Program

Po przylocie 5 maja do Sofii Franciszek złoży wizytę kurtuazyjną prezydentowi republiki Rumenowi Radewowi w Pałacu Prezydenckim. Potem spotka się z przedstawicielami władz, społeczeństwa obywatelskiego i z korpusem dyplomatycznym na placu Atanasa Burowa. Stamtąd uda się na spotkanie z patriarchą Bułgarskiego Kościoła Prawosławnego Neofitem i członkami Świętego Synodu w Pałacu Świętego Synodu. Po nim Franciszek będzie się prywatnie modlił przed tronem świętych Cyryla i Metodego w patriarchalnej katedrze św. Aleksandra Newskiego i na placu św. Aleksandra Newskiego odmówi niedzielną modlitwę „Anioł Pański”. Po południu odprawi dla 6 tys. bułgarskich katolików Mszę św. na placu Księcia Aleksandra I Battenberga.

W poniedziałek, 6 maja, wczesnym rankiem planowana jest wizyta papieża w obozie dla uchodźców znajdującym się niedaleko sofijskiego lotniska. Po niej Franciszek helikopterem uda się do położonego niedaleko Płowdiwu miasteczka Rakowski, gdzie odprawi Mszę św., w trakcie której udzieli pierwszej komunii św. ponad 250 dzieciom z całej Bułgarii w kościele Najświętszego Serca Jezusowego. Potem zje obiad z biskupami Bułgarii w klasztorze Sióstr Franciszkanek Misjonarek. Po krótkim odpoczynku spotka się ze wspólnotą katolicką w kościele św. Michała Archanioła w Rakowskim. Stamtąd wróci do Sofii, gdzie na placu Niepodległości odmówi modlitwę o pokój w obecności przedstawicieli różnych wyznań religijnych Bułgarii. Po niej z sofijskiego lotniska odleci do Skopja.

Śladami św. Jana XXIII

Bp Christo Projkow, zwierzchnik liczącej ok. 10 tys. wiernych diecezji obrządku bizantyjsko-słowiańskiego, przypomina, że episkopat Bułgarii zaprosił papieża bezpośrednio po jego wyborze. – Nie był to oczywiście argument rozstrzygający. Zadecydował styl pontyfikatu Franciszka, dla którego jednym z priorytetów jest dowartościowanie peryferii społeczeństw i Kościoła. Bułgaria jest też na południu jednym z wrót Europy i pierwszym krajem chrześcijańskim naszego kontynentu. Po Gruzji jesteśmy wraz z Macedonią drugim krajem prawosławnym, który nawiedza Ojciec Święty w czasie swego pontyfikatu – podkreśla biskup.

Zwraca uwagę, że mimo doświadczenia wizyty Jana Pawła II w 2002 r. pielgrzymka Franciszka to wielkie wydarzenie nie tylko dla bułgarskich katolików, ale wszystkich 7 mln mieszkańców kraju. – Wyrosło nowe pokolenie, które zobaczy po raz pierwszy papieża. Wszyscy katolicy z niecierpliwością i entuzjazmem oczekują Franciszka – mówi bp Projkow. I dodaje: – Papież przyjeżdża, aby nas poznać i przez chwilę dzielić z nami nasze życie. Wizyta pokazuje, że Kościół powszechny pamięta o małej trzódce bułgarskich katolików. Za przygotowanie papieskiej pielgrzymki odpowiedzialna jest – obok władz państwowych – Międzyobrządkowa Konferencja Biskupów, którą tworzą wraz z bp. Projkowem: bp Georgi Jowczew – ordynariusz diecezji sofijsko-płowdiwskiej, i bp Petko Christow – ordynariusz diecezji nikopolskiej, oraz grupa świeckich, zakonnic i kapłanów w ścisłej współpracy z nuncjuszem apostolskim w Bułgarii i Macedonii abp. Anselmo Guido Pecorarim. Bp Projkow zapewnia, że w spotkaniach z papieżem w Sofii i Rakowskim będzie się starała wziąć udział jak największa liczba katolików obu obrządków, których w sumie jest ok. 60 tys.

