Reklama

Polska

Żył Wojtyłą

Ks. prof. Tadeusz Styczeń SDS (21 grudnia 1931 – 14 października 2010)

Archiwum rodzinne ks. prof. Tadeusza Stycznia SDS

Ks. prof. Tadeusz Styczeń SDS (21 grudnia 1931 – 14 października 2010)

Wielkieś mi uczyniła pustki w domu moim,
Moja droga Orszulo, tym zniknieniem swoim.
Pełno nas, a jakoby nikogo nie było:
Jedną maluczką duszą tak wiele ubyło.

Bądź na bieżąco!

Zapisz się do newslettera

Któż z nas nie zna tego czterowiersza ze słynnych „Trenów” Jana Kochanowskiego? Słowa te i kryjące się za nimi tragiczne doświadczenie ojca przywoływał nieraz w swoich wykładach i tekstach ks. prof. Tadeusz Styczeń SDS. Oto, co sam pisał w tym kontekście: „Niepowtarzalność tej oto osoby w świecie jest (...) tak niezastąpioną wartością dla jej odkrywcy, że świat cały staje się dla niego innym światem, dopiero jego światem, domem. To właśnie mówi autor «Trenów», tyle że poprzez kontrast. Dlaczego każdy z nas tak go doskonale rozumie i tak doskonale z nim «współczuje»?”.

Co chce nam ks. Styczeń powiedzieć, odwołując się do doświadczenia utrwalonego w „Trenach”? Przede wszystkim to, że życie ludzkie, życie każdego z nas, nasze istnienie – jest darem. Nie ode mnie zależy to, że pojawiłem się pośród otaczającego mnie świata, że oto jestem, żyję. Komu więc zawdzięczam moje istnienie? Rodzicom? Z nich się wszak począłem i zrodziłem. Nie byłoby jednak „Trenów” i kryjącego się za nimi dramatu ojca bezradnego wobec śmierci dziecka, gdyby ów ojciec mógł dać ukochanemu dziecku istnienie na zawsze. Przecież chciałby to uczynić, gdyby mógł, lecz właśnie to, czego pragnąłby najbardziej, nie pozostawało w jego mocy. Rodzice nie mogą dać swojemu dziecku życia na zawsze. Filozofia podpowiada nam w tym miejscu, że człowiek jest bytem przygodnym: istnieje, ale nie musi istnieć. Może nie istnieć. Każdy z nas wie: kiedyś mnie nie było, teraz jestem, kiedyś znów mnie nie będzie. Moje istnienie jest ograniczone w czasie i jest kruche.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Kto daje życie

Do tej podpowiedzi ze strony filozofii ks. Tadeusz Styczeń dopowiada: skoro nie musiałem istnieć i skoro w samym sobie nie znajduję dostatecznych racji mojego istnienia – a przecież istnieję – ktoś musiał mi moje istnienie dać, obdarzyć mnie moim istnieniem. A jeżeli odpowiedź: rodzice jest odpowiedzią nie tyle fałszywą, ile niepełną – rodzice bowiem nie tyle dają życie, ile je przekazują – trzeba pytać dalej. Skoro istniejemy, a istnienie nasze nie zależy od nas samych, musi istnieć ktoś, kto nas istnieniem obdarzył. Dlaczego ktoś, a nie coś? Ponieważ istniejemy jako istoty rozumne i wolne oraz zdolne do aktów daru z samych siebie wobec drugich, czyli aktów miłości – istniejemy jako osoby. Ostateczna przyczyna i wyjaśnienie naszego istnienia musi więc także być Osobą – kimś, kto zechciał nas obdarzyć istnieniem. Tak, ujmując to w pewnym uproszczeniu, pojawia się w myśli ks. Tadeusza Stycznia pojęcie Osobowego Absolutu istnienia i miłości.

Reklama

Nie będę rozwijał powyższego wątku, niech w tym miejscu wystarczą dwie konstatacje. Po pierwsze: istniejemy, bo jesteśmy z daru, a równocześnie istniejemy jako istoty zdolne do daru z siebie dla drugiego. Po drugie: nasze istnienie, życie – choć ma charakter „jedynie” przygodny – stanowi dla każdego z nas fundament, na którym wznosi się wszystko to, co się z nami dzieje, a przede wszystkim, co czynimy. Dlatego życie – jako sposób istnienia osoby – uczestniczy w godności osoby. Nie można afirmować osoby bez równoczesnej afirmacji jej życia.

