Ośrodek Promocji Kultury „Gaude Mater” w Częstochowie powstał 5 grudnia1991 r., powołany przez Radę Miasta Częstochowy jako pierwsza samorządowa instytucja kultury. Celem powołania placówki była potrzeba zabezpieczenia instytucjonalnego, a tym samym finansowego, organizowanego od maja 1991 r. w Częstochowie Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Sakralnej „Gaude Mater”. Dotychczasowe biuro organizacyjne Festiwalu, umiejscowione w strukturach Państwowej Filharmonii w Częstochowie, nie spełniało oczekiwań organizatorów przedsięwzięcia. Pierwszym dyrektorem Ośrodka został pomysłodawca i inicjator Festiwalu „Gaude Mater” Krzysztof Pośpiech, jego zastępcą - muzykolog ks. Lucjan Nowakowski. Wśród członków pierwszej Rady Artystyczno-Programowej „Gaude Mater” byli od początku m.in. Henryk Mikołaj Górecki, Juliusz Łuciuk, ks. prof. Jerzy Pikulik, ks. prof. Kazimierz Szymonik. Międzynarodowy Festiwal Muzyki Sakralnej stał się więc początkiem szerokiego dziś programu instytucji. Pierwszy rok działalności nowej placówki odbywał się w gościnnych pomieszczeniach Teatru im. Adama Mickiewicza. W tym czasie pod opiekę Ośrodka przeszedł Zespół Pieśni i Tańca „Częstochowa”, grupa folklorystyczna o wieloletniej tradycji. W kwietniu 1993 r. instytucja przeprowadziła się do nowej siedziby przy ul. Dąbrowskiego 1, z niewielką salą widowiskową i powierzchnią ekspozycyjną. Przyjęto nowych pracowników, rozszerzono zakres działań Ośrodka, rozdzielono funkcję dyrektora Ośrodka i dyrektora Festiwalu. Dyrektorem Ośrodka pozostał Krzysztof Pośpiech, funkcję dyrektora Festiwalu powierzono Małgorzacie Nowak. W tym samym roku powstał projekt Ogólnopolskiego Festiwalu Pieśni Liturgicznej i Pielgrzymkowej „Gaudium et Gloria”, organizowanego przez 10 lat we współpracy z Wojewódzkim Ośrodkiem Kultury (obecnie Regionalny Ośrodek Kultury) oraz Ośrodkiem Kultury, Sportu i Rekreacji w Koniecpolu. Swoją działalność rozpoczęła Galeria „Gaude Mater”, w której prezentowano wystawy zarówno częstochowskiego środowiska plastycznego, jak i artystów polskich i zagranicznych.
W lipcu 1995 r. z pracy zrezygnował dyrektor Krzysztof Pośpiech - na jego miejsce prezydent Tadeusz Wrona powołał muzykologa - Małgorzatę Nowak, dotychczasowego dyrektora Festiwalu. Prężny, młody zespół animatorów kultury szybko wypracował interdyscyplinarną formułę działalności Ośrodka, będącą uzupełnieniem działań prowadzonych przez inne miejskie placówki kultury. W programie instytucji zaczęły pojawiać się nowe propozycje repertuarowe, w tym autorskie projekty cykliczne, które Ośrodek Promocji Kultury „Gaude Mater” realizuje do dziś. I tak kolejno od 1994 r. organizowano Koncerty Letnie w Altanie Parkowej i Dni Częstochowy, rok 2000 zapoczątkował Dni Europejskiej Kultury Ludowej i Międzynarodowe Biennale Miniatury, w 2003 r. dołączono kolejny projekt - Dni Kultury Chrześcijańskiej, a rok później - Noc Kulturalną. W 2006 r. Prezydent Częstochowy powierzył Ośrodkowi organizację Światowych Kongresów Częstochowian, które odbywają się co trzy lata. Najnowszym cyklicznym przedsięwzięciem jest Festiwal Dobrej Piosenki im. Kaliny Jędrusik, który odbywa się od 2008 r. Działalność Ośrodka uzupełniły mniejsze imprezy o zasięgu lokalnym oraz takie inicjatywy, jak Centrum Amatorskiego Ruchu Artystycznego czy akcje społeczne - Kwesta na rzecz ratowania częstochowskich nekropolii oraz Aukcja rzeczy dziwnych, śmiesznych, poszukiwanych. Wychodząc naprzeciw potrzebom i oczekiwaniom młodych ludzi, działalność OPK została poszerzona o ofertę edukacyjną dla uczniów szkół podstawowych - powstała Akademia Pana Chopina na bis - oraz projekty dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych, realizowane pod wspólną nazwą „Poligon Kulturalny”. W jego ramach przeprowadzono m.in. zajęcia z wiedzy o kulturze oraz szkolenie dla młodych liderów i animatorów kultury, które dało uczestnikom praktyczne umiejętności organizacji imprez kulturalnych.
