Margita Kotas: - Przeżywany każdego stycznia Tydzień Modlitw o Jedność Chrześcijan jest jednocześnie pretekstem do podsumowań inicjatyw ekumenicznych w starym roku, jak i nakreślenia zadań na rozpoczynający się rok pracy. Jakie więc były najważniejsze wydarzenia ekumeniczne w 2010 r.?

Ks. dr Jarosław Grabowski: - Spośród wielu ekumenicznych inicjatyw i wydarzeń w minionym roku wymieniłbym następujące: 22 stycznia nowym patriarchą Serbskiej Cerkwi Prawosławnej został Ireneusz, znany ze swej otwartości ekumenicznej, co wśród serbskich hierarchów prawosławnych nie jest częste. Patriarcha Ireneusz zaproponował wielkie spotkanie ekumeniczne w Niszu na południu Serbii, które mogłoby się odbyć w 2013 r., kiedy świat chrześcijański będzie obchodził 1700. rocznicę edyktu mediolańskiego. Zaproponował z tej okazji zaproszenie Benedykta XVI do Serbii.
W dniach 2-6 czerwca w Edynburgu miały miejsce obchody stulecia I Światowej Konferencji Misyjnej (1910 r.), uważanej za datę narodzin współczesnego ruchu ekumenicznego.
W dniach 4-6 czerwca Benedykt XVI odbył historyczną pielgrzymkę na Cypr. Jest pierwszym papieżem, który odwiedził ten kraj, gdzie zdecydowaną większość wszystkich cypryjskich chrześcijan stanowią prawosławni. Katolicy stanowią zaledwie ok. 3% chrześcijańskiej ludności wyspy, w tym dość liczna jest społeczność katolików maronitów, obejmująca ok. 6 tys. wyznawców Chrystusa. Spotkanie Papieża ze zwierzchnikiem tamtejszego Kościoła prawosławnego abp. Chryzostomem II było bardzo ważnym elementem dla dialogu ekumenicznego z prawosławiem.
18 czerwca miało miejsce połączenie dwóch światowych organizacji ewangelików reformowanych, prezbiterian i kongregacjonalistów, tj. Światowego Aliansu Kościołów Reformowanych oraz Reformowanej Rady Ekumenicznej w Światową Wspólnotę Kościołów Reformowanych (kongres zjednoczeniowy w Grand Rapids w USA). Wspólnota (WCRC) zrzesza 227 Kościołów członkowskich, do których należy 80 mln. wiernych z 108 krajów, w tym Kościół ewangelicko-reformowany w Polsce.
30 czerwca szwajcarski biskup Kurt Koch (obecnie kardynał) został nowym przewodniczącym Papieskiej Rady ds. Popierania Jedności Chrześcijan, który zastąpił na tym stanowisku kard. Waltera Kaspera, który od 9 lat kierował tą dykasterią odpowiedzialną za ekumenizm. Kard. Koch jest wybitnym teologiem i uczestnikiem międzynarodowego dialogu teologicznego Rzymu z prawosławnymi, luteranami i starokatolikami.
W dniach 17-19 września Papież pielgrzymował do Szkocji i Anglii. Podczas nabożeństwa ekumenicznego w Opactwie Westminsterskim w Londynie, w obecności honorowego zwierzchnika 70-milionowej wspólnoty anglikańskiej, abp. Rowana Williamsa, Benedykt XVI powiedział: „To, co nas łączy w Chrystusie, jest większe niż to, co nadal nas dzieli”.
W dniach 18-22 października odbyło się II Forum Katolicko-Prawosławne na wyspie Rodos, na temat: „Relacje Kościół - państwo. Perspektywy teologiczne i historyczne”.

- Które natomiast z wydarzeń ekumenicznych, jakie miały miejsce w Polsce, odnotowałby Ksiądz jako te najważniejsze?

