VIII. Zakończenie

31. Jest to sens cierpienia równocześnie na wskroś nadprzyrodzony i na wskroś ludzki. Jest nadprzyrodzony, ponieważ zakorzenia się w Boskiej tajemnicy Odkupienia świata. Jest równocześnie głęboko ludzki, ponieważ człowiek odnajduje w nim siebie, swoje człowieczeństwo, swoją godność, swoje posłannictwo.

Cierpienie z pewnością należy do tajemnicy człowieka. Może nie tak jak on otoczone jest tą tajemnicą - tajemnicą szczególnie nieprzeniknioną. Sobór Watykański II dał wyraz tej prawdzie, że „tajemnica człowieka wyjaśnia się naprawdę dopiero w tajemnicy Słowa Wcielonego. Albowiem... Chrystus, nowy Adam, już w samym objawieniu tajemnicy Ojca i Jego miłości, objawia w pełni człowieka samemu człowiekowi i okazuje mu najwyższe jego powołanie”.100 Jeżeli słowa te odnoszą się do wszystkiego, co składa się na tajemnicę człowieka, to z pewnością odnoszą się w sposób najszczególniejszy do ludzkiego cierpienia. Właśnie w tym punkcie owo „objawienie człowieka samemu człowiekowi i okazanie mu jego najwyższego powołania” jest nieodzowne. Bywa też - jak o tym mówi doświadczenie - szczególnie dramatyczne. Kiedy jednak wypełni się do końca i stanie się światłem życia ludzkiego, jest też szczególnie błogosławione. „Przez Chrystusa... i w Chrystusie rozjaśnia się zagadka cierpienia i śmierci”.101

Kończymy niniejsze rozważania o cierpieniu w roku, w którym Kościół przeżywa nadzwyczajny Jubileusz związany z rocznicą Odkupienia.

Tajemnica Odkupienia świata jest w sposób przedziwny zakorzeniona w cierpieniu i wzajemnie - cierpienie znajduje w niej swój najwyższy i najpewniejszy punkt odniesienia.

Pragniemy ten Rok Odkupienia przeżywać w szczególnej łączności z wszystkimi, którzy cierpią. Dlatego trzeba, aby pod Krzyżem na Kalwarii znaleźli się wszyscy, którzy wierzą w Chrystusa, szczególnie ci, którzy cierpią z powodu swojej wiary w Niego, Ukrzyżowanego i Zmartwychwstałego, aby ofiara ich cierpień przyspieszyła wypełnienie się modlitwy samego Zbawiciela o jedność wszystkich.102 Niech przyjdą tam również ludzie dobrej woli, aby w miłości mogli znaleźć zbawczy sens własnego cierpienia i właściwą odpowiedź na wszystkie swoje pytania, ponieważ na Krzyżu znajduje się „Odkupiciel człowieka”, Człowiek boleści, który przyjął na siebie cierpienia fizyczne i moralne ludzi wszystkich czasów.

Wraz z Maryją, Matką Chrystusa, stojącą pod Krzyżem,103 zatrzymujemy się przy wszystkich krzyżach współczesnego człowieka.

Przyzywamy wszystkich Świętych, którzy w ciągu dziejów byli szczególnymi uczestnikami cierpień Chrystusa. Prosimy, aby nas wspierali.

I prosimy Was wszystkich, którzy cierpicie, abyście nas wspierali. Właśnie Was, którzy jesteście słabi, prosimy, abyście stawali się źródłem mocy dla Kościoła i dla ludzkości. W straszliwym zmaganiu się pomiędzy siłami dobra i zła, którego widownią jest nasz współczesny świat - niech Wasze cierpienie w jedności z Krzyżem Chrystusa przeważy!

Wszystkim umiłowanym Braciom i Siostrom z serca udzielam Apostolskiego Błogosławieństwa. W Rzymie,
u św. Piotra,
11 lutego 1984 roku,
w dniu liturgicznego wspomnienia Matki Bożej z Lourdes,
w szóstym roku Pontyfikatu.
Jan Paweł II, papież

1. Kol 1,24.

2. Tamże.

3. Rz 8,22.

4. Por. nr. 14; 18; 21; 22: AAS 71 (1979) 284 n.; 304; 320; 323.

5. Doświadczył go Ezechiasz (por. Iz 38,1-3).

6. Obawiała się jej Agar (por. Rdz 21,15 nn.), wyobrażał ją sobie Jakub (por. Rdz 37,33 nn.), doświadczył jej Dawid (por. 2 Sm 19,1).

7. Obawiała się jej Anna, matka Tobiasza (por. Tb 10,1-7); por. także Jr 6,26; Am 8,10; Za 12,10.

8. Doświadczył jej Abraham (por. Rdz 15,2), Rachela (por. Rdz 30,1), czy Anna, matka Samuela (por. 1 Sm 1,6-10).

9. Tak płakali wygnańcy w Babilonie (por. Ps 137[136]).

10. Doznane np. przez psalmistę (por. Ps 22[21],17-21), czy przez Jeremiasza (por. Jr 18,18).

11. Doznane przez Hioba (por. Hi 19,18; 30,1.9), przez niektórych psalmistów (por. Ps 22[21],7-9; 42[41],11; 44[43],16-17), przez Jeremiasza (por. Jr 20,7), przez cierpiącego Sługę (por. Iz 53,3).

