W 1991 r. w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim z inspiracji Jana Pawła II zorganizowano Międzynarodowy Kongres Teologiczny. Wskazał on na specyficzny charakter uprawiania teologii w tej części Europy. Już samo hasło Kongresu: Aby nie zaprzepaścić owoców Krzyża dobrze charakteryzuje wspomnianą specyfikę uprawiania teologii jako samoświadomości Kościoła. Przez wiele dziesiątków lat kolejne pokolenia teologów kształciły się, opierając się na wzorcach filozoficznych i metodologicznych Kościoła z krajów Europy Zachodniej, głównie niemieckich i francuskich. Nazwiska Rahnera, Congara, von Balthasara czy Chenu wyznaczały miarę współczesnej refleksji teologicznej. Tymczasem na progu XXI wieku uświadamiamy sobie w Europie Środkowej i Wschodniej naszą odrębność i specyfikę, leżącą na przedłużeniu wielowiekowej tradycji dialogu z myślą filozoficzną i teologiczną Zachodu, ale i cyrylo-metodiańskiego kontekstu chrześcijaństwa tego regionu.
Dlatego po tamtym Kongresie sprzed blisko trzynastu lat KUL podjął wiele inicjatyw kontynuacji papieskiej troski o rodzimy kształt teologii, drążącej sens doświadczenia krzyża i cierpienia, jakim zwłaszcza w XX wieku totalitarne systemy dotknęły społeczność wierzących w Chrystusa. To wyznacza też nowe drogi dla antropologii teologicznej tego regionu. Pierwszym namacalnym dokumentem dla dalszych badań akademickich i duszpasterskich jest katalog męczenników krajów tego regionu, wykaz osobowości, które wywarły decydujący wpływ na życie Kościołów - duchownych i świeckich.
Książka Więksi i mniejsi prorocy Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku zawiera pogłębione analizy dokonań takich postaci, jak Jozef Zverina z Czech, bp Wincenty Borysewicz - prorok miłości i przebaczenia z Litwy, wybrani polscy i ukraińscy męczennicy czasu II wojny światowej i lat powojennych. Jest tu studium o ks. Jerzym Popiełuszce i św. s. Faustynie Kowalskiej, o rosyjskim proroku odnowionego prawosławia - o. Aleksandrze Mieniu i o proroku dwóch płuc chrześcijaństwa - kard. Józefie Slipyju z Ukrainy. Teksty tych opracowań to zarówno poszerzone o bibliografie materiały źródłowe dla prac akademickich, jak i cenne przykłady do homilii i kazań.
Książkę, przygotowaną w Instytucie Dogmatyki, wydało Wydawnictwo KUL: e-mail: wydawnictwo@kul.lublin.pl