Interesującą ekspozycję poświęconą unikatowej w skali europejskiej, militarnej budowli - słynnej Twierdzy Przemyśl, można zobaczyć w Muzeum Narodowym Ziemi Przemyskiej. Wystawa zatytułowana Twierdza Przemyśl w okresie I wojny światowej, ukazuje historię fortyfikacji i wiele cennych, nigdy dotąd nie prezentowanych pamiątek tego słynnego ongiś zespołu obronnego.

Forteczne pamiątki

Ekspozycja obejmuje okres 1853-1915 tj. od chwili rozpoczęcia budowy fortyfikacji, poprzez działania wojenne, oblężenie, aż po decyzję o wysadzeniu twierdzy i poddaniu jej w ręce Rosjan. Osobny rozdział stanowią współczesne losy dawnych obiektów militarnych Przemyśla i okolic. Wystawa obfituje w archiwalne zdjęcia, plany, mapy, szkice sytuacyjne, pamiętniki, dzienniki oraz szereg meldunków dotyczących operacji wojskowych z lat 1914-1915 na terenie miasta. Zgromadzone materiały pochodzą m. in. z odnalezionego w 1966 r., w jednej z przemyskich kamienic, tzw. Archiwum ppłk. Eleka Molnára - dowódcy 8. pułku piechoty honwedów, który wbrew wydanym rozkazom dowództwa nie zniszczył dokumentów, zachowując je dla przyszłych pokoleń. Materiały te są unikalnym źródłem historycznym świadczącym o udziale pułków węgierskich w operacjach wojskowych, związanych z walkami toczonymi o przemyski bastion. Jednym z cenniejszych eksponatów związanych z twierdzą jest pióro cesarza Franciszka Józefa, który wielokrotnie wizytował Przemyśl, i którym jak można przypuszczać podpisywał szereg dokumentów dotyczących zarówno fortecy, jak też nadsańskiego grodu. Zbiory uzupełniają mundury żołnierskie z epoki, broń, przedmioty codziennego użytku obrazujące życie w twierdzy. Ekspozycję wzbogacają liczne fotogramy wywołane z zachowanych szklanych negatywów, obrazujące okres budowy poszczególnych fortyfikacji, zapis oblężenia twierdzy oraz jej stan współczesny. Ekspozycję poświęconą przemyskim fortyfikacjom, przygotowaną przez Dział historii Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej, można zwiedzać do końca października br.

Ocalić od zapomnienia

Słynna Twierdza Przemyśl wzniesiona na przełomie XIX i XX w., wielokrotnie oblegana i zdobywana, była trzecią co do wielkości w Europie po Verdun i Antwerpii pod względem toczonych tu walk. Dziś większość fortów znajdujących się w obrębie dwóch stałych pierścieni obronnych (wewnętrznego i zewnętrznego), mocno nadgryziona zębem czasu nie przypomina swej dawnej świetności. Pozostałością tamtych czasów jest kilkadziesiąt zrujnowanych obiektów, a jedynym dość dobrze zachowanym jest zagospodarowany fort w Łętowni, nad którym opiekę sprawuje oddział przemyski Towarzystwa Fortyfikacji. Pozostałości zabytkowych fortów przedstawiają unikatowe wartości historyczne, architektoniczne, a także co istotne pod względem turystycznym - również panoramiczne. Dziś większość z fortów naruszona przez czas, często zaniedbana, stanowi zagrożenie dla zwiedzających. Stąd, w celu uatrakcyjnienia, a tym samym przybliżenia dawnych fortyfikacji turystom, od kilku lat trwa porządkowanie zabytkowych obiektów. Jeden z etapów przywracania dawnej świetności przemyskiej twierdzy zakłada m. in. utworzenie tras turystycznych oraz sąsiadujących z fortami ekspozycji muzealnych i plastyczno-przestrzennych. Ponadto trwają starania o uznanie zabytku za pomnik historii. Niewykluczone też, że w przyszłości Twierdza Przemyśl znajdzie się na Liście Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO. Warto dodać, że w roku ubiegłym, z inicjatywy Starostwa Powiatowego w Przemyślu oraz dzięki finansowemu wsparciu Fundacji Karpackiej, w obrębie fortów zamontowano szereg tablic zawierających informacje na temat poszczególnych obiektów, z dokładnym historycznym opisem fortyfikacji oraz ich dawnym przeznaczeniem militarnym. Treść zamieszczonych informacji przygotowali członkowie Oddziału Towarzystwa Miłośników Fortyfikacji Przemyślu oraz inspektoratu Państwowej Służby Ochrony Zabytków, a tablice zaprojektował Roman Dawidziak - konserwator zabytków z Rzeszowa.
W ostatnich latach wyraźnie zmienia się sposób postrzegania dziedzictwa wieków, jakie bez wątpienia stanowi Twierdza Przemyśl. Warto bowiem podkreślić, że obok walorów historycznych, kulturowych i architektonicznych, z czasem odrestaurowane fortyfikacje i odpowiednio zaadaptowane pod kątem turystycznym, mogą przynieść wymierne korzyści miastu, a turystom licznie odwiedzającym Przemyśl i okolice - dać wiele niezapomnianych wrażeń.