- 6 stycznia wprowadzenie w urząd nowego Biskupa Kościoła ewangelicko-augsburskiego w RP, ks. Jerzego Samca, pochodzącego z Cieszyna.
Następnie trzy spotkania przedstawicieli Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego i Kościoła katolickiego w Polsce (26.02, 24.06 w Warszawie oraz 7.04. przy grobach polskich oficerów w Katyniu). Kontakty te - nawiązane z inicjatywy strony rosyjskiej - stawiają przed sobą zasadnicze cele: dialog ekumeniczny, przede wszystkim duszpasterski, w wymiarze lokalnym; wkład Kościołów katolickiego i prawosławnego do dzieła pojednania między narodami polskim i rosyjskim oraz wspólne świadectwo wiary przed światem.
Po 10 kwietnia odbywały się ekumeniczne modlitwy i pogrzeby ofiar po katastrofie lotniczej pod Smoleńskiem.
22 maja został ogłoszony list Kongregacji Nauki Wiary stwierdzający, że należy uznawać za wątpliwy chrzest udzielony w Kościele Katolickim Mariawitów. Jest to niewielka wspólnota wyznaniowa, powstała w wyniku rozłamu w 1935 r. w Kościele Mariawitów, mająca siedzibę w Felicjanowie koło Płocka i licząca niewiele ponad 2 tys. wiernych. Oznacza to m.in., że osoba, która przechodzi z tego Kościoła na katolicyzm, musi przyjąć chrzest warunkowo. Orzeczenie Watykanu nie dotyczy Starokatolickiego Kościoła Mariawitów (tzw. grupa płocka).
W dniach 16-20 sierpnia miała miejsce wizyta patriarchy Bartłomieja I w Polsce, z okazji m.in. 300. rocznicy cudu na Świętej Górze Grabarce i wręczenia mu tytułu doktora honoris causa KUL. Ekumeniczny Patriarcha Konstantynopola jest bardzo zaangażowany w dzieło jedności chrześcijan. Jego liczne podróże przede wszystkim do lokalnych Kościołów prawosławnych, m.in. w Polsce, traktuje jako część swej misji jednoczenia i przewodniczenia światu prawosławnemu.
29 września Konferencja Episkopatu Polski zatwierdziła statut nowego Stowarzyszenia Teologów Ekumenistów, do którego mogą należeć zarówno duchowni, jak i świeccy, teologowie, wykładowcy wyższych uczelni i lokalni animatorzy ruch ekumenicznego.

- Jest Ksiądz współzałożycielem Towarzystwa Teologów Ekumenistów. Jakie są cele tego stowarzyszenia?

- Celem stowarzyszenia jest naukowa refleksja nad ekumenicznym zaangażowaniem Kościoła katolickiego, promocja ekumenizmu w środowiskach kościelnych i naukowych oraz troska o dydaktykę ekumenizmu. Zwłaszcza ta ostatnia ma za zadanie bliższe poznanie naszych braci w tej samej wierze oraz przypominanie, że obowiązkiem katolików jest zdobycie lepszej znajomości doktryny i historii, życia duchowego i kulturowego Kościołów chrześcijańskich, przynajmniej w naszym kraju. Jako współzałożyciel Stowarzyszenia Teologów Ekumenistów stawiam sobie te cele jako podstawę wszelkich działań promujących postawę ekumeniczną w naszej archidiecezji. Wymiar ekumeniczny, zarówno różnych dyscyplin teologicznych jak i formacji, jest przecież jednym z pierwszorzędnych aspektów życia Kościoła. Jan Paweł II nieustannie podkreślał w swoim nauczaniu, że ekumenizm jest zadaniem każdego bez wyjątku chrześcijanina, jest drogą Kościoła i „z tej drogi nie ma już odwrotu”. Dlatego tak ważna jest postawa autentycznie ekumeniczna.

- Jak należy kształtować postawę autentycznie ekumeniczną?