W ciągu 20 lat Ośrodek Promocji Kultury „Gaude Mater” stworzył program, który każdego roku proponuje ponad 100 imprez, w tym kilka międzynarodowych i ogólnopolskich, dla różnej publiczności. Wydarzeniem priorytetowym pozostaje w dalszym ciągu Międzynarodowy Festiwal Muzyki Sakralnej „Gaude Mater”, dziś największy w Polsce projekt promujący muzykę różnych religii i kultur. Szeroka formuła wydarzenia stawia na dialog międzykulturowy w ramach trzech największych religii monoteistycznych: chrześcijaństwa, judaizmu i islamu oraz promocję polskiej muzyki sakralnej, zarówno dawnej, jak i współczesnej, niejednokrotnie pisanej na zamówienie „Gaude Mater”. Dorobkiem Festiwalu jest ponad 200 prawykonań utworów polskich twórców, utrwalonych przez Program 2 Polskiego Radia i Polskie Radio Katowice - patronów medialnych Festiwalu - oraz wydanych na festiwalowych płytach-kronikach. Na program imprezy składają się koncerty, spektakle, wystawy plastyczne, projekty interdyscyplinarne oraz sesje naukowe z udziałem wykonawców z całego świata. Festiwalowi towarzyszy projekt o nazwie Etno*c, skierowany do młodych ludzi, który ma na celu pokazanie i przybliżenie wielokulturowości świata w wymiarze „profanum”.
Od 1996 r. w ramach Festiwalu organizowany jest rokrocznie Międzynarodowy Konkurs Kompozytorski „Musica Sacra” na utwór sakralny na chór mieszany a cappella. Współorganizatorem konkursu jest Stowarzyszenie „Musica Sacra” w Warszawie. W latach 1996-2004 konkurs adresowany był wyłącznie do kompozytorów polskich. W 2005 r. stał się konkursem międzynarodowym. Nagrodą, obok gratyfikacji finansowych, jest m.in. prawykonanie i nagranie radiowe na Międzynarodowym Festiwalu Muzyki Sakralnej „Gaude Mater” w Częstochowie oraz inne wykonania w Cambridge, Wilnie i Gdańsku. Prawykonania nagrodzonych dzieł przypadły dotychczas w udziale znakomitym polskim zespołom, takim jak: Polski Chór Kameralny „Schola Cantorum Gedanensis” pod dyrekcją Jana Łukaszewskiego, Zespół Śpiewaków Miasta Katowice „Camerata Silesia” pod dyrekcją Anny Szostak, Chór Filharmonii Krakowskiej pod dyrekcją Jacka Mentla oraz Chór Polskiego Radia pod dyrekcją Włodzimierza Siedlika, a także wybitnym zespołom zagranicznym: Trinity College Choir z Cambridge pod dyrekcją Stephena Laytona (Wielka Brytania) i Wileńskiemu Chórowi Kameralnemu „Jauna Muzika” pod dyrekcją Vaclovasa Augustinasa (Litwa).
W ciągu siedemnastu edycji konkursu, w latach 1996 - 2012, nagrodzonych i wyróżnionych zostało 69 utworów autorstwa 56 młodych kompozytorów. Wybrane spośród nagrodzonych kompozycje doczekały się nagrań płytowych, a konkurs dwóch opracowań naukowych.
Instytucja wielokrotnie otrzymywała nagrody i wyróżnienia za promocję polskich kompozytorów i polskiej muzyki sakralnej na arenie międzynarodowej (Nagroda im. św. Brata Alberta dla dyrektora Festiwalu, nominacja do nagrody TOTUS) oraz zdobywała tytuł „Wydarzenie Kulturalne Roku” w plebiscycie „Gazety Wyborczej” w Częstochowie. W lipcu 2010 r. gazeta festiwalowa - specjalny dodatek do magazynu „Viva!” - otrzymała nagrodę „Brązowe Szpalty”, przyznawaną przez Stowarzyszenie Prasy Firmowej. W uzasadnieniu podkreślono umiejętne połączenie kultury wysokiej w czasopiśmie zajmującym się kulturą popularną oraz ciekawą formę promocji ważnego wydarzenia.