Nowe życie – z miłości

Powyższe konstatacje prowadziły ks. Stycznia w stronę zagadnienia małżeństwa i rodziny. Dlaczego? Oblubieńcza miłość mężczyzny i kobiety, która w pełni wyraża się ich wzajemnym darem poprzez dar ciała (akt małżeński), niejako ustanawia środowisko ludzkie, w którym poczyna się i rodzi nowe życie. Poczyna się ono z miłości i z miłości przyjęte jest jako dar. Akt małżeński jest przeto znakiem miłości oblubieńczej mężczyzny i kobiety oraz – nierozłącznie z tym – wyrazem płodności tejże miłości. Oto – jak mawiał ks. Styczeń – „próg, na którym małżeństwo rodziną się staje”. Miłość małżeńska jest zatem uprzywilejowanym „miejscem”, w którym ujawnia się – jak głosi tytuł jednego z artykułów ks. Stycznia – „człowiek jako podmiot daru z samego siebie”, ponieważ daje początek rodzinie, która jest – jak z kolei głosi tytuł innego tekstu ks. Stycznia – „źródłem i szkołą życia”.

Reklama

Tak właśnie widziane małżeństwo i rodzina są dla ks. Tadeusza Stycznia oknem, poprzez które patrzy on na społeczności szersze, w szczególności na państwo i stanowione przez nie prawo. Ten szczególny „kąt widzenia”, który wspólnotę rodzinną („familiaris consortio”) stawia w centrum rozważań o wspólnocie ludzkiej, łączył się u ks. Stycznia z innym jeszcze istotnym doświadczeniem: można powiedzieć – doświadczeniem historycznym o doniosłości filozoficznej. Doświadczeniu temu dał wyraz w eseju „Wolność w prawdzie”, w którym przywołał postać Jana Kowalskiego lat 80. ubiegłego wieku, uwięzionego przez totalitarny reżim w Polsce. Kowalski stał się dla ks. Stycznia polskim Sokratesem stanu wojennego. Podobnie jak Sokrates, który nie zgodził się wyjść na wolność i ocalić swe życie kosztem wyrzeczenia się prawdy, której wierność zaprowadziła go do więzienia – również Kowalski nie przyjął oferty władz opuszczenia więzienia w zamian za zgodę na propozycję: podpisz, a będziesz wolny! Wyrzeczenie się tego, co sam jako prawdę rozpoznał i co wraz z wieloma innymi wybrał jako coś, czemu nie może nie pozostać wierny, byłoby dla Kowalskiego utratą własnej tożsamości i wewnętrznej wolności.

W doświadczeniu Kowalskiego jak w soczewce skupiało się historyczno-społeczne doświadczenie polskiej Solidarności, ów – jak mawiał ks. Styczeń – „solidarnościowy zryw sumień”. Stąd ks. Styczeń nie miał wątpliwości, że Polska, która dzięki doświadczeniu Solidarności odzyskała niepodległość, a społeczeństwo – swą podmiotowość i suwerenność, ma moralny obowiązek wcielenia tego doświadczenia solidarności w życie, w nowych już warunkach społeczno-politycznych. Solidarność jest dla niego praktycznym wyrazem sprawiedliwości. Trudno zaś o bardziej jaskrawy przejaw niesprawiedliwości od tego, gdy osobom całkowicie niewinnym i zupełnie bezbronnym, pozbawionym wszelkiego głosu w swojej sprawie odmawia się prawnej ochrony ich fundamentalnego dobra – ich życia. Jeśli w minionej epoce życie nienarodzonych nie było objęte ochroną prawną, należy to bezzwłocznie naprawić – w imię sprawiedliwości i solidarności właśnie. Ks. Styczeń chętnie przywoływał w tym kontekście maksymę bł. Wincentego Kadłubka: „Iustitia est quae maxime prodest ei qui minime potest” – „Sprawiedliwość polega na największej pomocy temu, który najmniej może”.

