Kultura jest jedną z najdotkliwiej porażonych pandemicznym krachem gałęzi gospodarki i życia społecznego. Muzycy, aktorzy, reżyserzy i inni twórcy znaleźli się znienacka w rzeczywistości, w której wydaje się, że kultura została zepchnięta do otchłani artystycznego recyklingu – bez premier, bez wystaw, bez katharsis, w której, zamiast żywego doświadczenia artystycznego, suflujemy sobie maratony z platformami streamingowymi, toniemy w nostalgii do klasyków kina czy odkurzamy dyskografie dawnych idoli. Dreszcz ciekawości przeszywający ciało, gdy kurtyna gładko wznosi się na firmament, jest nie do podrobienia. Za substytut musi służyć dziś szum projektora lub komputerowego wiatraka.

Rok 2020 jest dla teatru wielką próbą przetrwania. Nie jest to jednak trwanie pośród szykan politycznych, nie jest to tworzenie drugiego obiegu, znane starszemu pokoleniu, ale próba odnalezienia dla siebie miejsca w świecie pełnym zmiennych reżimów sanitarnych, lockdownów, gdy widownia zamkniętego gmachu świeci pustkami, a widz, utopiony w internecie, ma tysiąc innych rzeczy do wyboru. Jest to walka… o popyt, o sprzedaż produktu, co stoi w głębokiej opozycji do misyjności teatru – etosu żywego i zakorzenionego w społeczności aktorów. Ten dysonans, wewnętrzne pęknięcie między apoteozą sztuki, jako czymś na wpół metafizycznym, a bardzo przyziemnym dylematem przyciągnięcia widzów do niestandardowych form inscenizacji zmusił dyrektorów i zespoły teatrów do odkrywania dodatkowych pokładów kreatywności, nazwijmy to – realizacyjnej.

I oto niektóre teatry stolicy – podtrzymują zainteresowanie swoim repertuarem przez nagranie monologów z niektórych spektakli w nowej, filmowej oprawie i opublikowanie ich w mediach społecznościowych. Aktorzy dostają nową szansę, żeby zabłyszczeć; mają okazję zaprezentować nieco inne elementy warsztatu.

Teatr Dramatyczny poszedł krok dalej i obok trawestacji scen poszczególnych sztuk wystawiał sztuki czytane, nawiązując do idei teatru rapsodycznego, a także zaangażował aktorów w nagranie krótkich filmów, w których opowiadają o swoich artystycznych początkach. Widz, który „nabierze apetytu” na dobre aktorstwo, gdy obejrzy taką wydestylowaną próbkę, a w dodatku pozna nieco załogę – chętniej przeczeka kryzys i wróci na siedziska teatralnego audytorium.

Teatr Polski, mimo redukcji liczby widzów do 25%, a później całkowitego zamknięcia – kontynuował próby, by 19 listopada wystawić na deskach dużej sceny inscenizację „Baby-Dziwo” Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej. Spektakl, grany na żywo i transmitowany przez YouTube, oglądany był przez ponad 1600 osób – ponad dwukrotnie więcej niż duża scena normalnie jest w stanie pomieścić. Nie zrekompensuje to teatrowi rzecz jasna ciągu spektakli granych dzień po dniu, ale daje nadzieję na to, że spragnieni teatralnej iluzji widzowie czekają na tego rodzaju propozycje.

Do skutku dochodzą również interteatralne inicjatywy, łączące aktorów różnych zespołów w ramach wspólnego projektu. Czymś takim był np. organizowany przez Akademię Teatralną, a reżyserowany przez Wojciecha Malajkata spektakl dziecięcy „Bajka o Bazyliszku i złotej kaczce, czyli legendy warszawskie”. Premiera – tym razem nagranego uprzednio – przedstawienia odbyła się na profilu Akademii Teatralnej na Facebooku i również zebrała pokaźne grono widzów.

Wygląda na to, że teatr zaczyna adaptować się do nowych warunków. Nie warto się, oczywiście, oszukiwać, że w nierównej walce eterycznego i umownego rzemiosła teatralnego zwycięży ono bitwę o rząd dusz z przemysłem filmowym i serialowym, ale nie to przecież jest chyba celem; celem pozostaje utrzymanie w sercu odbiorcy tej małej drzazgi, której nic nie zdoła wyciągnąć, jak tylko emocje wzbudzane w chwili, gdy kurtyna gwałtownym ruchem wzbija się ku niebu.

Nie wiadomo, kiedy teatry będą mogły powrócić do normalności, pokrzepiająca jest jednak myśl, że mimo nieprzychylnych wiatrów – teatr uparcie nie zwija żagli. Kto wie, może dzięki pandemicznej zawierusze widz na nowo się przyzwyczai i rozkocha w Teatrze Telewizji, w teatrze widzianym na ekranie? W Stanach Zjednoczonych można pójść do kina na transmisję spektaklu Szekspirowskiego ze słynnego londyńskiego Globe Theatre – czemuż by i u nas kino nie miało wyciągnąć ręki do starszego brata w sztuce?