Dawid Gospodarek (KAI): Ziemia Święta kojarzy się raczej z Izraelem, tymczasem biblijne wydarzenia rozgrywały się również poza współczesnymi granicami tego państwa. Jordania również nazywana jest Ziemią Świętą. Dlaczego?

Fadi Abdalla: Jordania jest częścią Ziemi Świętej, jest ziemią biblijną ze względu na to, że jest tu wiele takich miejsc, które są wspominane w Starym i Nowym Testamencie. W Jordanii mamy ponad 60 miejsc wzmiankowanych w Biblii. Jordania przechodziła przez różne okresy i etapy historii, więc na tej ziemi powstawały różne cywilizacje i zamieszkiwały różne ludy. Bardzo dobrze zachowane są pozostałości po okresie bizantyjskim, który był początkiem chrześcijaństwa, kiedy chrześcijaństwo pojawiło się na tej ziemi. Ziemia Święta – Jordania, Palestyna, Syria, Liban – to bardzo ważne tereny biblijne, ze względu na to, że początek chrześcijaństwa jest właśnie tu. Tu rozgrywały się wydarzenia z historii zbawienia. W Jordanii do tej pory zostało odnalezionych ponad 260 kościołów z okresu bizantyjskiego. Ta duża liczba świadczy o tym, że było to bardzo ważne miejsce w tym okresie i tereny jordańskie były ważną częścią Bizancjum. Nie da się zaprzeczyć, że Jordania jest częścią Ziemi Świętej.

KAI: Jest to teren atrakcyjny nie tylko dla pasjonatów Ziemi Świętej, Biblii, religii, ale także dla historyków czy archeologów zajmujących się Imperium Rzymskim…

- Tak jak wspominałem, Jordania przechodziła przez różne epoki, rozwijały się tu różne cywilizacje. Przed Bizancjum była to część Imperium Rzymskiego. Tu są pozostałości miast rzymskich takich jak miasto Geraza, które jest jednym z najładniejszych miast rzymskich na świecie. To duże miasto i do tej pory dobrze zachowane. Są pozostałości z okresu rzymskiego, ale też wcześniejszych, pogańskiego, greckiego, są tu jeszcze pozostałości z epoki kamienia, z epoki żelaza, brązu. Mamy duże urozmaicenie historyczne w tym kraju. Najsłynniejszym miejscem jest oczywiście wspaniała i świetnie zachowana Petra.

- Jeśli chodzi o miejsca biblijne, to najważniejszym wydaje się miejsce chrztu Jezusa w rzece Jordan.

- Oczywiście, to jest najważniejsze miejsce biblijne w Jordanii. Ta akcja, która się tam odbyła przez posługę Jana Chrzciciela, to bardzo ważne wydarzenie dla wszystkich chrześcijan – dla katolików, ale i dla innych denominacji. Ciężko wartościować czy powiedzieć, że inne wzmiankowane w Biblii miejsca w Jordanii są mniej ważne, ale to miejsce chrztu jest jedyne w swoim rodzaju.

- Czy są konkretne dowody na to, że stało się to właśnie po tej stronie Jordanu, aktualnie należącej do Jordanii?

- Tak, są dowody, że jest to konkretne i prawdziwe miejsce, gdzie Jezus został ochrzczony przez Jana Chrzciciela. Gdy odwiedzimy miejsce chrztu po stronie jordańskiej, odnajdziemy wiele pozostałości kościołów zbudowanych w miejscu albo okolicy miejsca chrztu Jezusa. Ci starożytni chrześcijanie chcieli, żeby te kościoły były blisko tego miejsca, ze względu na jego wagę duchową.

- Jest też starożytna mapa, na której zaznaczono to miejsce…

- To kolejny dowód. To miejsce jest zaznaczone na mapie, która jest najstarszą mapą Ziemi Świętej. Została wykonana z dwóch milionów kostek mozaikowych w VI wieku, teraz część tej mapy znajduje się na podłodze cerkwi prawosławnej Św. Jerzego i tam jest wyznaczone to miejsce chrztu w rzece po stronie dzisiejszej Jordanii.

- Czy są też przesłanki biblijne?

- Oczywiście, że są też przesłanki biblijne, które opisują to miejsce i opisują konkretne wydarzenia w okolicy tego miejsca, które są w tej geograficznej kwestii dla nas dowodem.

- Znaczenie tej jordańskiej Ziemi Świętej podkreślają też wizyty papieży od Pawła VI…

- Gdyby Jordania nie była ważnym krajem biblijnym, ważnym krajem dla chrześcijan, nie odbyłoby się tu tyle wizyt papieży. Pierwszym papieżem, który złożył wizytę w Jordanii w 1964 roku, był Paweł VI. Za czasów poprzedniego króla Jordanii, króla Husajna, Paweł VI był w Jordanii, Palestynie i w Jerozolimie, która należała jeszcze wtedy do Haszymidzkiego Królestwa Jordanii, to był prawie jeden kraj. Od tego czasu zaczęto skupiać się na tym miejscu, jako ważnym miejscu duchowym i biblijnym. Potem odbyły się kolejne wizyty papieskie - był Jan Paweł II w 2000 r., który złożył wizyty w Jordanii, w miejscu chrztu, oraz na południu w Madabie. Trzecia wizyta była w 2009, kiedy Jordanię odwiedził Benedykt XVI. Ostatnia była wizyta papieża Franciszka w 2014 roku, dokładnie 24 maja. Jak widzimy ziemia jordańska jest bardzo ważna dla Watykanu i katolicyzmu.

- To też jest Ziemia Święta trzech wielkich religii monoteistycznych.