Reklama

Ocal nienarodzonego!

Ks. Tadeusz Styczeń dbał też o to, aby „sprawa nienarodzonego” nie była traktowana w debacie publicznej jako wyraz „opcji światopoglądowej katolików”. Wypowiadał się w tej sprawie nie tyle jako kapłan katolicki, ile jako etyk i obywatel. W jego argumentacji na rzecz ochrony prawnej nienarodzonych nie znajdziemy argumentów teologicznych. Chrześcijaństwo ma w tej kwestii do dodania tylko jedno zdanie, i to nie tyle jako nowy argument, ile jako ostrzeżenie dla nas samych. Posłuchajmy zresztą samego ks. Stycznia: „W obliczu zagrożonego życia nienarodzonego człowieka etyk filozof woła: oszczędź! I dopowiada: siebie przede wszystkim! Ocal nienarodzonego, by ocalić siebie! By nie uśmiercać moralnie samego siebie! Natomiast etyk teolog nie może tu nie przypomnieć słów Chrystusa, słów, które mogą nie tyle fascynować, co przerażać: «Wszystko, co uczyniliście jednemu z tych braci moich najmniejszych, Mnieście uczynili» (Mt 25, 40). To oni właśnie, ci najmniejsi, osądzą nas kiedyś w imieniu samego Chrystusa”.

W swoich tekstach i wystąpieniach przywoływał także głosy autorów otwarcie deklarujących swą laickość, m.in. słynnego profesora prawa z Turynu Norberta Bobbia, który apelował o to, aby nie pozostawiać Kościołowi katolickiemu monopolu w kwestii obrony życia ludzkiego. Ks. Styczeń chętnie przyłączał się do tego apelu. Nie trzeba być chrześcijaninem, aby dostrzec i uznać, że życie jest dla człowieka dobrem fundamentalnym, a prawo do życia – prawem niezbywalnym.

Reklama

Sprawa nienarodzonego na politycznym areopagu państwa demokratycznego jest dla ks. Tadeusza Stycznia kwestią rozstrzygającą nie tylko o losie tych, którzy wyjęci spod ochrony prawnej mogą być bezkarnie na poczet prawa zabijani – mówi nam ona również o tym, kim sami jesteśmy. Pod względem moralnym bowiem to my sami stajemy się w równej mierze sprawcami, świadkami i ofiarami naszej przemocy wobec najbardziej bezbronnych i całkowicie niewinnych ludzi. Wszak – jak przypominał ks. Styczeń słowa ojca etyki, Sokratesa – „szczęśliwsza jest ofiara zbrodni od swego oprawcy”. To także w odniesieniu do sytuacji, w której w państwie demokratycznym wyjmuje się spod ochrony prawa dzieci jeszcze nienarodzone, aby móc je bezkarnie, na poczet prawa zabijać, przypominał słynne słowa Jana Pawła II, że „demokracja bez wartości łatwo się przemienia w jawny lub zakamuflowany totalitaryzm” (zob. „Centesimus annus”, nr 46). Można w tym kontekście przypomnieć tytuły niektórych wystąpień ks. Tadeusza Stycznia z czasu, gdy toczyła się w Polsce debata dotycząca ustawy mającej chronić – lub nie chronić – życie dzieci poczętych, wystąpień kierowanych także pod adresem demokratycznie wybranych przedstawicieli naszego kraju w parlamencie. Oto one: „Sprawa nienarodzonego na politycznym areopagu. Państwo solidarne z nienarodzonym czy totalitaryzmu ciąg dalszy?” lub: „Nienarodzony miarą demokracji”.

