Człowiek współczesny, choć wyposażony w najnowsze zdobycze cywilizacji, nie przestaje się lękać. Nieprzypadkowo Jan Paweł II w 1978 r. rozpoczął swój pontyfikat od wezwania: „Nie lękajcie się!”. Z drugiej strony, człowiek nie chce okazać, że się czegokolwiek boi. Benedykt XVI w encyklice „Spes salvi” pisze, iż dziś obowiązuje maskowanie lęków, okazywanie urzędowego optymizmu i beztroski w obliczu realnych problemów, wiara w postęp, który wyeliminuje wszystkie źródła niepokoju. Dziś bardziej sen z oczu spędza myśl, co powiedzą o mnie ludzie (zwłaszcza mass media), niż perspektywa konfrontacji słów i czynów z prawdą.
Niekiedy zaznacza się inna postawa, którą Papież określa mianem niechrześcijańskiego stoicyzmu. Jest ona próbą opanowania swych uczuć i namiętności (w tym lęków) własnymi siłami, stanowi wyraz podszytego pychą pragnienia samowystarczalności.

Bać się utraty przyjaźni Boga

W klasycznej teologii pytanie o lęk stawia się w kontekście „porządku bojaźni” (św. Tomasz z Akwinu). Bojaźń może być uporządkowana lub nieuporządkowana. Może sprowadzać się do postawy respektu i obawy, w której Bóg jest postrzegany jako prześladowca, ktoś, kto ogranicza, kontroluje, kto w gruncie rzeczy jest nieszczęściem człowieka. Ten obraz Boga - wcale nie tak rzadki - stanowi wypaczenie tego, kim jest Bóg chrześcijan. To obraz prawdziwie pogański.
Bojaźń może jednak polegać na czymś zupełnie innym. Człowiek może się lękać nie Boga, lecz ostatecznego niebezpieczeństwa - możliwości zgrzeszenia. Gdybyśmy potrafili sobie w pełni uświadomić, czym jest grzech, myśl ta odbierałaby nam sen w nocy i przyprawiała o nieustanne drżenie.
Na tym polega dar bojaźni Bożej. Jest nim rozbudzona świadomość, że grzech jest największym nieszczęściem, które może mnie dotknąć. Jak tę prawdę uzmysłowić człowiekowi, w którym zanikło poczucie grzechu?

Dary Ducha Świętego a cnoty

Żeby zrozumieć, czym są dary Ducha Świętego, trzeba mieć świadomość, że odpowiadają one budującym się w nas cnotom naturalnym. Cnota to stan, w którym człowiek jest ukierunkowany na cel ostateczny - Boga. Można ją porównać do wioseł, które popychają łódź naszego życia ku zbawieniu. Są one jednak bardzo kruche, gdyż są wytworem ludzkim, podatnym na słabość woli, brak systematyczności, niekonsekwencję. Dlatego też tak kierowana łódź potrzebuje jeszcze masztu, żagla i... podmuchu, który wesprze i ukierunkuje wysiłek wiosłowania. Tam, gdzie wędrówka ku celowi ostatecznemu opiera się tylko na wysiłku naturalnym (budowaniu cnót), tam człowiek może jeszcze odczuwać trud, przeżywać swe życie jako pasmo gorzkich doświadczeń, które trzeba jakoś przetrzymać. Tam, gdzie człowiek otwiera się na ów podmuch, na dar Ducha Świętego, tam wszystkie wyrzeczenia stają się proste. Człowiek napełniony darami Ducha Świętego w niezrozumiały dla otoczenia sposób staje się radosny.
Realizacja cnót bazuje na naturalnej skłonności ku dobremu, która została jednak częściowo zatarta przez grzech pierworodny. I w tę właśnie przestrzeń wchodzi ze swymi darami Duch Święty, by nas wesprzeć w słabości.

Bojaźń Boża rodzi radość

Na jakiej cnocie opiera się dar bojaźni Bożej? Na cnocie nadziei. Nadzieja to coś szczególnego dla człowieka, który jest bytem w drodze, ukierunkowanym na pewien cel, oby adekwatny do przepełniającego go pragnienia pełnego szczęścia, czyli zjednoczenia z Bogiem. Człowiek często jednak odwraca się od celu ostatecznego ku rozmaitym celom cząstkowym, niezdolnym napełnić go szczęściem. Ten odwrót to nic innego, jak grzech, dążenie ku niespełnieniu, nicości.
Skąd w człowieku ta skłonność do odwracania się? Stąd, że kiedyś miał miejsce grzech pierworodny, iż „pękł węzeł pierwotnej sprawiedliwości” (św. Tomasz z Akwinu), który „na sztywno” trzymał nas na właściwym kursie. Cnota nadziei to ponowne zawiązanie tego węzła tak silne, że odwrócenie się ku niespełnieniu staje się coraz mniej prawdopodobne. Kiedyś ktoś zwrócił uwagę na fakt, że Chrystus zanim poszedł ku męce, śmierci i zmartwychwstaniu pozwolił się skrępować. My też mamy się przywiązać do krzyża. Jednak ręce przywiązane do krzyża bolą. Dar bojaźni Bożej daje im ożywczy powiew, łagodzi ból, uzdalnia, by wśród cierpień i przeciwności mówić to, co w obozie koncentracyjnym w Dachau napisał patron toruńskiego seminarium, bł. ks. Stefan Wincenty Frelichowski: „Radosnym, Panie...”.

Strach czy bojaźń?

Nawet wówczas, gdy człowiek „przywiąże się” do krzyża, pozostaje w nim możliwość zgrzeszenia. Może ona wyzwolić w człowieku reakcję dwojakiego rodzaju. W pierwszym przypadku człowiek skupia się na sobie; boi się utraty życia wiecznego, boi się tego, co określa jako „karę Bożą”. W drugim przypadku obawa dotyczy nie utraty nieba jako nagrody za cnotę, lecz możliwości utraty przyjaźni z Bogiem. Tej przyjaźni, która jest cudem miłości, gdyż rodzi się między wszechpotężnym Stwórcą a bytem tak kruchym i ulotnym, jakim jest człowiek.
Człowiekiem ogarniętym bojaźnią Bożą nie kieruje już strachem sługi, który boi się utracić swą ciężko zapracowaną nagrodę, lecz bojaźnią synowską, obawą przed zachwianiem relacji przyjaźni i miłości z Bogiem.

Rok wykładów za nami

Kiedy dowiedziałem się, że tegoroczny cykl wykładów otwartych będzie dotyczył darów Ducha Świętego, ucieszyłem się. Tak jak wielu chrześcijan, mam poczucie, że Duch Święty jest „wielkim nieobecnym” w moim życiu, nie zdaję sobie sprawy, jak może działać we mnie. W poprzednich latach na wykłady regularnie przychodziło ponad sto osób. Niestety, w tym roku liczba ta najczęściej oscylowała w granicach 20-30 słuchaczy. Tak też było na ostatnim wykładzie ks. dr. hab. Mroza.
Organizatorzy, zniechęceni małym zainteresowaniem, myślą o zawieszeniu wykładów, inicjatywy o dwunastoletniej tradycji. Szkoda, gdyż są potrzebne. Dlatego też ośmielam się zaapelować: zamiast rezygnować z tej pożytecznej inicjatywy, może lepiej byłoby pomyśleć, jaki wybrać temat całoroczny, by jak najpełniej odpowiadał na potrzeby słuchaczy oraz jak te wykłady rozreklamować? Dla wielu osób bowiem stanowią okazję uzupełnienia wiedzy religijnej, otwarcia myśli i serc na nowe horyzonty.