Według informacji biograficznej zamieszczonej w Wikipedii, prof. Juliusz Łuciuk urodził się 1 stycznia 1927 r., ale sam artysta przesuwa tę datę o równy tydzień wcześniej. I właśnie zgodnie z tą korektą w dzień Bożego Narodzenia – 25 grudnia 2016 r. TVP 3 Kraków wyemitowała prawie półgodzinny dokument Katarzyny Kotuli poświęcony dostojnemu Jubilatowi. Jest to nieco krótsza wersja jej filmu z cyklu „Portrety krakowskich artystów”, powstałego kilka miesięcy wcześniej.

Głównym narratorem tej ciekawej i zrealizowanej z dobrym wyczuciem tematu prezentacji osoby wielkiego kompozytora jest jej tytułowy bohater. Prof. Łuciuk wspomina zwięźle zasadnicze etapy swego życia i węzłowe momenty przemian swojej bogatej twórczości muzycznej. Czyni to w sposób prosty i przejrzysty, nie rezygnując z nutki emocjonalnego zaangażowania.

Bardzo ujmujące, bo przepojone dyskretnie ujawnianą miłością i serdecznością, są właściwie wszystkie jego zwierzenia. Osobiste, rodzinne, poświęcone zmarłej żonie Domiceli oraz córkom Joannie i Agnieszce, a także pracy nad własnymi kompozycjami w różnych latach. Wielokrotne powroty do przeszłości bohatera filmu rozpoczynają się od wspomnień o trzech małych ojczyznach, które ukształtowały jego wrażliwość, duchowość i widzenie świata.

Te małe ojczyzny to najpierw Nowa Brzeźnica w pobliżu Radomska, a zarazem niedaleko Częstochowy, gdzie się urodził i gdzie w miejscowym kościele słuchał organów, siedząc na ławie obok swojego ojca Andrzeja, tamtejszego organisty.

Częstochowa to lata nauki w szkole muzycznej, ale jeszcze bardziej – Jasna Góra, z którą ojciec artysty był również muzycznie związany. To tam dorastający Juliusz nasłuchał się nie tylko pątniczych pieśni. Dzięki klasztornej kapeli jasnogórskiej, o tradycjach sięgających XVI wieku, poznawał też dawne instrumenty oraz motywy muzyki sakralnej, które, jak tłumaczy paulin o. Nikodem Kilnar, ożywiał potem i przetwarzał w swych litaniach, antyfonach, oratoriach... Najpierw jednak w słynnych „Preludiach Maryjnych”, opartych na motywie z XVI wieku, które rozbrzmiewały w salach koncertowych na całym świecie. Dzięki temu stworzył, jak sam powiada, most artystyczny dla niespełnionych ambitnych planów swego ojca, któremu nie było dane rozwinąć muzycznych talentów i artystycznych skrzydeł.

I wreszcie Kraków, gdzie w latach 40. i 50. XX wieku (od 1947 do 1956 r.) studiował muzykologię na Uniwersytecie Jagiellońskim i kompozycję w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej u Stanisława Wiechowicza. Tam zyskał solidne przygotowanie do dalszych studiów w Paryżu, odbywanych w ramach pierwszej nagrody zdobytej w ogólnopolskim konkursie dla absolwentów klas kompozycji, ogłoszonym po Październiku 1956 przez Zarząd Główny Związku Kompozytorów Polskich. W ówczesnej stolicy światowej kultury i sztuki miał szczęście być uczniem sławnej Nadii Boulanger oraz Maxa Deutscha, ucznia Arnolda Schönberga, dodekafonisty i pioniera muzyki atonalnej, oraz muzycznego kolorysty Oliviera Messiaena, który wywarł na niego duży wpływ. Niedługo potem, bo w 1959 r., Juliusz Łuciuk uczestniczył w warsztatach muzyki awangardowej w znanym z tego rodzaju inicjatyw niemieckim mieście Darmstadt.

