Kościół parafialny, fara miejska, bazylika, katedra diecezji świdnickiej - od prawie 700 lat towarzyszy mieszkańcom, przyjmując zmiany „pokoleniowych wart”. Górująca nad miastem strzelista wieża jest nie tylko architektoniczną dominantą widoczną z dużych odległości, jest przed wszystkim duchowym drogowskazem „Kościoła Tej Ziemi”, Kościoła, który tworzą na co dzień ludzie drugiego i trzeciego tysiąclecia.
Najdawniejsze informacje o parafii pochodzą z dyplomów Henryka III. Wymienia się tam rok 1250 i jest to cezura, którą badacze przyjęli jako „dattum” założenia kościoła.
Czasy księcia świdnickiego Bolka I to umiejętna polityka prowadząca do wzrostu znaczenia dominium, co ma także przełożenie na inwestycje sakralne. Z tego okresu pochodzi wiele pism wskazujących na intensyfikację działań zmierzających do szybszej budowy świątyni, z których najważniejszym jest dyplom z lutego 1302 r. papieża Bonifacego VIII udzielającego odpustu 400 dni „na budowę kościoła”.
Rok 1326 zapisuje się wieloma zmianami - proboszczem zostaje Otto von Donyn, a władzę obejmuje Bolko II. Jest to czas powstania - przyjętego umownie roku 1330 - w obecnym kształcie świdnickiego kościoła, w którym już w 1342 ufundowano pierwszą kaplicę rodziny Sachenkirch.
W 1358 r. klaryski odstępują patronat i dożywocie z probostwa Bolkowi II, po którego śmierci rządy obejmuje wdowa Agnieszka. Przekazy informują, że w latach 1377-91 prace prowadzi mistrz Jakub ze Strzegomia. Prawdopodobnie ok. 1380 r. wykonano portal północny, by na przełomie XIV i XV wieku przystąpić do odkuwania portali zachodnich, konsekrując jednocześnie ołtarz główny. Na podstawie dokumentów możemy przyjąć, iż kolejną kaplicę Mariacką wzniesiono przed rokiem 1391.
Fundacje ołtarzy w 1395 r., w kaplicy rodziny Löwe, pozwalają uznać, iż jest to data konsekracji drugiej kaplicy rodowej w kościele. W 1. roku XV wieku pojawia się pierwsza informacja o budowie wieży. W roku 1420 zaczęto wznosić wieżę. Prace wykończeniowe trwały jeszcze w 1. ćwierci XV wieku.
Rok 1454 jest przybliżoną datą powstania drugiej kaplicy cechu Łaziebników, zaś dokument wystawiony 5 lat później wzmiankuje o kaplicy Krawców. W 3. ćwierćwieczu XV wieku powstają kaplice Rzeźników i kaplica Sukienników. W 2. poł. XV wieku odlano nowy dzwon Susana, poświęcony uroczyście 15 sierpnia 1476 r.
Rok później proboszczem zostaje wielki mecenas sztuki, Stanisław Bernwalt, który funduje m.in. poliptyk Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny i dekorację rzeźbiarską przy portalach fasady. W tym czasie kupiec Georg Schindel łoży na kolejną kaplicę, a także na więźbę, na której już w 1486 r. założono dach i ustawiono ażurową wieżyczkę. Przykrycie dachu zakończono w roku następnym, co było równoznaczne z „zakończeniem budowy kościoła w roku Pańskim 1487”.
Lata 1491-1516 to okres panowania Władysława Jagiellończyka. W świdnickim kościele zmiany następują w 1508 r., kiedy to po śmierci proboszcza Bernwaldta jego następcą zostaje Franz Reusener. Trwające na początku XVI wieku roboty skupiły się na wznoszeniu wieży, na którą 30 maja 1516 r. wciągnięto dzwony. Dziewięć lat później zakończono budowę wieży, zamykając oktogon ostrosłupowym szczytem. Była to ostatnia faza gotyckiego etapu budowy kościoła.
9 kwietnia 1532 r. kościół dotknęła tragedia. Pożar wywołał wójt Franciszek Glogisch. Zniszczeniu uległy zwieńczenie wieży, zaś konstrukcja uległa osłabieniu. Szkody nastąpiły również w wyposażeniu - ogień stopił dzwony, strawił instrumenty, ławki i ołtarze. Zniszczenia były tak duże, iż przekraczały możliwości parafii, by rozpocząć odbudowę. Dopiero po 3 latach przystąpiono do prac. Wykonanie sklepienia zlecono mistrzowi Schleierweberowi. Za kadencji ostatnich katolickich proboszczów XVI wieku lano dzwony, które w 1554 r. po poszerzeniu okien i przebiciu posadzek na kondygnacjach wieży osadzono na „siedziskach”. W 1561 r. kościół na 10 lat przejmują duchowni luterańscy.