- Postawa autentycznie ekumeniczna to postawa odpowiedzialności za jedność Kościoła, a ta domaga się wychowania ekumenicznego. Bardzo ważny jest sposób i metoda przekazywania wiedzy o innych wyznaniach oraz postawa szacunku i otwarcia wobec innych chrześcijan. Właściwa postawa ekumeniczna kształtuje się także w ramach postawy ogólnoludzkiej i religijnej. Z tej postawy wynikają kluczowe elementy zapewniające ekumeniczny wymiar dyscyplin teologicznych, tj. ekumeniczny charakter każdego nauczanego przedmiotu, wypracowanie odpowiedniej hermeneutyki dla właściwego rozróżniania między „depozytem wiary” a sposobem formułowania prawd wiary, respektowanie zasady „hierarchii prawd” przy wyjaśnianiu i zestawianiu różnych doktryn oraz recepcja uzgodnień zawartych w dokumentach dialogów ekumenicznych, tak, aby ich rezultaty mogły stać się wspólnym dziedzictwem.
Kształtowanie właściwej postawy ekumenicznej służy z kolei przygotowaniu do szeroko pojętych działań ekumenicznych. Polska ekumenia może poszczycić się konkretnymi osiągnięciami: zaangażowanie ekumeniczne chrześcijan świeckich, w tym działalność Stowarzyszenia Pokoju i Pojednania „Effatha”, które od 10 lat działa w Warszawie, zaangażowanie Ruchu Focolari w dzieło i charyzmat jedności, zgodnie ze świadectwem życia jego założycielki Chiary Lubich; ustanowienie Komisji ds. Dialogu między Konferencją Episkopatu Polski a Polską Radą Ekumeniczną; powstanie bilateralnych komisji ds. dialogu ekumenicznego między katolikami a prawosławnymi, luteranami, polskokatolikami, mariawitami i adwentystami; publikacja ekumenicznego przekładu Nowego Testamentu i Psalmów, a także ksiąg dydaktycznych Starego Testamentu; ekumeniczny charakter Zjazdu Gnieźnieńskiego, który już od siedmiu lat podejmuje aktualną tematykę, ważną dla wszystkich Kościołów chrześcijańskich w kraju; od kilku lat Kościoły prowadzą wspólnie działalność charytatywną. W Wigilijne Dzieło Pomocy Dzieciom, prowadzone przez katolicką Caritas, włączyły się luterańska „Diakonia” i Prawosławny Ośrodek Miłosierdzia „Eleos”; w 2000 r. podpisano dokument o wzajemnym uznaniu ważności chrztu przez Kościół rzymskokatolicki i Kościoły zrzeszone w Polskiej Radzie Ekumenicznej; w 2009 r. wypracowano projekt deklaracji Kościołów w Polsce na temat małżeństw mieszanych pt. „Małżeństwo chrześcijańskie osób o różnej przynależności wyznaniowej”, przygotowany przez Komisję Teologiczną Polskiej Rady Ekumenicznej i Komisje ds. Dialogu między PRE a KEP.
Wielokrotnie Kościół katolicki w naszym kraju wyprzedzał oficjalne decyzje i wytyczne watykańskie, gdy chodzi o nawiązywanie kontaktów z chrześcijanami innych wyznań. Prawosławny abp Jeremiasz przed spotkaniem z Benedyktem XVI w maju 2006 r. zapewniał dziennikarzy, że „szczególnie w ostatnich latach mamy wyjątkowo dobrą sytuację, jeśli chodzi o stosunki międzykościelne”. Inicjatywy i osiągnięcia ekumeniczne mają niewątpliwy wpływ na coraz większą świadomość ekumeniczną oraz kształtowanie autentycznej postawy w poczuciu odpowiedzialności za jedność Kościoła.

- Czym jest formacja ekumeniczna?

- Formacja ekumeniczna stanowi integralną część formacji chrześcijańskiej. Bolesne odczucie podziałów i upowszechniająca się troska o jedność wyznawców Chrystusa stały się dzisiaj szczególnym znakiem czasu zarówno w całym chrześcijaństwie, jak i w Kościele katolickim. W związku z tym jawi się nowa potrzeba systematycznej formacji ekumenicznej. Dotyczy ona wszystkich środowisk, w których żyją i kształtują się chrześcijanie: rodziny, parafie, szkoły, różne ruchy, stowarzyszenia i grupy kościelne. Formacja ekumeniczna ma zmierzać do takiego kształtowania serc i ducha szczególnie młodych ludzi, ich postaw ludzkich i religijnych, aby łatwiejsze były poszukiwania jedności wśród chrześcijan. Jej zadaniem jest nie tylko przekazywanie odpowiedniego zasobu wiedzy na dany temat, ale także prowadzenie do nawrócenia i zaangażowania ekumenicznego u tych, którzy z niej korzystają oraz umocnienia ducha wiary, który wyznaje, że ekumenizm „przekracza ludzkie siły i zdolności” (Dekret o ekumenizmie, 24). Nieodzowne jest więc zawierzenie Duchowi Świętemu, który przełamuje opór ludzkich serc i prowadzi chrześcijan ku pełni prawdy. Toteż ekumeniczne zaangażowanie należy postrzegać w kategoriach imperatywu chrześcijańskich sumień oświeconych przez wiarę.

