkwitu w XII wieku, liczyło dwukrotnie więcej mieszkańców niż obecnie. Dziś liczy ok. 8 tys. mieszkańców. Kto wie, czy teraz nie byłoby miastem tak dużym jak Siena czy Florencja, gdyby nie zarazy, które nawiedzały je w średniowieczu.

Pierwsza, w 1348 r., spowodowała ustanie ruchu pielgrzymkowego i utratę ludności, która utrzymywała się z jego obsługi. Po kolejnych zarazach w wiekach XV i XVII, a potem w wyniku politycznych knowań i podporządkowania Florencji, San Gimignano stało się małą osadą.

Utrata perspektyw rozwojowych mogła wyjść miastu na dobre. Uznane za niegroźne dla rywali zachowało zabudowę i oryginalny charakter. Nie uległo zniszczeniom nawet podczas II wojny światowej.

Mieli kłopoty

Dziś jest słynne za sprawą niezwykłych czworokątnych wież. Pierwsze były domami mieszkalnymi o charakterze obronnym – w razie najazdu chroniono się skutecznie na ich wyższych kondygnacjach. Szybko jednak zamożniejsi mieszczanie doprowadzili sprawę do absurdu: rozpoczęli rywalizację w budowaniu coraz wyższych budynków.

Ścigali się do 1255 r., kiedy to władze miejskie zakazały budowy wież wyższych niż najwyższa wtedy Wieża Rognosa, mierząca 51 m, a zbudowana na początku XIII wieku. Nie były one basztami obronnymi, choć je przypominają. Nie były wznoszone przy murach obronnych, lecz zostały rozproszone i poprzyklejane do kamienic bogatych rodów.

Nazwa Wieży Rognosa wzięła się stąd, że przez jakiś czas budowla służyła jako więzienie; „odwiedzali” ją ci, którzy mieli „kłopoty” (rogne to po włosku właśnie kłopoty). Do dziś Wieża Rognosa, znana również jako Wieża Zegarowa, jest jedną z dwóch najwyższych i najlepiej zachowanych w San Gimignano.

Ogółem powstały siedemdziesiąt dwie wieże, do naszych czasów przetrwało czternaście z nich (w 1580 r. było ich jeszcze dwadzieścia pięć). Większość się zawaliła z powodu niestabilnych fundamentów. Najwyższa jest dziś Torre del Podesta, budowana w latach 1300-11, znana również jako Torre Grossa – wznosi się na 54 m. Nie dowiedzieliśmy się, dlaczego jest tak wysoka, skoro wówczas obowiązywał już wspomniany zakaz.

Gibelini i gwelfowie

Nawet gdy dwie najważniejsze rodziny, należące do rywalizujących ze sobą (w XII i XIII wieku, głównie w okresie zmagań cesarza Fryderyka II z papiestwem) stronnictw politycznych: Ardinghellich (stronnictwo gibelinów) i Salvuccich (gwelfów), aby zademonstrować swoją siłę, zbudowały dwie wieże o prawie równej wielkości, ale wyższe niż Rognosa, musiały je zmniejszyć.

Salvucci postawili obok piazza del Duomo dwie bliźniacze wieże, by symbolizowały rodzinną supremację nad miastem. Rodzina Ardinghellich też miała coś do powiedzenia: zbudowała dwie bliźniacze wieże na wzór tych Salvuccich na drugim końcu placu.

Dziś we wszystkich oszczędzonych przez historię obiektach mieszkają ludzie, działają biura, hoteliki, sklepy i restauracje. To żywy skansen, w sezonie chętnie odwiedzany przez tłumy turystów.

W opinii świętości

San Gimignano wieżami stoi, ale nie do końca. Warto odwiedzić kilka tutejszych zabytków. Przede wszystkim – kolegiatę Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, na wspomnianym placu del Duomo, przy którym wznoszą się też dwa pałace: Palazzo del Popolo (ratusz z wieżą Torre Grossa, mieszczący muzeum malarstwa) oraz Palazzo del Podesta (dawny Pałac Zarządcy).

Kolegiata to niepozorny, trójnawowy kościół romański, konsekrowany w 1148 r., a w 1456 r. rozbudowany o transept i kilka bocznych kaplic. Wewnątrz znajdują się freski uznanych mistrzów. Po jednej stronie są sceny ze Starego Testamentu, po drugiej – z Nowego. Jest tu też cykl poświęcony św. Finie, patronce San Gimignano.

Fina (Serafina) urodziła się tu w 1238 r. Osierocona zachorowała i od 10. roku życia nie wstawała z dębowej deski. Cierpienia związane z chorobą znosiła z pokorą i pogodą ducha. Zmarła w opinii świętości, gdy miała 15 lat. W wizjach ukazał jej się św. Grzegorz I. Na jej grobie doszło do wielu uzdrowień.