- Ziemia Jordanii nazywana jest też „ziemią proroków”. Te trzy religie monoteistyczne wierzą w tych samych proroków, więc to są podobne wydarzenia i miejsca związane z ich postaciami. W tej ziemi powstał wcześniej judaizm – dzieje Izraelitów z Mojżeszem, wyprawa do Ziemi Obiecanej.

- A czy mógłbyś powiedzieć coś na temat relacji tych trzech religii na przestrzeni wieków? Czy były pokojowe?

- Mogę opowiedzieć o dwóch - chrześcijaństwo i islam. To są dwie religie oficjalne, bo w Jordanii nie ma Żydów - oni tu byli tylko w przejściowo. - Jest tu wielka tolerancja. Od wieków muzułmanie i chrześcijanie żyją razem, bez problemów, nie dyskryminując obywateli Jordanii ze względu na pochodzenie, ze względu na korzenie, ze względu na wiarę. Tutaj nie wolno nawet mówić o tym, nie wolno robić takich różnic między ludźmi. W niektórych miastach może być przewaga liczbowa chrześcijan, ale z sąsiadem muzułmaninem żyją bez konfliktów i się przyjaźnią.

- Widzieliśmy też ruiny po starożytnych miastach, gdzie były pozostałości i meczetu, i kościoła.

- Na przykład w Ammanie na Cytadeli są ruiny z różnych okresów. Tam są ruiny kościoła Św. Heleny z VI wieku, a kilka metrów dalej ruiny meczetu. Ten kościół i meczet nie zostały zburzone przez jakieś najazdy czy wojny, obydwa ucierpiały przez trzęsienie ziemi. Wcześniej stały obok siebie bez problemu. To wskazuje, że chrześcijanie i muzułmanie żyli w przyjaźni ze sobą i to nie przeszkadzało nikomu.
Król Jordanii prowadzi dialog międzynarodowy, zapraszając inne kraje do udziału w Ammanie w Konferencjach Dialogu Między Religiami. Też odbywają się czasami takie konferencje dla wszystkich odłamów chrześcijańskich tutaj, żeby mogli razem usiąść i dyskutować różne kwestie, które dotyczą tolerancji, bo tolerancja od zawsze była charakterystyczna dla tej ziemi.

- Żyłeś jakiś czas w Polsce, studiowałeś tam. Zauważasz może czy coś co nas łączy? Są jakieś wspólne cechy Polaków i Jordańczyków?

- W Polsce żyłem 8 lat, to wystarczający czas, żeby poznać Polaków z bliska. Mam dużo znajomych z Polski. Studia skończyłem na Uniwersytecie Łódzkim. Często jeździłem po Polsce. Jest dużo wspólnych cech. Lubicie się przyjaźnić z innymi, zapoznawać się z innymi kulturami, podobnie jak Jordańczycy. Oczywiście łączy nas gościnność. To są takie główne cechy, które według mnie łączą te dwa narody.

- Jak zachęciłbyś do odwiedzenia Jordanii?

- Jak już wiesz, to jest piękny, urozmaicony kraj i jest tu wszystko, co potrzebne. Każdy znajdzie tu to czego szuka. Jeśli jesteś religijny, chcesz pielgrzymować – tu jest Ziemia Święta, miejsca związane z Jezusem, starożytnym chrześcijaństwem, prorokami... Jeśli chcesz odpocząć, nad Morzem Martwym czy Morzem Czerwonym są piękne ośrodki wypoczynkowe i plaże. Jeśli ktoś lubi przyrodę, to w Jordanii też jest ona urozmaicona – na północy jest zielono, na południu jest pustynia, różne klimaty. Jeśli ktoś lubi przygodę, to tutaj jej nie zabraknie. Organizowane są np. programy z profesjonalnym przewodnikiem np. chodzenie po kanionach. Jest muzyka, tańce. Ten kraj, który powierzchniowo nie jest taki wielki, jest naprawdę urozmaicony. Od lat oprowadzam tu wycieczki z Polski i wiem, że Polacy wyjeżdżają stąd zadowoleni i tęsknią, piszą mi o tym widząc np. zdjęcia, jakie wrzucam w social media. To jest otwarty kraj.

- Warto zaznaczyć, że poza tym, że Jordańczycy są niesamowicie gościnni i życzliwi, jest tu po prostu bezpiecznie.

- Tak, to rzeczywiście jest oaza spokoju. Wiem, że turyści to doceniają. Jordania należy do najbezpieczniejszych krajów świata. Jordańczycy są mili dla turystów, uśmiechają się do nich, pomagają, jeśli ci potrzebują jakieś pomocy. Można tutaj śmiało wyjść wieczorem, pospacerować, można jeździć samochodem samemu.

- Nie można przemilczeć wspaniałej jordańskiej kuchni...

- Kuchnia jordańska to inna historia. Jest urozmaicona, jak cały kraj - baranina, kurczak z warzywami, pełno różnego rodzaju sałatek z moja ulubioną sałatką arabską na czele – są w niej ogórki, pomidory, pietruszka, oliwa, cebula, cytryna. Jest pyszna i orzeźwiająca. Długo można by też wymieniać różne rodzaje deserów i słodyczy. I oczywiście kawa z kardamonem, która zazwyczaj wszystkim smakuje.
*** Fadi Abdalla urodził się w Kuwejcie. Studiował administrację w Łodzi. Interesuje się turystyką, podróżami, chętnie poznaje nowych ludzi. Prowadzi profil na Facebooku "Przewodnik po Jordanii". Pracuje jako przewodnik pielgrzymek i wycieczek.