- Tydzień Modlitw o Jedność Chrześcijan przeżywać będziemy od 18 do 25 stycznia...

- Tegoroczny Tydzień Modlitw o Jedność Chrześcijan obchodzony jest na całym świecie już po raz 103. W tym roku wiodącym tematem będą słowa z Dziejów Apostolskich „Trwali oni w nauce Apostołów i we wspólnocie, w łamaniu chleba i w modlitwach” (Dz 2, 42). Zostały one wybrane i zaproponowane przez ekumeniczną grupę chrześcijan z Jerozolimy.
Kościoły w Jerozolimie są żywym obrazem rozmaitości i bogactwa wielu chrześcijańskich tradycji na Wschodzie i Zachodzie. Niestety, w ciągu wieków ta rozmaitość, z różnych powodów, stała się również źródłem podziałów. Są one szczególnie bolesne w Jerozolimie. Jednak trzeba pamiętać, że żaden z istniejących podziałów nie ma swych korzeni w Jerozolimie, wszystkie były tam zaniesione przez już podzielone Kościoły. Tak więc wszystkie Kościoły świata ponoszą pewną odpowiedzialność za podziały Kościoła Jerozolimy i dlatego tym bardziej są wezwane, by pracować dla jego jedności razem z miejscowymi chrześcijanami. Obecnie w Jerozolimie istnieje trzynaście Kościołów, zachowujących urząd biskupa: Kościół rzymskokatolicki i będące w jedności z Rzymem: Grecki Melchicki Kościół Katolicki, Maronicki Kościół Katolicki, Kościół Katolicki Obrządku Syryjskiego, Ormiański Kościół Katolicki, Chaldejski Kościół Katolicki oraz Kościoły bez jedności z Rzymem: Ormiański Kościół Apostolski, Syryjski Kościół Prawosławny, Koptyjski Kościół Prawosławny, Etiopski Kościół Prawosławny, Grecki Kościół Prawosławny, a także Episkopalny Kościół Ewangelicki i Luterański Kościół Ewangelicki. Obok nich funkcjonują jeszcze inne wspólnoty kościelne: baptystyczne, prezbiteriańskie i zielonoświątkowe. Wszyscy chrześcijanie razem w liczbie ok. 200 tys. stanowią w Palestynie i Izraelu ok. 2% całej populacji.

- Jaka będzie specyfika Tygodnia Modlitw o Jedność Chrześcijan w naszej archidiecezji?