W maju 1565 r. pastor Heidenreich rozpoczął wznoszenie na wieży trzykrotnie prutego zwieńczenia. Pół roku później zakończono prace, osadzając na szczycie gałkę, chorągiewkę i iglicę z gwiazdą. Pastor Jaohann Pelargus sprawujący urząd od 1569 r. kontynuował dzieło poprzednika, rozpoczynając montaż rzeźb na wieży, osadzając w narożu kamienną figurę. Za kadencji Enocha Bartscha, w 1611 r. po usunięciu ołtarzy z filarów ustawiono w protestanckim obrządku ławki.
Wybuch wojny trzydziestoletniej znalazł swoje odbicie także w Świdnicy. W 1629 r. odebrany ewangelikom kościół, konsekrowany 29 stycznia przekazano Towarzystwu Jezusowemu (które administruje 4 lata), by po tym okresie znowu przejść na 4 lata w zarząd ewangelików.
Pomiędzy 1694 a 1698 rokiem, kiedy Ridel skończył ołtarz główny i ambonę, prowadzono prace na wieży. Po barokowej rozbudowie w 1707 r. kaplicy Sachenkirchów, przeznaczonej na zakrystię, kościół 9 lat później staje w obliczu groźnego pożaru, w czasie którego „ponad 150 zarzewi spada na dachy”.
W styczniu 1741 r. prusacy zajmują miasto. „Pierwszym błogosławieństwem” okupacji jest zajęcie kościoła na magazyn. W styczniu po przybyciu do miasta Fryderyka II, na prośby duchowieństwa, świątynia zostaje zwrócona wiernym. W 1758 r. po zmuszeniu Jezuitów do opuszczenia miasta, pół roku później kościół zostaje przekształcony na spichlerz. Tę rolę pełni przez 14 lat, powracając na krótko do swojej właściwej funkcji w latach 1772-77. Sytuacja stała się niejasna, gdy 21 lipca 1773 r. papież Klemens XIV ogłosił bullę „Dominus ac Redemptor noster”, którą rozwiązywał Towarzystwo Jezusowe. Świdnicki klasztor uległ kasacie 12 lutego 1776 r., co spowodowało przejęcie w 1777 r. świątyni i innych dóbr przez państwo. W 1778 r. majątek Jezuitów sprzedano, kościół przeznaczono na szpital, którym pozostawał przez 2 lata. W 1780 r. świątynię zwrócono parafii, nad którą nadzór sprawował hrabia Dankelmann. 26 sierpnia 1800 r. kościół przechodzi formalnie na własność państwa pruskiego.
Po zakończeniu wojny francusko-pruskiej kościół poddano remontom.
W latach 1891-96 przeprowadzono remont portali, fasady i wieży.
W latach II wojny światowej Świdnica leżała praktycznie poza zasięgiem działań wojennych. Kościół i zabudowania parafialne pozostały nienaruszone.
Pierwszym polskim proboszczem był od 6 stycznia 1946 r. ks. prał. Stanisław Marchewka. Kapłan prowadził z niemieckim księdzem pracę duszpasterską, od którego przejął m.in. „monstrancje i kielichy, zamurowane w krypcie”, sprowadził „poliptyk ukryty w Witoszowie, rzeźby z ołtarza przechowywane w Wierzbnej”. Po skompletowaniu wyposażenia w tym samym roku wykonał naprawę dachu. W latach 1947-48 w kaplicach Matki Bożej Świdnickiej, św. Józefa oraz na Chórze Mieszczan wykonano nowe witraże, konserwacji poddano witraże z prezbiterium i nawy przy ołtarzu Serca Pana Jezusa. Po pożarze, który w 1951 r. strawił dach konwiktu jezuickiego mieszczącego plebanię, w tymże roku przeprowadzono kolejny remont.
Na przełomie lat 70. prace remontowe prowadził ks. prał. Jan Baran. W następnych latach przeprowadzono konserwacje obrazu Matki Bożej Świdnickiej. W 1979 r. wykonano nową posadzkę. Prace kontynuował ks. Proboszcz Sosnowski.
Intensyfikacja prac rozpoczęła się po objęciu probostwa przez ks. prał. Jana Bagińskiego. W rok po zakończeniu montażu wzmocnień na kamiennych sterczynach, który przeprowadzono w 1996 r., rozpoczęto zakrojony na dużą skalę, trwający do 2003 r. remont substancji architektonicznej. Dwa lata później przeprowadzono prace konserwatorskie rzeźb, a na przełomie lipca i sierpnia odnowiono figurę Matki Bożej z Dzieciątkiem znajdującą się pomiędzy dwoma zachodnimi portalami. Z końcem drugiego tysiąclecia i w pierwszych latach trzeciego, prace prowadzono na wieży. W sumie od roku 2001 wykonano remont krypty, przeprowadzono restaurację fresków - do roku 2001 polichromie odnowiono w kaplicy Łaziebników, Sukienników i rozpoczęto renowację kaplicy Krawców (2001), północnej nawy bocznej (2002), nawy południowej (2003), kruchty (2004), rzeźb gotyckich barokowych i obrazów.
25 marca 2004 r. Papież Jan Paweł II podniósł świdnicką świątynię do rangi katedry. Swoją posługę w katedrze rozpoczyna jej pierwszy biskup - bp prof. dr hab. Ignacy Dec.