Czy obawy wielu Polaków przed wejściem do Unii Europejskiej są słuszne? Czy nasza obecność w jej strukturach leży w interesie narodowym Polski? Rozmawiamy na te tematy z Albertem Borowskim, jednym z członków Zespołu Negocjacyjnego członkostwa Polski w Unii, z ramienia poprzedniego rządu.

AGNIESZKA REMIENIEWICZ: - Skąd wynikać może wzrost sceptycyzmu wobec naszego członkostwa w Unii Europejskiej?

ALBERT BOROWSKI: - Sądzę, że ostatni, tak wyraźny spadek poparcia Polaków dla członkostwa w Unii Europejskiej wynika z braku właściwej informacji i komunikacji ze społeczeństwem oraz chyba z niezbyt profesjonalnego podejścia naszych negocjatorów i rządu do najbardziej wrażliwych kwestii negocjacyjnych. Sprawa możliwości zakupu ziemi przez cudzoziemców zawsze budzi wielkie emocje. Otóż niefortunna "wpadka" naszych negocjatorów sprawiła, że społeczeństwo może podejrzewać jakieś niejasne transakcje elit politycznych i to tak nagle, zaraz po zmianie koalicji rządzącej. Także zapowiedź Komisji Europejskiej o odmiennym traktowaniu naszych rolników, mam tu na myśli 25% unijnego poziomu dopłat bezpośrednich, nie daje powodów do entuzjazmu znaczącej części naszych obywateli.

- Czy w sprawie akcesu do Unii jesteśmy tylko petentami, czy partnerami? Jaki interes może mieć Unia, by przyjmować do swego grona Polskę?

- Z pewnością nie jesteśmy petentami. Dość dalece zaawansowany proces przygotowań po stronie Polski i Unii w tej sprawie nie byłby możliwy bez wzajemnego interesu obu stron. Korzyści, jakie może odnieść Unia Europejska sklasyfikowałbym w kilku płaszczyznach. W sferze ekonomicznej i gospodarczej rynek unijny o takich samych regułach gry powiększa się o prawie 40 mln. konsumentów. Zapotrzebowanie na różne inwestycje i stosunkowo mniejsza konkurencja przy niższych kosztach i przy unijnych zasadach przepływu kapitału stanowić będzie atrakcyjne miejsce do zarabiania pieniędzy. Powiększa się także ilość i rodzaj bardziej dostępnych bogactw naturalnych. Warto zaznaczyć, że przedsiębiorstwa unijne odnoszą już od 1993 r. korzyści, jakie daje im Układ Stowarzyszeniowy pomiędzy Polską a UE. W obszarze politycznym powiększa się przestrzeń bezpieczeństwa i stabilizacji. Jest to bardzo ważny element dla utrzymania demokracji i pokoju w całym regionie. Warto także spojrzeć na aspekt globalny: otóż zintegrowany potencjał Unii znacząco się powiększy, gdyby brać pod uwagę poszerzoną Unię o kraje Europy Centralnej i Wschodniej.

- Jaki interes ma Polska w staraniach o członkostwo? Czy to interes narodowy, czy tylko pewnych elit?

- Twierdzę, że jest to nasz interes narodowy. Choć cywilizacyjnie od dawna należymy do Europy, to gospodarczo i społecznie znacznie od niej odstajemy. Pojawia się wyjątkowa szansa na dociągnięcie do lepszych, również w tej dziedzinie. Wydaje mi się, że czas polityczny jest również sprzyjający dla nas. Trudno - przy naszym położeniu geograficznym - byłoby pozostawać dalej w obszarze niepewności pomiędzy dwoma silnymi sąsiadami. Ale skupmy się na sprawach ekonomicznych i gospodarczych. Jest prawdą, że liczymy na pomoc ze strony Unii wynikającą z zasad i polityki, jakimi się ona kieruje. Wiadomo też, że nasz wkład do unijnego budżetu będzie niższy niż suma pozyskanych środków z unijnej kasy. Skala i czas tego niezrównoważenia będzie zależeć od wielu czynników, m.in. od wynegocjowanych zasad, tempa rozwoju gospodarczego i zdolności absorpcji unijnych środków tu w Polsce.