Etyka sokratejska i obywatelska

Jako etyka charakteryzowało ks. Stycznia coś, co możemy nazwać sokratejskim stylem uprawiania etyki. W kontekście moralnych dylematów ludzi współczesnych nieraz mawiał swoim uczniom i współpracownikom: człowieka trzeba spotykać tam, gdzie jest, ale nie wolno go pozostawić tam, gdzie jest. Nie chodziło mu przy tym o przekonywanie kogokolwiek do siebie, ale o wspólne odkrywanie prawdy, jej dostrzeżenie, uznanie i wybranie. Kiedy w 2000 r. ówczesny prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Aleksander Kwaśniewski przyznał ks. Tadeuszowi Styczniowi wysokie odznaczenie państwowe i kiedy odmówił on jego przyjęcia z rąk prezydenta, który wcześniej podpisał ustawę wyjmującą spod ochrony prawnej najsłabszych spośród wszystkich mieszkańców Rzeczypospolitej, czyli nienarodzonych – nie było w tym geście ani w wystosowanym z tego powodu piśmie cienia braku szacunku zarówno dla urzędu, jak i osoby prezydenta RP. Ks. Styczeń wskazywał jedynie, że prezydent, który jako swoje hasło wyborcze przyjął słowa „Polska – dom dla wszystkich”, nie pozostaje w zgodzie z samym sobą, gdy niektórych spośród owych „wszystkich” wyjmuje spod prawnej opieki państwa. Gotów był od tegoż prezydenta przyjąć proponowane odznaczenie, jeśli tylko ten uczyni w odniesieniu do nienarodzonych to, co obiecywał w swym haśle wyborczym: aktem prawnym chroniącym ich życie uczyni Polskę domem także dla nich. Podobną postawę odnajdziemy w liście z początku 1982 r. do gen. Wojciecha Jaruzelskiego po wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce, w którym ks. Styczeń sprzeciwiał się łamaniu ludzkich sumień przez przedstawicieli władzy. Myślę, że oba te listy oraz ogłoszony już pod koniec życia ks. Tadeusza Stycznia wspólny z ks. Andrzejem Szostkiem list etyków do parlamentarzystów i prawników w sprawie procedury głosowania nad ustawą dotyczącą ochrony życia nienarodzonych tak, aby nie łamała ona sumień tych parlamentarzystów, którzy chcieliby zawsze w sposób jednoznaczny głosować za prawną ochroną życia – są znakomitym przykładem uprawiania przez ich autora etyki sokratejskiej i obywatelskiej zarazem.

Reklama

Retor, ale nie demagog

Wiele spośród tekstów ks. Stycznia ma wyraźny rys retoryczny, może nawet perswazyjny. Niektóre z nich powstały wszak jako mowy kierowane do różnych gremiów, były więc mowami wygłaszanymi publicznie. W tym sensie ks. Tadeusz Styczeń był retorem, kimś, kto na agorze przemawiał do ludu lub jego przedstawicieli, starając się nie tyle zapoznać słuchaczy z jakimś zagadnieniem, ile przekonać ich do racji, które uważał za słuszne i konieczne do stosowania w życiu publicznym. Już same tytuły jego przedłożeń to retorycznie i treściowo donośne tezy: „Homo homini res sacra” (w sprawie aksjologicznych podstaw tworzonej w Polsce konstytucji) czy też wspomniany już: „Nienarodzony miarą demokracji”. Był wprawnym retorem, potrafił wykorzystać giętkość języka, grę skojarzeń, historyczne i aksjologiczne zakorzenienie używanych pojęć. Ci, którzy pamiętają go przemawiającego publicznie, wiedzą o tych już całkiem dosłownych talentach retorycznych: modulowaniu głosu, zawieszeniach, pauzach, powtórzeniach, czasem gestach. Był więc ks. Styczeń – powtarzam – wprawnym retorem, nigdy jednak – co zdarza się tym, którzy zabierają głos publicznie – nie był demagogiem: jego argumentacja była logiczna, ugruntowana w faktach; nie przekonywał „na skróty”, miał zawsze szacunek dla słuchacza i rozmówcy, także – a może zwłaszcza wtedy – gdy był on adwersarzem w sporze.