- Tydzień Modlitw o Jedność Chrześcijan w naszej archidiecezji składa się zasadniczo z dwóch wydarzeń: Mszy św. o jedność chrześcijan sprawowanej pod przewodnictwem Księdza Arcybiskupa Metropolity Częstochowskiego w kościele Najświętszego Imienia Maryi (w tym roku 25 stycznia o godz. 18)), w której biorą udział przedstawiciele bratnich Kościołów i alumni Wyższego Seminarium Duchownego, oraz Ekumenicznego Nabożeństwa Słowa Bożego, które odbywa się w jednej z częstochowskich parafii katolickich. W tym roku odbędzie się ono w niedzielę 23 stycznia o godz. 16.30 w parafii Podwyższenia Krzyża Świętego, podczas którego, w ramach gościnnej wymiany kaznodziei, homilię wygłosi ks. radca Krzysztof Góral, administrator parafii Ewangelicko-Reformowanej w Kleszczowie, a uczestniczyć będą proboszczowie i przedstawiciele bratnich wspólnot chrześcijańskich, klerycy V roku naszego Seminarium oraz wierni z parafii, która jest gospodarzem spotkania, na czele z proboszczem ks. Andrzejem Sobotą, który przewodniczy nabożeństwu. W Tygodniu ekumenicznym organizowane są także modlitewne spotkania w szkołach z udziałem duchownych różnych wyznań, poprzedzone właściwym przygotowaniem na katechezach. Nie można oczywiście pominąć znaczenia modlitwy, jaka zanoszona jest w parafiach naszej archidiecezji, które korzystać mogą z broszury opracowanej co roku przez Komisję ds. ekumenizmu KEP i PRE, która zawiera teksty biblijne pochodzące z ekumenicznego przekładu oraz rozważania i modlitwy przygotowane przez przedstawicieli Kościoła rzymskokatolickiego i PRE. Tydzień ekumeniczny, jak co roku jest okazją sprzyjającą dziękowaniu Panu za to, co pozwolił dotychczas uczynić na drodze do jedności.
Działalność ekumeniczna w archidiecezji skierowana jest głównie do Kościołów zrzeszonych w Polskiej Radzie Ekumenicznej, która jest częścią międzynarodowego ruchu ekumenicznego. Należą do niej: parafia ewangelicko-augsburska, której proboszcz ks. prof. Marcin Hintz w listopadzie ubiegłego roku został proboszczem parafii w Sopocie, a na początku grudnia wybrany przez Synod biskupem luterańskiej diecezji pomorsko-wielkopolskiej; parafia prawosławna, wznosząca swoją świątynię przy ul. Kopernika, której przewodzi ks. mitrat Mirosław Drabiuk; parafia polskokatolicka, w której rezyduje bp Jerzy Szotmiller, emerytowany administrator diecezji krakowsko-częstochowskiej. W Gniazdowie k. Koziegłów znajduje się Starokatolicka Parafia Mariawitów, istniejąca od 1906 r., której proboszczem jest ks. Tadeusz Ł. Ratajczyk. W Kleszczowie istnieje parafia ewangelicko-reformowana. W Częstochowie znajduje się także zbór Chrześcijan Baptystów. Spośród wspólnot nie należących do Polskiej Rady Ekumenicznej wymienić należy Kościół Adwentystów Dnia Siódmego, który działa na terenie Częstochowy, Zawiercia, Myszkowa i Wielunia, Zbór Hosanna Kościoła Zielonoświątkowego w Częstochowie oraz Kościół Wolnych Chrześcijan.

- Czy ekumenizm jest drogą współczesnego Kościoła?

Benedykt XVI przemawiając do uczestników sesji plenarnej Papieskiej Rady ds. Popierania Jedności Chrześcijan (18.11.2010 z okazji półwiecza tej dykasterii) wezwał, by ożywić zainteresowanie ekumenizmem, a prowadzonym dialogom doktrynalnym nadać nowego wigoru. Stwierdził, że „mimo nowych problematycznych sytuacji czy punktów trudnych dla dialogu niezmienny pozostaje cel drogi ekumenicznej, jak również zdecydowanie, by podążać nią dalej”. To bardzo ważna deklaracja. Po raz kolejny Papież przypomina, że droga, którą obrał Sobór Watykański II i jego poprzednik Jan Paweł II, nie jest pomyłką czy spiskiem wrogich Kościołowi sił. Chodzi o rzecz fundamentalną: odbudowanie jedności, by dla świata być czytelnym znakiem Jezusa Chrystusa. Być może sprzeciw, jaki rodzą czasami dążenia ekumeniczne, bierze się z ich niezrozumienia. Przeciwnicy obawiają się, że zaangażowanie ekumeniczne może być zdradą prawdziwej wiary. Papież przypomina, że nie chodzi o „umiejętność negocjowania i osiągania kompromisów”, ale o „wytrwałe dążenie do znalezienia pełnej jedności w prawdzie”. Bez poszukiwania jedności wiara chrześcijańska przeczyłaby samej sobie. W czasach naznaczonych podziałami, pluralizmem i relatywizmem konieczny jest nowy impuls w działalności ekumenicznej, gdyż jest ona nieuniknioną drogą Kościoła, od której nie ma odwrotu. Na tej drodze nie może braknąć świadomości posiadanej już jedności opartej na wspólnej wierze: „Jeden jest Pan, jedna wiara, jeden chrzest” (Ef 4, 5).