- Jak wygląda sprawa z dotacji unijnych dla różnych dziedzin naszej gospodarki?

- Przede wszystkim będą to fundusze: strukturalne, kohezyjne, socjalne, infrastrukturalne oraz wynikające ze wspólnej polityki rolnej, o ile będzie ona w całej rozciągłości stosowana do polskich rolników.

Najważniejsze dla nas będą fundusze strukturalne, które będą służyły wyrównywaniu poziomu życia poszczególnych rejonów. Obejmą one zwłaszcza te regiony, w których przeciętny dochód na mieszkańca jest poniżej 75% średnich dochodów unijnych. I tu się okazuje, że praktycznie cała Polska podpada pod te kryteria. Znaczące środki będziemy mogli pozyskać także na rozwój infrastruktury m.in. na sieć dróg i autostrad. Należy jednak pamiętać, że po pierwsze: należy sprawnie wykorzystać środki a po drugie: część np. 1/4 dołożyć z własnego budżetu. Z przygotowaniem odpowiednich struktur organizacyjnych, szczególnie na szczeblu regionalnym jest nie najlepiej, a sprawa współfinansowania z budżetu będzie stanowić wyzwania nie tylko dla nadwerężonego budżetu centralnego, ale i budżetów gminnych czy powiatowych.

- A jak to jest z dopłatami dla rolników? Mówi się, że będą one stanowić zaledwie 25% tego, co dotąd mają rolnicy w krajach unijnych.

- Faktem jest, że Komisja Europejska złożyła w imieniu krajów członkowskich Unii propozycje finansowe dla przyszłych członków UE w obszarze rolnictwa. Dopłaty bezpośrednie dla rolników miałyby wynieść w 2004 r. 25% pełnej kwoty, w 2005 r. - 30% i tak, co roku o 5% więcej. Dojście do pełnych dopłat takich jak otrzymują rolnicy z państw Unii, potrwałoby dziesięć lat. Dopłaty bezpośrednie zastępują po części obecnie stosowany system dopłat do cen żywności w krajach unijnych. W wymiarze finansowym dopłaty bezpośrednie dla rolników wyniosłyby w 2004 r ok. 1,2 mld euro dla 10 krajów obecnie kandydujących. Dla Polski przeznaczonych byłoby ok. 600 mln euro, chociaż na całość pomocy dla rolnictwa w krajach kandydujących w latach 2004-2006 przewidziano ok. 40 mld euro.

Przeciętny rolnik z pewnością nie wie, na czym będą polegały dopłaty bezpośrednie i jak je uzyskać. Należy się do tego dobrze przygotować, nie tylko w formie samej wiedzy, ale i stworzenia - niejednokrotnie w małej gminie - struktury organizacyjnej i kontrolnej. Już dziś są możliwości korzystania ze środków unijnych. Dla przykładu podam program SAPARD. Ze względu na niedowład organizacyjny i brak własnych środków, nie wykorzystano znacznych środków przyznanych już Polsce. Sądzę, że znacząca rolę w pomocy polskiej wsi odegra umiejętność wykorzystywania środków UE. Te kraje, które nauczyły się doskonale korzystać z pieniędzy UE (np. Irlandia), dzisiaj mogą pochwalić się znaczącym rozwojem gospodarczym, co podniosło ich standard życia, a nawet status międzynarodowy. A co ważniejsze, znacząco zmniejszyło się w tych krajach bezrobocie.

- Jako zagrożenie dla Polski jest przedstawiane ograniczenie naszej suwerenności. Czy Unia narzuci nam swoje prawo, związki homoseksualne, aborcję, eutanazję itp.? Co z naszą konstytucją?

- O takich nakazach nie słyszałem. Prawo europejskie nie nakazuje legalizować związków homoseksualnych, aborcji i eutanazji. Zjawiska te, jeśli się zdarzają, są niezależną inicjatywą poszczególnych państw Unii Europejskiej w obrębie własnego systemu prawnego i dotyczą tylko tamtych obywateli.

Faktem jest, że pewne sprawy, ale tylko z zakresu gospodarczego, przenoszone są na poziom ciał unijnych, co do których nie jest wymagana jednomyślność przy ich podejmowaniu. Natomiast sprawy z zakresu wspólnej polityki zagranicznej, bezpieczeństwa i spraw wewnętrznych mogą zostać podjęte i być wiążące dla poszczególnych członków Unii o ile zapadnie konsensus wszystkich stron. Bez jednomyślności, taka decyzja nie może być podjęta.

