AGNIESZKA DZIARMAGA: – Zbliża się 1 marca – Narodowy Dzień Pamięci „Żołnierzy Wyklętych”, który dopiero od 2011 r. wszedł do kanonu polskich rocznic narodowych. Delegatura Instytutu Pamięci Narodowej w Kielcach rokrocznie przygotowuje obchody, przypominając wciąż mało znane losy Żołnierzy Wyklętych. Jak w tym roku będą one wyglądały?

DR DOROTA KOCZWAŃSKA-KALITA: – Już po raz piąty Polacy w całej Polsce będą spotykać się na uroczystościach poświęconych Żołnierzom Wyklętym. Określenie to zostało sformułowane na początku lat 90. XX wieku w środowisku młodych, którzy chcą przywrócić pamięć należną żołnierzom polskiego zbrojnego podziemia niepodległościowego. W połowie lat 90. XX wieku ludzie, którzy potem założyli Fundację „Pamiętamy”, doprowadzili do powstania pierwszej wystawy pod nazwą Żołnierze Wyklęci. Potem wydano album. Kiedy pod koniec lat 80. XX wieku historycy, tacy jak Janusz Kurtyka, podjęli temat podziemia niepodległościowego, zaczynali od zera. Byli pionierami w porządkowaniu i odkłamywaniu wiedzy o dziejach podziemia niepodległościowego. W tamtych czasach często spotykali się z zarzutami emocjonalnego podejścia do tematu. Dziś możemy powiedzieć, że odnieśli sukces, bo Żołnierze Wyklęci zostali przywróceni pamięci zbiorowej, choć jeszcze długa droga do pełnej wiedzy o nich.
W tym dniu w wielu miastach odbędą się uroczystości, koncerty, wykłady i prezentacje wystaw. Delegatura IPN w Kielcach 29 lutego br. zaprezentuje wystawę pt. „Milcząc, wołają” poświęconą poszukiwaniom szczątków ofiar systemu komunistycznego, zaprosi uczniów szkół na przedpołudniowy pokaz spektaklu „Śmierć rtm. Pileckiego”. Wieczorem, zaraz po otwarciu wystawy, spektakl zostanie zaprezentowany mieszkańcom Kielc. Chcemy zaprosić także uczniów, i nie tylko, do wzięcia udziału w konkursie fotograficznym „Żołnierze Wyklęci – historia, która mnie porusza” (więcej informacji na stronie: www.ipn.gov.pl).
1 marca wraz z władzami województwa przygotowujemy uroczystość pod pomnikiem Armii Krajowej, na którą zapraszamy. Początek o godz. 17.

– Na temat Żołnierzy Wyklętych wciąż są prowadzone badania i kwerendy. Jakie inicjatywy były podejmowane w kieleckiej Delegaturze IPN przez ostatni rok?

– Tak, badania trwają. Temat ten w okresie PRL należał do wyjątkowo pilnowanych przez cenzurę i w największym stopniu zmanipulowanych. Ta intensywna akcja propagandowa spełniła w dużej mierze oczekiwania komunistów, bowiem tak długo wmawiano Polakom, iż PRL jest kontynuacją niepodległego i suwerennego państwa polskiego, tak długo i konsekwentnie przedstawiając uczestników powojennego podziemia niepodległościowego w sposób skrajnie tendencyjny, iż część społeczeństwa w to uwierzyła, a część przyjmuje ciągle postawę niejednoznaczną. Choć wiadomo, że opcja skupiona wokół PZPR służyła realizacji celów państwa sowieckiego, trudno niektórym kręgom jeszcze dziś wyzwolić się z wpajanych przez lata komunistycznych haseł. I dlatego tak ważne są badania tych zagadnień. Pracownicy Delegatury IPN w Kielcach mają na swoim koncie liczne publikacje i artykuły, a także opracowania dotyczące podziemia niepodległościowego na Kielecczyźnie. Warto tu przypomnieć choćby książkę Ryszarda Śmietanki-Kruszelnickiego „Podziemie niepodległościowe na Kielecczyźnie w latach 1945-1948” czy badania prowadzone w ramach projektu „Śladami zbrodni”. Uczestniczyli w dwóch ważnych przedsięwzięciach ogólnopolskich, które zaowocowały publikacjami w ramach wydawnictwa – „Atlas podziemia niepodległościowego 1944-1956” oraz „Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944-1956. Słownik biograficzny”.

– Upowszechnianie wiedzy o Żołnierzach Wyklętych to także duży projekt edukacyjny. W jaki sposób Delegatura IPN w Kielcach dociera z tym zagadnieniem do szkół?

– Formy przybliżania historii i sylwetek Żołnierzy Wyklętych są bardzo różnorodne. Przede wszystkim prowadzimy wykłady i dyskusje z młodzieżą. Zapraszamy na koncerty, prezentujemy wystawy, organizujemy rajdy śladami powojennego podziemia niepodległościowego, konkursy, projekcje filmów, wydajemy komiksy i książki. Przygotowujemy dodatki do gazet, strony internetowe i audycje radiowe.

– Czy w opinii Pani Naczelnik postawy Żołnierzy Wyklętych mogą inspirować, a może nawet fascynować młode pokolenie Polaków?

– Myślę, że nie tylko mogą, lecz inspirują. Tytuł naszego konkursu fotograficznego „Żołnierze Wyklęci – historia, która mnie porusza”, w pewnym sensie dotyka tego, o co Pani Redaktor pyta. Jest to historia poruszająca w wielu aspektach: męstwa, odwagi, niezłomnej postawy patriotycznej i przywiązania do tradycji niepodległościowej. Ci ludzie byli gotowi do ofiar na rzecz idei niepodległościowej.
Historia Żołnierzy Wyklętych to także opowieść o zakłamaniu i prawdzie, a młodzi są szczególnie na te wartości czuli. Niezłomni do końca, to postawa, która w każdych okolicznościach – nie tylko wojennych – imponuje. Postawy Żołnierzy Wyklętych pokazują także, że walka beznadziejna, walka o sprawę z góry przegraną bynajmniej nie jest walką bez sensu. Wartość walki nie tkwi w szansach zwycięstwa sprawy, w imię której się ją podjęło, ale wartości tej sprawy. Wtedy sprawą była niepodległość naszej Ojczyzny, naszego narodu. Dziś są inne sprawy, ale wartości niezmienne.