Nie wspomniałem dotąd o relacji ks. Tadeusza Stycznia z Karolem Wojtyłą, św. Janem Pawłem II. Cóż jednak można powiedzieć ponad to: ks. Styczeń żył Wojtyłą. Pontyfikat Jana Pawła II to był pontyfikat, z którym kapłan ten bez reszty się utożsamiał. Wielu wiedziało, że ks. Styczeń każdego roku wyjeżdżał na wspólne wakacje z Ojcem Świętym, które spędzali zazwyczaj we włoskich Dolomitach oraz w letniej rezydencji papieskiej w Castel Gandolfo. Niewielu jednak wiedziało, że z tych wakacji wracał – jak ktoś to kiedyś określił – „szary ze zmęczenia”, bo był to czas nie tylko górskich wędrówek, ale też ogromnej pracy wspomagającej Papieża w pełnieniu jego posługi nauczycielskiej. Kiedy więc czytamy encykliki „Veritatis splendor” czy „Evangelium vitae”, miejmy świadomość, że jest w nich obecna cząstka pracy ucznia Karola Wojtyły. Swoim współpracownikom ks. Styczeń często powtarzał słowa, które Ojciec Święty na początku pontyfikatu powiedział do swoich współpracowników w Watykanie: „Jestem Papieżem życia i odpowiedzialnego rodzicielstwa. I każdy w tym domu musi o tym wiedzieć!”.

Podziel się:

Oceń:

0 0
2015-10-07 08:41

[ TEMATY ]

Wybrane dla Ciebie

Papież chciał do Dukli!

Niedziela przemyska 26/2017, str. 4-5

Uroczystościom w Dukli przewodniczył metropolita przemyski abp Adam Szal

Archiwum

Uroczystościom w Dukli przewodniczył metropolita przemyski abp Adam Szal

Ojciec Święty Jan Paweł II nawiedzając dukielskie sanktuarium 9 czerwca 1997 roku

Więcej ...

9 dni modlitewnego szturmu nieba w intencji ojczyzny

2024-03-05 14:24

Niedziela Ogólnopolska 10/2024, str. 6-7

Adobe Stock, montaż: A. Wiśnicka

Przed nami 9 dni modlitewnego szturmu nieba za wstawiennictwem św. Andrzeja Boboli i bł. ks. Jerzego Popiełuszki. Polscy biskupi zachęcają do uczestnictwa w nowennie w intencji ojczyzny, zgody narodowej i poszanowania życia ludzkiego.

Więcej ...

Spojrzenie na krzyż i przylgnięcie do niego może mnie uratować

2024-03-19 06:45

Karol Porwich/Niedziela

W czasie Wielkiego Postu warto zatroszczyć się o szczególny czas z Panem Bogiem. Rozważania, które proponujemy na ten okres pomogą Ci znaleźć chwilę na refleksję w codziennym zabieganiu. To doskonała inspiracja i pomoc w przeżywaniu szczególnego czasu przechodzenia razem z Chrystusem ze śmierci do życia.

Więcej ...

Reklama

Najpopularniejsze

Dlaczego w czasie Wielkiego Postu zasłaniane są krzyże w...

Wiara

Dlaczego w czasie Wielkiego Postu zasłaniane są krzyże w...

Nowenna do św. Józefa

Wiara

Nowenna do św. Józefa

Droga Krzyżowa siedmiu darów Ducha Świętego - dar rady

Wiara

Droga Krzyżowa siedmiu darów Ducha Świętego - dar rady

Ceremonia pogrzebowa abp. Mariana Gołębiewskiego

Niedziela Wrocławska

Ceremonia pogrzebowa abp. Mariana Gołębiewskiego

Kard. Ryś: to jest nowy człowiek, który potrafi z...

Niedziela Łódzka

Kard. Ryś: to jest nowy człowiek, który potrafi z...

9 dni modlitewnego szturmu nieba w intencji ojczyzny

Kościół

9 dni modlitewnego szturmu nieba w intencji ojczyzny

Wielki Post: Rozmawiaj z Bogiem od rana do wieczora według...

Wiara

Wielki Post: Rozmawiaj z Bogiem od rana do wieczora według...

Finlandia: 17 tysięcy katolików, 8 parafii, 28 księży

Kościół

Finlandia: 17 tysięcy katolików, 8 parafii, 28 księży

Świdnica: Wyjątkowa prezentacja Całunu Turyńskiego

Niedziela Świdnicka

Świdnica: Wyjątkowa prezentacja Całunu Turyńskiego