Cytaty z katalogu wystawy:
Tysiąc lat po słynnym zjeździe gnieźnieńskim, który przypieczętował miejsce Polski w Europie chrześcijańskiej, w szczególnym okresie, jakim jest Wielki Post Roku Jubileuszowego, prezentujemy Państwu wystawę przybliżającą ikonografię Pasji Chrystusa, czyli Męki Pańskiej, na podstawie graficznych i malarskich dzieł sztuki północnoeuropejskiej z kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie i trzech dzieł Rubensa ze zbiorów Ermitażu.
(Hanna Benesz, Joanna A. Tomicka)
Mając jeszcze w pamięci "Złożenie do Grobu" - wspaniałe dzieło Caravaggia z Pinakoteki Watykańskiej, które mogliśmy oglądać w Warszawie w 1996 r., stajemy dziś przed obrazem Petera Paula Rubensa " Zdjęcie z Krzyża" (ze zbiorów Ermitażu w Sankt Petersburgu), by po raz kolejny zamyślić się nad tajemnicą Męki i śmierci, która wniosła w życie ludzkie nadzieję sięgającą poza granice widzialnego świata.
(Józef Kardynał Glemp - Prymas Polski)

Tajemnica Odkupienia to odwieczny temat medytacji chrześcijańskiej. Człowiek zastanawia się nad nią zawsze i w różnych porach swojego życia. Barwy naszego dążenia do poznania Boga zmieniają się na przestrzeni czasu, jaki został nam przeznaczony tu, na ziemi. Podobnie Kościół przez wieki swojego istnienia pragnął rozjaśniać mroki ludzkiej nieświadomości. Jednym ze sposobów, jaki podejmuje w tym celu, jest działanie przez sztukę - Dobro i Piękno są bliskie sobie. Już papież Grzegorz I Wielki (ok. 590-604) zaleca tworzenie obrazów, czyli tzw. Biblii pauperum dla wiernych, którzy nie potrafili czytać. Odtąd sztuka będzie towarzyszyła chrześcijaństwu. Stopniowo przez wieki jej oblicze będzie się zmieniało, razem z przemijającymi formami świata.
Tak po Soborze Trydenckim razem z katolicką reakcją na tzw. palenie obrazów na zachodzie Europy w drugiej połowie XVI w. - kiedy to, pod wpływem idei protestantyzmu, palono obrazy i rzeźby, aby " oczyścić" z nich świątynie - Kościół zdwojoną uwagę zwróci na możliwości sztuki w propagowaniu wiary. Powstanie owa, tak dobrze znana w Polsce, " sztuka kontrreformacji". Szczególną rolę odegrają teraz sceny Męki Pańskiej, ujęte w tzw. Via Crucis, czyli Drogę Krzyżową (składającą się z czternastu stacji) - wśród nich Zdjęcie z Krzyża - w XVII w. temat zalecany przez Kościół jako szczególnie przybliżający zrozumienie Eucharystii. Z pracowni malarskiej Rubensa w Antwerpii wyszło kilkanaście Zdjęć z Krzyża. Wspaniałe dzieło Rubensa i jego uczniów - Zdjęcie z Krzyża, które przybyło do Warszawy z Sankt Petersburga na wystawę do Muzeum Narodowego (5 kwietnia 2000 r.), jest jednym z nich. Należało niegdyś do Józefiny Bonaparte i znajdowało się w Malmaison, później - w 1814 r. kupił je zwycięski car Aleksander, i tak znalazło się w Rosji.
Polska była w posiadaniu obrazu o tej tematyce - Zdjęcie z Krzyża, dzieła Rubensa i jego pracowni, który znajdował się w kościele w Kaliszu od 1632-33 r.; przywieziony z Antwerpii jeszcze za życia Rubensa, prawdopodobnie przez szlachcica Piotra Żerońskiego - ambasadora Polski. Obraz ten spłonął w 1974 r. lub zaginął podczas pożaru kościoła bez śladu. Sprawa jego zaginięcia jest nie wyjaśniona do dziś. Obraz z Kalisza odegrał w XVII wieku w Polsce inspiratorską rolę, wymienię tu powstałe w jego atmosferze: obraz w kościele św. Jana w Toruniu, w kościele Bernardynów w Sierakowie, u Franciszkanów we Wschowej. W kościołach w Dobrym Mieście, w Chełmży, Krotoszynie, Leżajsku, w Jarosławiu.
Juliusz Chrościcki, znawca Rubensa, pisze: "Moda na naśladowanie obrazu z Kalisza ułatwiła szeroką recepcję dzieła Rubensa", a dalej: " W Polsce dzieła Rubensa pojawiły się wyjątkowo wcześnie w związku z sojuszami politycznymi Zygmunta III z Habsburgami (...) Pierwsze obrazy Rubensa znalazły się w Polsce przed 1620 r.".