Ukształtowany jako dziecko i młodzieniec przez ciągle żywe u nas tradycje muzyki religijnej, także przez chorał gregoriański, Juliusz Łuciuk jako bywały w świecie młody kompozytor nie stronił również od poszukiwań awangardowych. Opowiada o tym ciekawie przed kamerą nie tylko on sam, lecz także jego córka Joanna, wiolonczelistka. Jako dziecko słuchała przez drzwi niecodziennych dźwięków dochodzących z prywatnego studia eksperymentalnego swojego ojca, które wydobywał pałeczkami ze strun otwartego w sąsiednim pokoju wnętrza fortepianu.

O dalszej ewolucji stylu Juliusza Łuciuka, którego krakowski kompozytor Grzegorz Majka zalicza obok Krzysztofa Pendereckiego, Henryka Mikołaja Góreckiego i Wojciecha Kilara do czwórki współtwórców szkoły polskiej we współczesnej muzyce, mówi w filmie Katarzyny Kotuli również były wieloletni prezes krakowskiego oddziału Związku Kompozytorów Polskich, muzykolog Jerzy Stankiewicz. Podobnie jak inni interpretatorzy twórczości Juliusza Łuciuka zwraca uwagę na dwie charakterystyczne cechy jego stylu: podniesienie rangi melodii oraz zespalanie z nią odpowiedniej barwy czy, mówiąc inaczej, kolorytu dźwięku. I właśnie harmonijne połączenie obu tych elementów decyduje o oryginalności i szczególnym pięknie sakralnej, w znacznej mierze, muzyki Łuciuka. Twórcy, pośród wielu innych, także wielkiego oratorium na sopran, alt, tenor, chór mieszany i orkiestrę symfoniczną „Chrystus Pantokrator”, które zostało uroczyście wykonane w Bazylice Jasnogórskiej z okazji jubileuszu dwutysiąclecia chrześcijaństwa podczas Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Sakralnej „Gaude Mater”.

O podziwianiu przez ojca piękna przyrody i całego zmysłowo postrzeganego świata, ale też o jego wrażliwości na transcendentalny wymiar istnienia, owocującej w jego dziełach tonem sakralnej kontemplacji, mówi druga córka artysty – Agnieszka, skrzypaczka. Dyrygent i organista Bogusław Grzybek przypomina natomiast wzruszającą kompozycję chóralną Łuciuka „O, ziemio polska!” – „Ziemio trudna i doświadczona! Ziemio piękna! Ziemio moja! Bądź pozdrowiona...”, napisaną do powitalnych słów Jana Pawła II, wypowiedzianych na lotnisku Okęcie podczas trzeciej pielgrzymki do Ojczyzny. Z kolei Stanisław Dziedzic z Urzędu Miasta Krakowa wspomina papieską akceptację dla pomysłu, by to właśnie Juliusz Łuciuk skomponował muzykę do jednego z młodzieńczych sonetów Karola Wojtyły.

Autorka filmu ilustruje te wątki nie tylko prywatnymi fotografiami kompozytora, także z plenerowych wycieczek z rodziną, lecz również pięknymi zdjęciami pejzażowymi operatora filmowego Macieja Dźwigaja. Szuka w ten sposób z powodzeniem wizualnego ekwiwalentu dla rozbrzmiewających często w tle tej filmowej opowieści fragmentów przepięknej muzyki Łuciuka.

Pod koniec projekcji ten niewątpliwie wielki kompozytor mówi ze skromną satysfakcją o poczuciu spełnienia swej artystycznej misji, której celem było dawanie słuchaczom muzyki uszlachetniającej człowieka, zachęcającej do pracy i do miłości Ojczyzny. Jest to wyraźnie Norwidowski, zaczerpnięty jakby wprost z „Promethidiona”, rys postawy tego par excellence współczesnego twórcy.

„Portrety krakowskich artystów. Juliusz Łuciuk”. Scenariusz i realizacja – Katarzyna Kotula, zdjęcia – Maciej Dźwigaj, dźwięk – Jakub Gawryl, montaż – Jacek Galica, prod. Urząd Miasta Krakowa i TVP, 2016, czas – 26 min.