12. Doznali ich też niektórzy psalmiści (por. Ps 22[21],2-3; 31[30],13; 38[37]; 12; 88[87],9.19), Jeremiasz (por. Jr 15,17), czy cierpiący Sługa (por. Iz 53,3).

13. Psalmisty (por. Ps 51[50],5), świadków cierpień Sługi (por. Iz 53,3-6), proroka Zachariasza (por. Za 12,10).

14. Odczuwał to żywo psalmista (por. Ps 73[72],3-14), czy, Kohelet (por. Koh 4,1-3).

15. Tak cierpiał Hiob (por. Hi 19,19), niektórzy psalmiści (por. Ps 41[40],10; 55[54],13-15), Jeremiasz (por. Jr 20,10); a Syrach snuje na ten temat refleksje (por. Syr 37,1-6).

16. Oprócz licznych tekstów Lamentacji, zob. narzekania psalmistów (por. Ps 44[43],10-17; 77[76],3-11; 79[78],11; 89[88],51); czy proroków (por. Iz 22,4; Jr 4,8; 13,17; 14,17-18; Ez 9,8; 21,11-12); zob. także modlitwy Azariasza (por. Dn 3,31-40); i Daniela (por. Dn 9,16-19).

17. Np. Iz 38,13; Jr 23; 9; Ps 31[30],10-11; 42[41],10-11.

18. Np. Ps 73[72],21; Hi 16,13; Lm 3,13.

19. Np. Lm 2,11.

20. Np. Iz 16,11; Jr 4,19; Hi 30,27; Lm 1,20.

21. Np. 1 Sm 1,8; Jr 4,19; 8,18; Lm 1,20.22; Ps 38[37],9.11.

22. Warto przypomnieć, że hebrajski rdzeń r´´ oznacza ogólnie zło w przeciwieństwie do dobra (tob), bez rozróżnienia między znaczeniem fizycznym, psychicznym i etycznym. Występuje w formie rzeczownikowej ra´ i ramacron´amacron, i oznacza zarówno zło jako takie, jak i zły czyn oraz tego, który go spełnia. W formach czasownikowych oprócz zwykłej formy (qal), wyrażającej w różny sposób fakt „bycia złym”, występuje forma zwrotna i bierna (niphal) „doznać zła”, „zostać dotkniętym przez zło”, i forma przyczynowa (biphil) „czynić zło”, „wyrządzić zło” komuś. Ponieważ język hebrajski nie posiada odpowiednika greckiego pascw = „cierpię”, słowo to występuje rzadko w Septuagincie.

23. Dn 3,27-28; por. Ps 19[18],10; 36[35],7; 48[47],12; 51[50],6; 99[98],4; 119[118],75; Ml 3,16-21; Mt 20,16; Mk 10,31; Łk 17,34; J 5,30; Rz 2,2.

24. Hi 4,8.

25. Hi 1,9-11.

26. 2 Mch 6, 12.

27. J 3,16.

28. Hi 19,25-26.

29. J 1,29.

30. Rdz 3,19.

31. J 3,16.

32. Dz 10,38.

33. Por. Mt 5,3-11.

34. Por. Łk 6,21.

35. Mk 10,33-34.

36. Por. Mt 16,23.

37. Mt 26,52.54.

38. J 18,11.

39. J 3,16.

40. Ga 2,20.

41. Iz 53,2-6.

42. Por. J 1,29.

43. Iz 53,7-9

44. Por. 1 Kor 1,18.

45. Mt 26,39.

46. Mt 26,42.

47. Ps 22[21],2.

48. Por. Iz 53,6.

49. 2 Kor 5, 21.

50. J 19,30.

51. Iz 53,10.

52. Por. J 7,37-38.

53. Iz 53,10-12.

54. Hi 19,25.

55. 1 P 1, 18-19.

56. Ga 1,4.

57. 1 Kor 6, 20.

58. 2 Kor 4, 8-11.14.

59. 2 Kor 1, 5.

60. 2 Tes 3,5.

61. Rz 12,1.

62. Ga 2,19-20

63. Ga 6,14.

64. Flp 3,8-11.

65. Dz 14,22.

66. 2 Tes 1,4-5.

67. Rz 8,17-18.

68. 2 Kor 4, 17-18.

69. 1 P 4, 13.

70. Łk 23,34.

71. Mt 10,28.

72. 2 Kor 12, 9.

73. 2 Tm 1,12.

74. Flp 4,13.

75. 1 P 4, 16.

76. Rz 5,3-5.

77. Por. Mk 8,35; Łk 9,24; J 12,25.

78. Kol 1,24.

79. 1 Kor 6, 15.

80. J 3,16.

81. Por. Łk 9,23.

82. Tamże.

83. Por. Mt 7,13-14.

84. Łk 21,12-19.

85. J 15,18-21

86. J 16,33.

87. 2 Tm 3,12.

88. Kol 1,24.

89. Por. Ef 6,12.

90. Łk 10,29.

91. Łk 10,33-34.

92. SOBÓR WAT. II, Konst. duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 24.

93. Łk 4,18-19; por. Iz 61,1-2.

94. Dz 10,38.

95. Mt 25,34-36.

96. Mt 25,40.

97. Mt 25,45.

98. 1 P 4, 13.

99. Kol 1,24.

100. SOBÓR WAT. II, Konst. duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 22.

101. Tamże.

102. Por. J 17,11.21-22.

103. Por. J 19,25.