Między historią, legendą i tradycją

Dębno należy do starych osad w Łysogórach, założonych w XIII w. W XIV w. wchodziło do klucza majątkowego możnych Oleśnickich. W Dębnie znajdował się gródek obronny, stanowiący zarazem zaplecze gospodarcze Świętego Krzyża, z piecami (dymarkami), w których wypalano żelazo, co potwierdzają miejscowe wykopaliska.
Podczas napadów tatarskich (1241-60) podobno zostały zrabowane relikwie Krzyża. Łup przypadł chanowi, który chcąc sprawdzić „cudowność” kawałka Drzewa oprawionego w złoto, bezskutecznie próbował zniszczyć go w płomieniach i zatopić w wodzie. Gdy w obozie zaczęły szerzyć się choroby, zaniepokojony chan wyprawił relikwie do Polski. Tę misję zlecił szczególnej parze: Adelajdzie z Dębna herbu Habdank i Tatarzynowi, którego była branką i żoną. Złożyli oni relikwie na Łysicy w zagłębieniu skalnym, bowiem klasztor był spalony. Tatarzyn przyjął chrzest i otrzymał szlachectwo. Do herbu Habdank przypominającego literę „W” dodano krzyż i nazwano go Dębnem. Tym klejnotem pieczętowali się Oleśniccy, Roztworowscy, Sienniccy i in. W kronice parafialnej zapisano m.in.: „Jakimś śladem tej legendy może być fakt istnienia dziś w parafii nazwisk brzmiących z tatarska”. W sąsiedztwie kościoła stoi krzyż z 1906 r. z napisem: „Niech będzie błogosławiona pamięć Adelajdy Habdank urodziwej dziewicy, córki dziedzica Dębna, która wróciła relikwie Krzyża Świętego na Łysą Górę za Bolesława Wstydliwego Króla Polskiego”.
Nieco inna wersja tej legendy odnosi się do czasów napadów litewskich, dokonywanych na świętokrzyską ziemię w 1370 r.
Potężne majątki ziemskie z czasem rozparcelowano na mniejsze dobra, a charakterystyczne ich nazwy zachowały się po dziś dzień.
Według J. Długosza w XV w. był w Dębnie modrzewiowy kościół, który w 1921 r. spłonął w wielkim pożarze. Dokumenty parafialne podają, że od 1928 r. spotykamy pierwsze projekty budowy nowej świątyni. Fundamenty rozpoczęto kopać w 1929 r., budowa na dobre ruszyła w 1934 r., zakończono ją w 1936 r. Wówczas miała miejsce konsekracja murowanej świątyni, której dokonał bp F. Sonik. Kolejni proboszczowie w miarę możliwości wyposażali i upiększali świątynię parafialną. Od stycznia 1986 r. proboszczem w Dębnie jest ks. Henryk Dudek, dziekan dekanatu bodzentyńskiego.
W nowszą historię Dębna wpisują się dramatyczne wydarzenia okupacji hitlerowskiej, kiedy to okoliczne wioski zostały spacyfikowane w 1943 r.: 1 maja - Jeziorko, 25 maja - Wola Szczygiełkowa, 30 czerwca - Dębno. W rocznicę tych wydarzeń zawsze sprawowane są Msze św., wymieniane nazwiska pomordowanych. Dotąd żyją świadkowie tamtych wydarzeń, powstawały na ten temat opracowania, artykuły prasowe, monografie. Na cmentarzu przykościelnym w Dębnie spoczywają ci, których rozstrzelano w sąsiedztwie kościoła (najmłodszy miał 2 latka). Żywa, wciąż bolesna pamięć przekłada się na modlitwę i troskę o godne miejsce spoczynku pomordowanych.