Kolejnym kluczowym przedsięwzięciem instytucji jest Międzynarodowe Biennale Miniatury, projekt plastyczny o charakterze konkursowym, organizowany przez Ośrodek co dwa lata i skierowany do twórców profesjonalnych. Konkurs odbywa się w czterech dyscyplinach: malarstwo, rysunek, grafika i fotografia. Maksymalny format nadsyłanych prac to 10 x 10 cm. Dotychczasowe 6 edycji skupiło zainteresowanie ponad 2000 twórców ze wszystkich kontynentów. Pokonkursowa ekspozycja, po prezentacji w Galerii Ośrodka „Gaude Mater”, rozpoczyna podróż po galeriach polskich i zagranicznych. Wystawie towarzyszy katalog zawierający reprodukcje wszystkich prezentowanych prac w skali 1: 1.
Prowadzony pod auspicjami Ośrodka Zespół Pieśni i Tańca „Częstochowa” stał się inspiracją do powstania kolejnego międzynarodowego projektu - Dni Europejskiej Kultury Ludowej, których jest gospodarzem. Trzydniowa plenerowa impreza, odbywająca się w Alejach Najświętszej Maryi Panny - głównym deptaku Częstochowy, zawsze w pierwszy weekend września, przyciąga każdego roku kilkadziesiąt tysięcy odwiedzających. Koncerty zespołów folklorystycznych i kapel ludowych z całej Europy oraz targi sztuki ludowej tworzą barwną imprezę dla częstochowian, turystów i licznych pielgrzymów. Dni Europejskiej Kultury Ludowej towarzyszą odbywającej się od ponad 20 lat Krajowej Wystawie Rolniczej. Większość przedsięwzięć Ośrodka Promocji Kultury „Gaude Mater” stawia na promocję tzw. kultury wysokiej. Projektem łączącym propozycje kultury wysokiej z kulturą popularną jest Noc Kulturalna, która odbywa się czerwcu. W ciągu jednej Nocy siły łączą instytucje kultury, puby, kluby, restauracje, kawiarnie, organizacje pozarządowe oraz indywidualni twórcy, po to, aby stworzyć niekonwencjonalny produkt kulturalny dla częstochowian i coraz liczniejszych gości, chcących uczestniczyć w imprezie pełnej ciekawych wydarzeń artystycznych. Noc wypełniona jest propozycjami z różnych dziedzin sztuki. Koncerty, wystawy, spektakle, happeningi, pokazy filmów i imprezy klubowe aż do rana wypełniają czas tysiącom uczestników. Karnet za 9,99 zł uprawnia do wejścia na wszystkie wydarzenia.
Najmłodszym projektem cyklicznym Ośrodka Promocji Kultury jest Festiwal Dobrej Piosenki im. Kaliny Jędrusik. Impreza jest okazją do promocji znakomitej patronki Festiwalu, związanej z Częstochową Kaliny Jędrusik, ikony polskiej kultury. Głównym punktem programu są koncerty polskich zespołów i solistów. Festiwalowi towarzyszy konkurs dla wokalistów, który każdego roku ma innego patrona, wykonawcę bądź kompozytora. W kolejnych edycjach uczestnicy konkursu śpiewali piosenki: Kaliny Jędrusik, Ireny Santor, Krzesimira Dębskiego, Grzegorza Ciechowskiego, Kabaretu Starszych Panów. Festiwalowi towarzyszą degustacje „kalinowych” potraw, promocje wydawnictw o Kalinie Jędrusik, spotkania wspomnieniowe.
Jedną z głównych misji Ośrodka jest edukacja kulturalna i promocja młodych, dlatego w programie działalności instytucji co roku pojawiają się nowe projekty z tych obszarów. Rok 2010, jako rok Fryderyka Chopina, przyniósł instytucji Akademię Pana Chopina - projekt realizowany w partnerstwie ze Stowarzyszeniem Twórców Ludowych z Janowa, promujący najzdolniejszą młodzież muzyczną: stypendystów Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego i Prezydenta Miasta Częstochowy - oraz Akademię Pana Chopina na bis - interaktywne warsztaty muzyczne dla dzieci klas 4-6, uznane przez Fundację PZU za najciekawszy w Polsce projekt edukacyjny.
Ośrodek Promocji Kultury „Gaude Mater” kładzie nacisk na wysoką wartość organizowanych przedsięwzięć. Wspiera artystów amatorów oraz promuje najbardziej utalentowanych częstochowskich artystów profesjonalnych. Stale rozszerza swoją ofertę, chcąc w jak największym stopniu wykorzystać potencjał pracowników i zaspokajać potrzeby kulturalne mieszkańców. Wymienione inicjatywy to zaledwie niewielka część całorocznej działalności instytucji, realizowana przez dyrektora, 6 pracowników merytorycznych i 2 pracowników administracyjnych.
Więcej na: www.gaudemater.pl.