Hasło pielgrzymki „Pacem in terris” – „Pokój na świecie”, nawiązuje do encykliki św. Jana XXIII pod tym samym tytułem. – Pielgrzymka papieża Franciszka odbywa się też śladami świętego papieża Roncallego, który w latach 1925-1935 był najpierw oficjałem, a potem wizytatorem apostolskim w Bułgarii. Na pewno ubogie i skromne życie Jana XXIII inspiruje pontyfikat papieża Bergoglio, który również kładzie mocny akcent na ekumenizm, przede wszystkim dialog z Kościołem prawosławnym. Św. Jan Paweł II także podkreślał, że udając się do Bułgarii, pragnie pójść śladami swojego poprzednika – przypomina bp Projkow. Zwraca też uwagę, że Franciszek kładzie szczególny akcent na kwestię pokoju i wskazuje, że ostatnio był w krajach arabskich – Zjednoczonych Emiratach Arabskich i Maroku, gdzie mówił o braterstwie między chrześcijanami i muzułmanami. Przypomina, że w odróżnieniu od innych krajów bałkańskich, a szczególnie byłej Jugosławii, Bułgaria odeszła od komunizmu bez wstrząsów i konfliktów zbrojnych. – Z małej Bułgarii papież skieruje przesłanie porozumienia, tolerancji i pokoju do całego świata – podkreśla bp Projkow.

Logo wizyty przedstawia kulę ziemską opasaną bułgarską flagą, z wyróżnionym regionem bałkańskim, w którego centrum znajduje się zarys granic Bułgarii. Kula ziemska jest umieszczona na białym tle i podtrzymywana w „dłoniach Boga”, w kolorze żółtym. Biało-żółte kolory są barwami papieskimi. Wokół umieszczono hasło pielgrzymki w języku bułgarskim i łacińskim: „Pacem in terris”.

W ramach przygotowań do pielgrzymki we wszystkich świątyniach Bułgarii po Mszach św. odmawiana jest specjalna modlitwa w jej intencji. Od sofijskich katolików Franciszek otrzyma w darze kopię bardzo bliskiej papieżowi Roncallemu ikony Matki Bożej Mesembryjskiej, nazywanej „Wrotami Niebios”, wykonanej przez bułgarskiego artystę, oraz dywan z Ciprowców, miejscowości słynącej z ich wyrobu.

Bp Projkow zaznacza, że po wizycie najbardziej oczekiwane jest spełnienie słów modlitwy przed papieską pielgrzymką: „Panie pokoju, wlej pokój w nasze dusze, abyśmy pokazali naszym życiem, że pokój na ziemi jest możliwy”.

W konkatedrze św. Józefa

Na wydarzenia z udziałem Franciszka w Sofii wybierają się wszyscy wierni położonej w samym centrum miasta katedralnej parafii pw. św. Józefa, którą opiekują się ojcowie z Zakonu Braci Mniejszych Kapucynów z Polski. Jak informuje jej proboszcz ojciec Jarosław Babik, na samą Mszę św. z papieżem zapisało się prawie 1500 osób, ale chętnych jest wiele więcej. W sumie weźmie w niej udział ok. 6 tys. wiernych z całej Bułgarii. Zakonnik z żalem mówi, że niestety papież nie odwiedzi katedry, choć liturgia zostanie odprawiona na terenie parafii, 300 metrów od placu Księcia Aleksandra I Battenberga.

Jak zaznacza pracujący w Bułgarii od 2010 r. zakonnik, Bułgarzy bardzo dobrze pamiętają wizytę Jana Pawła II w 2002 r. Przypomina, że jej owocem jest odbudowa konkatedry św. Józefa, która została zniszczona w bombardowaniu przez aliantów pod koniec 1944 r. Później komuniści nie pozwolili jej odbudować, a nawet skonfiskowali pieniądze, które na ten cel przeznaczyli katolicy z Ameryki i Wielkiej Brytanii. Ojciec Babik przypomina, że w czasach komunistycznych jego współbracia kapucyni byli prześladowani i więzieni za wszelkie próby powrotu i obrony tego miejsca czy też prowadzenia pracy duszpasterskiej. Ofiarą represji był m.in. o. Fortunat Bakałski, redaktor bardzo cenionego i redagowanego na wysokim poziomie tygodnika katolickiego „Istina”, który czytali nie tylko katolicy. Zakonnik został w 1952 r. zakatowany przez komunistów w sofijskim więzieniu.

Jak zauważa o. Babik, Jan Paweł II został bardzo dobrze zapamiętany przez Bułgarów, ale i Franciszek jest znany i ceniony jako skromny, bliski ludziom papież, troszczący się o ubogich i ludzi z marginesu i peryferii. – Papież ma bardzo dobre „notowania” u Bułgarów – zaznacza kapucyn.

Zwraca uwagę, że władze są nawet za bardzo przejęte przygotowaniami do papieskiej wizyty. – Przykro, że przy dzieciach pierwszokomunijnych nie będą wszyscy rodzice. Władze nie wyraziły zgody, aby w kościele w Rakowskim było 700 osób, chociaż miejsce by się znalazło. Mając w pamięci tzw. bułgarski ślad w zamachu na Jana Pawła II w 1981 r., wprowadzono nadzwyczajne środki bezpieczeństwa. Chuchają na zimne, aby nic złego się nie stało – mówi o. Babik.

