Przez cały czas wojny Kościół czynnie uczestniczył w działalności Polski Podziemnej spełniając funkcje duszpasterskie, współpracując z władzami i instytucjami niepodległościowego Podziemia, organizując konspiracyjne duszpasterstwo w więzieniach i obozach koncentracyjnych (księża więźniowie). Kapelani Podziemnej Armii Krajowej nie tylko odprawiali polowe nabożeństwa, udzielali sakramentów, pocieszali wątpiących, grzebali umarłych, ale również zaprzysięgali wstępujących do działalności konspiracyjnej według treści, które nie tylko w 60. rocznicę Powstania Warszawskiego warto przypominać: „W obliczu Boga Wszechmogącego i Najświętszej Maryi Panny Królowej Korony Polskiej kładę swe ręce na ten święty krzyż, znak męki Zbawiciela, przysięgam być wierny ojczyźnie mej, Rzeczypospolitej Polskiej, stać nieugięcie na straży jej honoru i o wyzwolenie jej z niewoli walczyć ze wszystkich sił aż do ofiary mego życia. Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej i rozkazom Naczelnego Wodza oraz wyznaczonemu przezeń dowódcy Armii Krajowej będę bezwzględnie posłuszny, a tajemnicy niezłomnie dochowam cokolwiek by mnie spotkać miało. Tak mi dopomóż Bóg”.
Nadzorująca podziemne duszpasterstwo wojskowe Kuria Polowa, utworzona przez ks. Jachimowskiego, wytycza ramowy program działania kapelanów, dba o zaopatrzenie w paramenta liturgiczne, organizuje szkolenia i odprawy, podsuwa tematy do dyskusji, współpracuje z Delegaturą Rządu na Kraj. Przepisy dotyczące duszpasterstwa Armii Krajowej zostają zatwierdzone przez Stolicę Apostolską. Naczelny Kapelan AK - ks. Jachimowski otrzymuje od Ojca Świętego szczególne uprawnienia kapłańskie dla podległych mu duszpasterzy. Uprawnienia te przywiózł z Rzymu jego znajomy - ks. Błażej Marabotto, rektor tajnego Seminarium Duchownego w Warszawie, superior Księży Orionistów i kapelan kolonii włoskiej w Warszawie, wyjeżdżający często do Włoch.
Na mocy decyzji Naczelnego Kapelana AK walczącym oddziałom przydziela duszpasterzy ks. ppłk Stefan Kowalczyk ps. „Biblia”. Wspomina ks. Stanisław Czernik pełniący w czasie wojny posługę kapelana w 74. pułku AK: „W okręgach wojskowych AK zostali mianowani dziekani i kapelani. Dziekani powoływali w terenie kapelanów, którzy służyli posługą religijną w oddziałach partyzanckich i miejscowych ośrodkach konspiracyjnych. (...). Kapelanami byli m.in. księża: Wacław Popławski, Edwin Grochowski, Szczepan Rembowski, Jerzy Ryszelewski, Czesław Rączaszek, Adam Bąkowicz, Marian Skoczewski (...). W pułkach legionowych kapelani to księża: Feliks Kowalik, Henryk Peszko, Stanisław Domański. Ponadto ks. Serafin Opałko to kapelan 25. pułku AK, kapelan Tomsikowski - 72. pułku, ks. Stanisław Czernik - 74. pułku. Wymienieni kapelani uczestniczyli w Akcji Burza”.
Do wybuchu Powstania Warszawskiego ks. dr płk T. Jachimowski wykłada we wspomnianym konspiracyjnym Seminarium Duchownym Orionistów i Marianów, pełni posługę prefekta w szkołach pielęgniarskich dla dziewcząt, funduje stypendia, spowiada, udziela ostatniego namaszczenia, wygłasza nauki rekolekcyjne, podtrzymuje tradycje pielgrzymowania ze studentami na Jasną Górę.
Przed spodziewaną godziną „W” organizuje odprawy kapelanów. Jedna z ostatnich miała miejsce 1 sierpnia przed południem u ks. prof. Jana Salamuchy - dziekana Okręgu Stołecznego AK (poległ 11 sierpnia 1944 r.).
W Powstaniu ks. Jachimowski przebywa wśród żołnierzy Zgrupowania „Kryśka” na Przyczółku Czerniakowskim. 7 sierpnia 1944 r., na drugi dzień po jedynej defiladzie wojsk powstańczych na Placu Krasińskich znalazł się w grupie ludności cywilnej pędzonej w kierunku Woli. Nie skorzystał z możliwości ukrycia się w kościele pw. św. Karola Boromeusza - spowiadał, pocieszał, pozostając z potrzebującymi opieki do końca.
W okolicy szpitala zakaźnego pw. św. Stanisława znalazł się wśród kilkunastu mężczyzn oddzielonych przez Niemców od kolumny. Wraz z nimi został rozstrzelany przy ul. Wolskiej. Obowiązki Naczelnego Kapelana AK przejmuje wówczas jego zastępca, ks. płk Jerzy Sienkiewicz ps. „Gruzenda”.
Jak podaje na internetowych stronach Katolicka Agencja Informacyjna: „W czasie Powstania Warszawskiego ok. 150 księży pełniło posługę duszpasterską w oddziałach i szpitalach polowych”. Każdy z nich zasługuje na upamiętnienie, choćby przez opracowanie odrębnego biogramu, np. męczennicy-kapelani Powstania: zamordowany wraz z chorymi w szpitalu polowym o. Michał Czartoryski - dominikanin czy ks. Józef Stanek - pallotyn, który nie opuścił rannych na Czerniakowie i został przez Niemców powieszony.
W 50. rocznicę wybuchu Powstania Jan Paweł II wydał orędzie, w którym pisał: „Klękam dzisiaj w duchu na mogiłach poległych Powstańców Warszawskich i modlę się, aby Chrystus, Władca dziejów, ludzi i narodów, wynagrodził ich ofiarę życiem wiecznym; modlę się, aby ich ofiara, na wzór ziarna rzuconego w ziemię, przyniosła obfity plon w życiu współczesnego pokolenia Polaków. Ich bohaterski czyn zobowiązuje!” (Rycerz Niepokalanej, październik, 1994 r.).
Podczas zbierania materiałów do niniejszego szkicu trafiliśmy na ogłoszenie Muzeum Powstania Warszawskiego (ul. Przyokopowa 28). Muzeum przygotowuje spis Uczestników Powstania (żołnierze i służby pomocnicze), którzy polegli podczas 63-dniowych walk, oraz wykaz zmarłych od czasu zakończenia powstańczych walk do maja 2004 r.
Kontakt: ul Grzybowska 79, 00- 844 Warszawa, tel. 0-22 626-95-06; www.1944.pl/spis; e-mail: spis@1944.pl
1 sierpnia br., w 60. rocznicę wybuchu Powstania, w drewnianym kościółku pw. Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny, zbudowanym po wojnie przy ul. Urzędniczej z desek rozebranych baraków jenieckich, z inicjatywy Świętokrzyskiego Oddziału Związku Piłsudczyków zostanie odsłonięta tablica według projektu Krzysztofa Moderau - poświęcona naczelnemu kapelanowi Armii Krajowej ks. dr. płk. Tadeuszowi Jachimowskiemu.