Biskup diecezjalny w sprawowaniu swej władzy w Kościele partykularnym, w zarządzaniu diecezją i pełnieniu zadań duszpasterskich, posługuje się wieloma różnymi organami pomocniczymi. Mogą one mieć charakter jednoosobowy, jak np. wikariusz generalny, wikariusz sądowy (oficjał), dziekan, proboszcz lub kolegialny, jak np. rada kapłańska, rada ekonomiczna, rada duszpasterska. Centralne i priorytetowe miejsce wśród nich zajmuje zespół zwany kurią diecezjalną lub biskupią. Często słyszymy o jej istnieniu, działaniu i podejmowanych decyzjach. Warto przyjrzeć się, czym jest kuria diecezjalna i omówić zasady jej organizacji i działania.

1. Pojęcie kurii diecezjalnej

Nazwa kuria do języka kościelnego przeszła z języka starożytnego Rzymu, gdzie oznaczała podstawową jednostkę organizacyjną obywateli, spełniającą pewne funkcje związane ze sprawowaniem władzy, a następnie także miejsce posiedzeń senatu lub sądu. W Kościele pierwotnym kuria oznaczała prezbiterium miasta biskupiego, które składało się z kapłanów i diakonów. Biskupi podejmowali ważniejsze decyzje po zasięgnięciu jej rady lub po uzyskaniu zgody. W średniowieczu biskup rzymski i biskupi poszczególnych diecezji tworzyli zespoły osób, wyodrębnione spośród prezbiterium, za pośrednictwem których spełniali władzę administracyjną i sądowniczą.

W Kościele współczesnym istnieją kurie na dwóch szczeblach hierarchii jurysdykcji. Są to:) Kuria Rzymska, która wspomaga Biskupa Rzymskiego w kierowaniu Kościołem powszechnym (kan. 360 KPK) oraz Kuria diecezjalna, która wspomaga biskupa diecezjalnego (i tych, którzy są z nim zrównani) w zarządzaniu Kościołem partykularnym. W Polsce na oznaczenie tej kurii dawniej używano nazwy konsystorz biskupi, obecnie używa się także nazwy kuria biskupia. Poza tym istnieją kurie w instytutach życia konsekrowanego i stowarzyszeniach życia apostolskiego, jak również w prałaturze personalnej.

Pojęcie kurii diecezjalnej przechodziło różne fazy rozwoju. Współczesny model kurii diecezjalnej określają normy prawa powszechnego ( kan. 469-494 KPK). Biskupi diecezjalni mogą w pewnej mierze dostosowywać go do własnych potrzeb, tzn. prawo określa obligatoryjnie, jakie organy powinny wchodzić w skład kurii diecezjalnej oraz fakultatywnie, które mogą być ustanowione przez biskupa diecezjalnego stosownie do miejscowych potrzeb i wielkości diecezji (np. moderatora kurii lub kierowników wydziałów czy referatów duszpasterskich).

Jest rzeczą oczywistą, że biskup diecezjalny, kierując powierzonym sobie Kościołem partykularnym, potrzebuje stałej pomocy ze strony specjalnie powołanych instytucji i wykwalifikowanych osób, pozostających z nim w ścisłej łączności i wykonujących pod jego nadzorem zlecone sobie zadania natury pasterskiej, administracyjnej i sądowej. Kuria nie jest tylko urzędem administracyjnym, ale - jak to podkreśla Sobór Watykański II (DB 27) - podatnym narzędziem dla biskupa nie tylko w zarządzie diecezją, lecz również w wykonywaniu dzieła apostolatu.

Zgodnie z kan. 469 KPK, kuria diecezjalna jest to zespół organów i osób, które wspomagają biskupa diecezjalnego w zarządzaniu całą diecezją, a szczególnie w kierowaniu działalnością duszpasterską, jak również w sprawowaniu władzy sądowniczej. Przy pomocy kurii diecezjalnej biskup powinien inicjować i propagować skuteczniejsze metody działalności apostolskiej, przedyskutowane z odpowiednimi radami diecezjalnymi. Kuria powinna także strzec właściwej karności i przestrzegać dyscypliny oraz zwyczajów w Kościele partykularnym. Możemy zatem powiedzieć, że kuria diecezjalna to zespół "organów i osób", czyli całokształt instrumentów ludzkich, materialnych i technicznych, pozostających do dyspozycji biskupa w celu zapewnienia sprawnego kierowania diecezją dla zaradzenia dobru wiernych.

Za pośrednictwem kurii biskup zarządza diecezją w sposób przewidziany w prawie kanonicznym (kan. 391 KPK). Stąd kuria jest stałym instrumentem władzy wykonawczej i sądowniczej, jak również działalności duszpasterskiej. Wykluczone jest więc z zakresu zadań i działań kurii diecezjalnej sprawowanie władzy ustawodawczej, która zarezerwowana jest tylko wyłącznie biskupowi diecezjalnemu. Kuria ma spełniać nie tylko funkcje biurowe, ale funkcje duszpasterskie. Jest również zespołem studyjnym, opracowującym i tworzącym plany duszpasterskie, które następnie biskup analizuje z kolegialnymi organami doradczymi (rada kapłańska i rada duszpasterska).

Zgodnie z przepisem kan. 469 KPK, w skład kurii diecezjalnej wchodzą osoby i organy, które można zakwalifikować do trzech sektorów: pastoralnego, ekonomicznego i sądowniczego. Wszystkie one służą biskupowi pomocą w zarządzaniu diecezją. Mianowanie tych, którzy sprawują urzędy kurialne, należy do biskupa diecezjalnego, gdyż działają one w jego imieniu, a więc są organem ściśle biskupim (kan. 470). Od kandydatów na urzędy kurialne wymaga się wysokich kwalifikacji fachowych i moralnych. O urzędach kurialnych i osobach tam zatrudnionych można mówić w sensie ścisłym i szerszym. W sensie ścisłym w skład kurii diecezjalnej wchodzą te osoby, urzędy i organy, które bezpośrednio w sensie techniczno-prawnym uczestniczą w sprawowaniu władzy wykonawczej i sądowniczej biskupa diecezjalnego. Są to: wikariusz generalny, wikariusz sądowy (oficjał), wikariusz biskupi, sędziowie diecezjalni, kanclerz i notariusze, archiwista, ekonom i rada ds. ekonomicznych, moderator kurii i rada biskupia. Natomiast do kurii w sensie szerszym zaliczyć należy także organy kolegialne, takie jak: rada kapłańska i kolegium konsultorów, rada duszpasterska i kapituła katedralna. Jakkolwiek mają one określone zadania w świadczeniu biskupowi pomocy w sprawowaniu władzy, to nie mają bezpośredniego udziału w sprawowaniu przez biskupa władzy wykonawczej i sądowniczej.

cdn.