Czym żyje parafia

Tworzy ją 1930 osób z Dębna, Jeziorka, Woli Szczygiełkowej. Odpust przypada 6 grudnia, Patrona przypomina duży obraz na ścianie, natomiast inne przedmioty kultu związane ze św. Mikołajem, relikwiarz i wiele cennych rzeczy spłonęły w pożarze. Z lektury kroniki wynika, że chyba bardziej ożywione jest wspomnienie św. Izydora, drugiego patrona parafii, orędownika rolników. Kronika to także źródło wiedzy o wydarzeniach, które w minionym 20-leciu determinowały parafialne duszpasterstwo: wizyty w Polsce Ojca Świętego, kongresy eucharystyczne, rekolekcje, misje, peregrynacja Krzyża, autokarowe i piesze pielgrzymki, obecność Księży Biskupów i in. Istotnym czynnikiem jest zapewne fakt, że ks. proboszcz H. Dudek, długoletni przewodnik grupy złotej traktuje pielgrzymkę „jako element wpisany w kapłaństwo” (21 razy uczestniczył w kieleckiej, 6 - w warszawskiej). W Dębnie dwa razy do roku odbywały się spotkania złotej, parafia autentycznie żyła pielgrzymką, uczestnicząc w niej zawsze, bywało, że i 50-osobową grupą. Od niedawna ks. Henryk Dudek ze względu na stan zdrowia towarzyszy pielgrzymce tylko duchem i modlitwą. Ok. 20-30 uczestników z parafii przyłącza się do wyznaczonych grup.
W parafii istnieje: 9 kółek różańcowych, scholka dziecięca i młodzieżowa, 30 ministrantów i 6 lektorów. Katechizuje dwóch katechetów. 27 listopada br. bp M. Florczyk dokonał poświęcenia nowej szkoły w Jeziorku. Grupa zainteresowanych tematyką misyjną włącza się w inicjatywy misyjne na Świętym Krzyżu.
Ks. proboszcz H. Dudek wyróżnia przede wszystkim dwa elementy determinujące jakość i profil tutejszej wspólnoty. Są to: bliskość sanktuarium na św. Krzyżu i funkcjonowanie w Dębnie, bezpośrednio w sąsiedztwie kościoła, Diecezjalnego Oazowego Domu Rekolekcyjnego.
Dom potwierdza żywotność oazy, dynamizuje tutejsze życie liturgiczne. Wzniesiony na początku lat 80. jako budynek gospodarczy, od 1987 r. funkcjonuje przede wszystkim dla potrzeb Ruchu Światło-Życie. - Ludzie oczywiście przychodzą na roraty, nabożeństwo różańcowe, majowe czy I piątki miesiąca - mówi Ksiądz Proboszcz. - Ale chyba najliczniej uczestniczą w Drodze Krzyżowej, często w terenie. Związek ze św. Krzyżem jest bardzo silny. Wyraża się to także w trosce o kilka kamiennych krzyży, które mamy w obrębie parafii.

Wspólne dzieło

W latach 90. kościół został gruntownie pomalowany wewnątrz. W 1992 r. Władysław Markiewicz z Komisji Artystyczno-Budowlanej Kurii Diecezjalnej zakończył prace nad wykonywaniem figur i dekoracji w metaloplastyce.
Ostatnio przeprowadzono gruntowną konserwację dachu na świątyni, odnawiana była też elewacja (z upływem czasu pojawiają się nowe ubytki we wnętrzu i na zewnątrz ścian, w perspektywie więc poprawki, a może i remont). Przeprowadzono liczne prace porządkujące teren wokół świątyni. W planie są m.in. nowe ławki i doposażenie prezbiterium. W 2000 r. została oddana do użytku nowa kaplica cmentarna pw. Miłosierdzia Bożego, którą poświęcił bp K. Ryczan. Wykonano także część nowych alejek (w planie są dalsze). O porządek i czystość świątyni troszczy się od 19 lat kościelny Władysław Saczysta, ludzie dbają o estetykę i o to, by zawsze były świeże kwiaty. W Boże Narodzenie kościół wygląda szczególnie pięknie - gdy dorodne drzewka, pachnące Puszczą Jodłową zdobią ołtarz i tradycyjny żłóbek.