Teresa Tylicka: - Stanowisko Miejskiego Konserwatora Zabytków w takim mieście jak Toruń jest niemałym wyzwaniem…

Lech Narębski: - Urząd Miejskiego Konserwatora w Toruniu jest jednym z najstarszych tego typu urzędów w Polsce i swą tradycją sięga okresu międzywojennego. W latach powojennych funkcjonował on w różnej kondycji. Na szczęście dostrzegano istotną rolę tej służby i dziś gospodarze zarządzający miastem, mimo społecznej i gospodarczej presji, wynikającej z nowoczesnych przemian w naszym kraju, widzą w funkcji konserwatora miejskiego depozytariusza bezcennego dziedzictwa, który ma chronić dorobek wielu poprzednich pokoleń, by przekazać je następnym w jak najlepszej kondycji.

Mirosława Romaniszyn: - Ideologia i zasady ochrony zabytków w zderzeniu z naciskami, by obiekty o unikatowej randze dostosowywać do współczesnych potrzeb, dyktują nam pewne warunki, których musimy pilnie przestrzegać. W mieście tak „naszpikowanym” tradycją i wybitnymi wartościami kulturowymi nie możemy ulegać presji, aby rezygnować ze standardów lub przystawać na rozwiązania tymczasowe lub połowiczne. Dowodem na to, że ten kilkudziesięcioletni wysiłek, mający na celu zachowanie, wydobycie i wyeksponowanie najistotniejszych wartości zabytkowych miasta, opłacił się, są fakty: wpisanie Torunia w grudniu 1997 r. na światową listę Dziedzictwa Kulturowego UNESCO, a także przynależność od 1998 r. do elitarnej grupy miast zrzeszonych w międzynarodowej organizacji Miast Dziedzictwa Światowego OWHC - Organization of World Heritage Cities.

T. T.: - Jak finansowo i organizacyjnie Urząd Konserwatora Miejskiego radzi sobie z wszystkimi problemami?

L. N.: - Jesteśmy pod opieką gminy, która dba o nasz Urząd, rozumie jego potrzeby i przeznacza na ochronę zabytków relatywnie spore środki (około 2 mln rocznie). Od półtora roku pracujemy w nowej siedzibie, w Bramie Mostowej, w 6-osobowym składzie, co przy tej ilości interwencji konserwatorskich jest konieczne. Otrzymujemy rocznie ponad 4 tys. pism o różnej skali ważności, począwszy od drobnych spraw remontowych w budynkach podlegających naszej opiece, po duże plany zagospodarowania i studia całego zespołu urbanistycznego.

M. R.: - Spora ilość kierowanej do nas korespondencji dotyczy możliwości pozyskania dotacji na prace przy obiektach wpisanych do rejestru zabytków, obejmującego najcenniejsze przykłady sztuki materialnej malarstwa, rzeźby, rzemiosła artystycznego i architektury. Na mocy uchwały Rady Miasta 588 z 16 września 2004 r. można taką dotację uzyskać. Napływają obecnie wnioski w tej sprawie; pierwszy termin ich składania mija 28 lutego 2006 r., dodatkowy upłynie 30 kwietnia br. Choć liczba wniosków niemal 12-krotnie przewyższa nasze możliwości, warto pokusić się o dofinansowanie prac remontowych przy zabytkowych elewacjach, malowidłach, czy stropach toruńskich zabytków.

T. T: - W jakiej kondycji jest zabytkowa architektura sakralna Torunia?

L. N.: - W obrębie Starówki mamy trzy najcenniejsze świątynie gotyckie: katedrę Świętych Janów, kościół Mariacki wraz z dawnymi zabudowaniami klasztornymi oraz kościół św. Jakuba. Są także dwa inne czynne kościoły katolickie: barokowy, dawniej protestancki, kościół pw. Ducha Świętego Ojców Jezuitów na Starym Rynku oraz nieco oddalony od Nowego Rynku neogotycki kościół garnizonowy św. Katarzyny. Są w tej okolicy także dwie czynne świątynie protestanckie oraz „ślady” po przestrzeni sakralnej w postaci ruin gotyckiego założenia klasztornego i kościoła św. Mikołaja Ojców Dominikanów, zbór ewangelicki na Nowym Rynku oraz teren podlegający archeologicznej ochronie po dawnych gotyckich kościołach: św. Wawrzyńca przy Wałach Gen. Sikorskiego i Świętego Krzyża przed Muzeum Etnograficznym.