Parafia św. Józefa jest terytorialnie jedną z największych w Europie i graniczy z Macedonią, Grecją i Turcją, i liczy w sumie ok. 5 tys. wiernych całego wielopokoleniowego przekroju. Należą do niej Bułgarzy, Włosi, Chorwaci, osoby polskiego pochodzenia i z innych krajów. Msze św. odprawiane są po polsku, bułgarsku, łacinie i angielsku. W sumie przychodzi na nie regularnie ok. 800 osób. Przy parafii działają m.in.: Droga Neokatechumenalna, Trzeci Zakon Franciszkański, Grupa Modlitewna Ojca Pio, wspólnota Comunione e Liberazione, Grupa Modlitewna „Galilea”, chór parafialny, grupy anonimowych alkoholików, anonimowych narkomanów i anonimowych hazardzistów.

Jak informuje o. Marcin Grec, gwardian sofijskiego klasztoru, pracuje w nim czterech kapucynów, a w całej Bułgarii siedmiu (sześciu Polaków i jeden Bułgar). Drugi klasztor znajduje się w Bełozem, wiosce niedaleko Płowdiwu. Ponadto kapucyni mają parafie dojazdowe w Burgas pw. Matki Bożej Rodzicielki i w Płowdiwie. Na terenie parafii działa bursa dla studentów. Zakonnicy współpracują z siostrami miłosierdzia w realizacji dzieł charytatywnych, odwiedzają szpital i więzienie oraz opiekują się Romami.

W bułgarskim Rzymie

– Dla Bułgarów papież jest jednym z najważniejszych autorytetów moralnych świata. Franciszek podąża śladami św. Jana XXIII i podobnie jak dla papieża Roncallego, jednym z najważniejszych wyzwań, przed jakimi stoi współczesny świat, jest dla niego promocja i zachowanie pokoju – mówi bp Georgi Jowczew, ordynariusz diecezji sofijsko-płowdiwskiej, i przypomina, że Franciszek wyróżnia peryferie, a bułgarski Kościół leży na peryferiach.

Franciszek odprawi 6 maja Mszę św. w kościele pw. Najświętszego Serca Jezusowego w Rakowskim, w czasie której udzieli pierwszej komunii św. ponad 250 dzieciom, które są przygotowywane w każdej parafii. Wszyscy będą w białych ubrankach. Przypomina się przy tej okazji, że gdy w 2002 r. był Jan Paweł II, to na palcu w Płowdiwie było ok. 600 dzieci pierwszokomunijnych. Miasto Rakowski powstało z połączenia trzech wsi: Generał Nikołajewo, Sekirowo i Parczewicz, i jest największym skupiskiem katolików w Bułgarii. W sumie na liturgii spodziewanych jest 50 tys. osób, kilkukrotnie więcej od 15 tys. mieszkańców miasta – w 95 proc. katolików i w 5 proc. protestantów oraz niewierzących. Burmistrz miasta, którego nazwa pochodzi od bułgarskiego rewolucjonisty i pisarza Georgiego Stojkowa Rakowskiego – Paweł Gudżerow, zapewnia, że już od ubiegłego roku trwają przygotowania do tego szczególnego wydarzenia. Dzięki pomocy rządu powstają nowe ulice, odnawiane są place, ogrody, chodniki i oświetlenie. Wszystkie prace wykonywane są w szybkim tempie.

- Cieszymy się niezmiernie i bardzo potrzebujemy tej wizyty. Dla mnie najważniejsze jest to, by nie tylko katolicy, ale wszyscy Bułgarzy wraz z wizytą Franciszka odczuli Bożą łaskę. W najśmielszych marzeniach nie wyobrażaliśmy sobie, że papież może przyjechać do Rakowskiego – mówi siostra Ełka, bułgarska franciszkanka misjonarka pracująca przy parafii. Po czym dodaje: – Papież przybywa do Bułgarii jako pielgrzym i na wzór św. Franciszka pragnie być posłańcem pokoju. Przyjmiemy go prosto i zwyczajnie.

Przy parafii trwają intensywne prace remontowe. Pomieszczenia domu parafialnego i klasztoru sióstr zostały odnowione. Papież zje obiad z biskupami w skromnym refektarzu klasztornym. Po nim uda się na krótki wypoczynek w małym pokoiku. Będą tam łóżko, stolik i misa z kiścią bananów, a potem uda się na spotkanie z duchowieństwem w parafii pw. św. Michała Archanioła w dzielnicy Sekirowo. Dziennikarze pytają często o apartament, w którym papież będzie wypoczywał po Mszy św. – Odpowiadam, że w klasztorze nie ma apartamentów, ale są pokoje. Nie używam słowa „cele”, bo to kojarzyłoby się im z więzieniem – śmieje się franciszkanka. I dodaje: – Mam nadzieję, że Ojciec Święty znajdzie czas na choćby krótką rozmowę z nami.