W pewnym zakresie wiąże się to z ograniczeniem suwerenności w zakresie podporządkowania się systemowi prawnemu obowiązującemu w UE, ale jednocześnie uzyskuje się wpływ na kształtowanie tego systemu i podejmowanych decyzji w poszczególnych ciałach unijnych.

- Jak wygląda system rządzenia UE? Kto wydaje decyzje?

- W Unii obowiązuje również trójpodział władzy na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. System prawny, sposób podejmowania decyzji oraz kompetencje różnych ciał Unii różnią się od systemów spotykanych w poszczególnych państwach. Aktami prawnymi są: traktaty, rozporządzenia, dyrektywy, decyzje. Organy Unii wydają też opinie, rekomendacje i zalecenia.

Traktaty zawarte pomiędzy państwami należącymi do Wspólnot Europejskich są umowami międzynarodowymi i stanowią źródła prawa w poszczególnych państwach. Statuują one poszczególne Wspólnoty wchodzące w skład Unii Europejskiej. Rozporządzenia to akty prawne obowiązujące wszystkie kraje UE w całej rozciągłości i są nadrzędne w stosunku do legislacji w krajach członkowskich. Dyrektywy natomiast zawierają w sobie cele, jakie zostaną osiągnięte przez wszystkie kraje z koniecznością wprowadzenia odpowiedniej legislacji w krajach członkowskich dla osiągnięcia tych celów. Sposób osiągnięcia celów należy do poszczególnych państw. Pozostałe akty nie są prawnie wiążące.

Instytucje UE, a właściwie Wspólnot Europejskich to Rada Europejska, Rada UE, Komisja Europejska, Trybunał Sprawiedliwości i Trybunał Obrachunkowy, Komitet Ekonomiczno-Społeczny i Komitet Regionów. Rada Europejska składająca się z szefów rządów lub państw określa ogólne wytyczne polityki Unii, nie ma uprawnień decyzyjnych.

Rada Unii Europejskiej jest najważniejszym organem decyzyjnym Wspólnot Europejskich. Zadaniem jej jest realizacja wynikających z traktatów celów Wspólnot, jak i reprezentowanie interesów państw członkowskich. W skład Rady UE wchodzą ministrowie spraw zagranicznych państw członkowskich. Rada spotyka się też w gronie innych ministrów w zależności od omawianego tematu.

Komisja Europejska jest głównym organem wykonawczym. Posiada inicjatywę legislacyjną i kontrolną nad egzekwowaniem prawa europejskiego. Komisja jest organem ponadnarodowym. Jej członkowie reprezentują interes wspólny Unii Europejskiej.

Kompetencje Parlamentu Europejskiego obejmują udział w procesie legislacyjnym, budżetowym i kontrolnym. Nie ma on prawa do inicjatywy legislacyjnej, natomiast współpracuje z Radą UE i Komisją Europejską. Trybunał Sprawiedliwości ma kompetencje do kontroli stosowania prawa wspólnotowego, interpretowaniu prawa i wpływie na jego rozwój. Trybunał Obrachunkowy ma zadania kontroli finansowej w UE. To taki europejski NIK.

- Czym jest i skąd się wzięła Unia Europejska. Niektórzy widzą w tym jakiś ponadnarodowy spisek....

- Tragiczne doświadczenia obydwu wojen światowych spowodowały, że zaczęto myśleć jak odbudować Europę zjednoczoną, jak zapewnić stabilny rozwój i uniknąć powtórki bolesnych wydarzeń. Początkowo płaszczyzną integracyjną była odbudowa gospodarki. Była to mozolna praca, kiedy ruszyły pierwsze inicjatywy europejskie, takie jak: Wspólnota Węgla i Stali, Wspólnota Euro-Atomu oraz Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG). Ogólnie chodziło o to, by odnieść korzyści z solidarnego wspierania się. By móc tego dokonać, u podstaw wspólnej Europy padło hasło: Solidarne współdziałanie. I z tym trzeba kojarzyć Unię Europejską.