M. R.: - Sytuacja finansowa zabytkowych kościołów naszego miasta nie jest najlepsza. Trzeba pamiętać o tym, że Toruń był niegdyś bogatym miastem hanzeatyckim, co wpływało na realizację artystycznych zamówień i finansowanie przez zamożne mieszczaństwo wielu obiektów kultu religijnego. Na przestrzeni XIII-XV wieku powstała znaczna ilość znakomitych dzieł sztuki, określanych dawniej kategorią „zerową”. Dziś realia są nieco inne. Duża grupa zamożniejszego społeczeństwa miasta wyprowadziła się na jego obrzeża i nie czuje związku ani potrzeby finansowania kosztownych prac konserwatorskich w zabytkowych obiektach sakralnych o wysokiej randze artystycznej. Wobec powyższego kondycja zabytkowych świątyń jest często marna, a ciężar ich utrzymania spoczywa na władzach miasta oraz gospodarzach - księżach proboszczach, których możliwości finansowe nie są w stanie sprostać potrzebom takiego monumentalnego obiektu.

L. N.: - W minionym roku Urząd Konserwatorski przeznaczył część swojego budżetu, tj. 0,5 mln zł na prace remontowe przy obiektach sakralnych Torunia. Każdy z kościołów ma swoje indywidualne, często nie cierpiące zwłoki, potrzeby konserwatorskie. Katedra Świętych Janów otrzymała ostatnio nowy dach, w kościele Mariackim sukcesywnie postępują prace renowacyjne, w kościele Świętego Ducha trwa montaż nowych organów, w kościele św. Jakuba zakończono właśnie prace restauratorskie przy barokowym ołtarzu głównym wcześniej wykonano tam gruntowną konserwację elewacji i okien prezbiterium). Najpilniejszą potrzebą jest obecnie naprawa dachu nad korpusem nawowym kościoła św. Jakuba.

T. T.: - Czy mamy powody do zadowolenia ze stanu zachowania toruńskiego dziedzictwa na tle innych zabytkowych miast europejskich?

L. N.: - Zabytkowe miasta polskie, łącznie z Toruniem, w odróżnieniu od innych starych miast Europy Zachodniej, mają nieco odmienną sytuację ze względu na historyczne uwarunkowania polityczne. Minione 200 lat naszej historii to zerwanie ciągłości kulturowej oraz stałe ruchy migracyjne ludności. Zwłaszcza okres II wojny światowej odcisnął okrutne piętno na naszym dorobku materialnym. Po wojnie Toruń znalazł się w sytuacji o tyle dobrej, że wymiana społeczności nie była tak bolesna dla kondycji jego dziedzictwa. Do miasta przybyła wartościowa grupa społeczna mieszkańców Wilna, co zaowocowało nowym kolorytem i walorami artystycznymi, intelektualnymi i naukowymi. W sensie struktury architektonicznej Toruń miał także to szczęście, że jego przedwojenni urbaniści ochronili przestrzeń zlikwidowanych fortyfikacji, przez co Starówka zyskała dodatkową strefę ochrony przestrzeni urbanistycznej w postaci tzw. „kołnierza” - pasa zieleni, dzięki czemu możliwe było pewne odsunięcie nowoczesnych inwestycji od centrum miasta.

T. T.: - Nowoczesne potrzeby wymuszają jednak kompromisy. Jakie są najważniejsze plany zagospodarowanie przestrzenne miasta?

L. N.: - Rozwój kulturalny, naukowy i turystyczny Torunia narzuca potrzebę podjęcia czterech niezbędnych inwestycji. Należy do nich budowa Centrum Kongresowego, Hali Widowiskowo-Sportowej, Aquaparku oraz ważnych zwłaszcza dla strefy Starówki - parkingów. Obecnie trwają dyskusje, w jakich miejscach Torunia będą zrealizowane owe przedsięwzięcia, ale konieczność ich powstania jest już w zasadzie przesądzona.

T. T.: - Dziękuję za rozmowę.