Najwspanialsze arcydzieła Rubensa związane z Pasją Chrystusa powstały w latach 1611-18. Obraz Zdjęcie z Krzyża ze zbiorów Ermitażu powstał ok. 1616 r. Stanowi on centrum znakomitej wystawy, zorganizowanej przez Warszawskie Muzeum Narodowe, pt.: Z tradycji Przedstawień Pasyjnych w malarstwie i grafice północnoeuropejskiej XVI i XVII w. - gdzie zostały wyeksponowane dzieła takich artystów, jak Duarer, Rembrandt, Callot.
Dzieło Rubensa i jego pracowni Zdjęcie z Krzyża jest zakomponowane w jasnej, ciepłej tonacji jasnych żółci, cynobrów, złocistych żółci - przeciwstawionych szarościom, rozjaśnionej czerni, zieleni i bieli; pokryte delikatnymi świetlistymi laserunkami.
Postać zmarłego po okrutnej męce Chrystusa, bezwładną i lekką zarazem, stanowiącą centrum kompozycji, otaczają postaci pięciu " dramatis personae": Matki Bożej, św. Jana, Józefa z Arymatei, Nikodema i Marii Magdaleny - umieszczonej na pierwszym planie; w swojej urodzie symbolizuje tu życie ziemskie i nawracającego się grzesznika. Oblicze zmarłego Chrystusa jest piękne pomimo przejmujących i wyraźnych oznak śmierci. Ono porusza w człowieku uczucie compassio - współczucia i żalu za popełnione winy. Widok zbolałego i umęczonego zmarłego Pana zmusza do głębokiej medytacji. Tylko pięć postaci towarzyszy tu Chrystusowi - co bardziej pozwala skoncentrować się na tej bolesnej scenie; artyści czasami bowiem ulegali pokusie rozbudowywania scen pasyjnych o wiele postaci i zbyt wiele szczegółów; umieszczali je nawet w sztafażu rodzajowym, w rozległych pejzażach itp., co bardzo gmatwało klarowność mistycznego przekazu. Tu, w kompozycji z Ermitażu - przez zastosowaną pewną oszczędność nawet póz i gestów oraz właśnie zredukowaną do pięciu ilość postaci - ciało Chrystusa przykuwa całą naszą uwagę. Wierni mogą uczestniczyć w tym dramatycznym wydarzeniu, a przez żal doskonały - kiedy czuje się współwinę za mękę Pana - są bardziej godni owej duchowej komunii.
Plasując w ołtarzach obrazy o tematyce Zdjęcie z Krzyża, w dobie baroku starano się, aby ciało zmarłego Chrystusa mogło być umieszczone na wysokości Hostii podnoszonej przez kapłana odprawiającego Eucharystię.
Razem ze Zdjęciem z Krzyża Ermitaż wypożyczył na wystawę pasyjną warszawskiemu Muzeum Narodowemu olejny szkic Rubensa, tzw. modello, i rysunek piórkiem, lawowany brunatnym tuszem. Wszystkie trzy dzieła zajmują się tym samym pasyjnym tematem. Szczególnie piękne malarsko wydało mi się olejne modello, utrzymane w bardzo jasnym kolorycie, niemal rokokowym. Modello - szkic wykonany jest olejno na dębowej desce; jest to najprawdopodobniej niezrealizowany wariant tematu. Pochodzi ze znanego zbioru petersburskiego hrabiego Pawła Szuwałowa (1846-1902).
Wśród obrazów wyłonionych z kolekcji Muzeum Narodowego ogromne wrażenie sprawia obraz Abrahama Janssensa, malarza, który do powrotu Rubensa uważany był za pierwszego malarza w Antwerpii. Jego obraz Opłakiwanie, wspaniały w swojej dramatycznej wymowie, zdradza wyraźny wpływ malarstwa Caravaggia - ostre kontrasty światła i cienia, plastyczny modelunek, lapidarność. Obraz ten pochodził prawdopodobnie z północnego ołtarza w kościele Karmelitanek w Antwerpii. Był później w zbiorach Krosnowskich. Jest to jeden z piękniejszych obrazów poświęconych scenom Męki Chrystusa.
Wystawiona grafika ze zbiorów Muzeum Narodowego ma takie obiekty, jak np. akwaforta Rembrandta Trzy krzyże - znana całemu chrześcijańskiemu światu. Trzeba by poświęcić tym mistrzowskim rycinom osobne opracowanie, tak jak i eksponowanemu malarstwu - będę chciała to jeszcze zrobić. Komisarzami wystawy byli: Hanna Benesz, Joanna A. Tomicka i Kazimierz Stachurski.

Wystawa w Muzeum Narodowym w Warszawie jest czynna od 8 kwietnia do 26 maja 2000 r.