W klasztorze w Rakowskim w sumie są trzy siostry – z Indii, Włoch i pochodząca z Żytnicy siostra Ełka będąca jego przełożoną. W sumie jest sześć franciszkanek misjonarek w całej Bułgarii. Drugi klasztor, też z trzema siostrami, mają w Żytnicy. Charyzmatem zakonu jest praca w miejscach najuboższych, prowadzenie katechizacji, wychowanie dzieci i młodzieży. Jeśli nie ma takich potrzeb, pracują przy parafiach. Ponadto są wychowawczyniami w państwowych szkołach i przedszkolach.

Parafia, której proboszczem jest obecnie ks. Mładen Płaczkow, liczy ok. 6 tys. wiernych. W niedzielnych trzech Mszach św. bierze udział ok. 1 tys. wiernych. Siostra Ełka informuje, że w tym roku w katechizacji parafialnej uczestniczy ponad sto dzieci. – Dopóki młodzi są związani z kościołem, chodzą na katechezy i są przygotowywani do przyjęcia sakramentów komunii św. i bierzmowania, to nie ma większych problemów. Zaczynają się one później – mówi i wskazuje na problemy miejscowej młodzieży, z których największym są od lat narkotyki. – Mamy ofiary narkomanii, dotychczas zmarło w naszej parafii dziesięcioro młodych ludzi w wieku od 16 do 20 lat. Wielu młodych się leczy. Jest to tragiczny paradoks, że w centrum bułgarskiego katolicyzmu panuje plaga narkomanii – ubolewa siostra Ełka, a jako główną przyczynę wskazuje brak rodzicielskiej opieki. Rodzice wielu młodych bowiem albo wyjechali za pracą za granicę, albo są rozwiedzeni.

– Najważniejsi podczas wizyty papieża w Rakowskim będą dzieci i świeccy – zaznacza siostra. To właśnie oni będą głównie reprezentowani na spotkaniu z Franciszkiem w kościele św. Michała Archanioła w Rakowskim.

Wielcy nieobecni

Niestety nie wezmą udziału w żadnych wydarzeniach religijnych z udziałem papieża bułgarscy biskupi prawosławni. Zapowiedzi te znalazły się w liście do nuncjusza apostolskiego w tym kraju abp. Pecorariego, będącym odpowiedzią na przesłany przez niego projekt programu wizyty Franciszka. Zdaniem hierarchów papieża zaprosiły do kraju władze państwowe, i to one odpowiadają za to wydarzenie. Prawosławni biskupi nie stawią się więc na nabożeństwach z udziałem gościa z Watykanu. Przewidziano jedynie spotkanie z nim patriarchy Neofita i członków Świętego Synodu w siedzibie Patriarchatu 5 maja oraz towarzyszenie mu podczas zwiedzania stołecznego soboru katedralnego św. Aleksandra Newskiego. Ale nawet tam biskupi nie będą nosili szat liturgicznych, nie będą się modlić wspólnie z Ojcem Świętym, nie wystąpi też reprezentacyjny chór katedralny. Synod nie zezwala także duchownym Bułgarskiego Kościoła Prawosławnego (BKP) na uczestniczenie w spotkaniu modlitewnym na rzecz pokoju, zaplanowanym na stołecznym placu Niepodległości z udziałem przedstawicieli wszystkich wyznań i religii istniejących w Bułgarii.

Taka postawa hierarchii bardzo dziwi, gdyż Kościół katolicki od lat udziela wsparcia i pomocy bułgarskiemu prawosławiu w diasporze. Większość świątyń, w których bułgarscy księża odprawiają nabożeństwa za granicą, jest udostępniana przez Kościół katolicki. Szczególnym przykładem jest kościół św. Pawła alla Regola, jedna z najstarszych świątyń Rzymu, wzniesiona nad domem, w którym przebywał w areszcie domowym św. Paweł. Obecnie jest on udostępniony duszpasterstwu bułgarskiemu.

BKP od lat jest bardzo sceptycznie nastawiony do ruchu ekumenicznego. Nie uczestniczy w oficjalnym dialogu teologicznym katolicko-prawosławnym, zawiesił też swoje członkostwo w Światowej Radzie Kościołów i w Konferencji Kościołów Europejskich KEK.

Alina Petrowa-Wasilewicz, Krzysztof Tomasik