Reklama

Historia

Pamiętajmy o Wrześni!

Grupa dzieci z Wrześni (1901 r.)

Szymon Furmanek/ źródło: Proces szkolny we Wrześni, Kraków 1902

Grupa dzieci z Wrześni (1901 r.)

Czasem drobne i, wydawałoby się, nic nieznaczące wydarzenia nabierają historycznej symboliki. 120 lat temu w wielkopolskiej Wrześni grupa polskich dzieci została ukarana za nieposłuszeństwo. W ten sposób trafiła do szkolnych podręczników.

Bądź na bieżąco!

Zapisz się do newslettera

Po zjednoczeniu Niemiec w 1870 r. i utworzeniu II Rzeszy kanclerz Otto von Bismarck zerwał z dotychczasową polityką względnej tolerancji wobec mniejszości narodowych i religijnych. Po kilku latach walki z Kościołem katolickim musiał z niej zrezygnować; nie udała mu się także masowa germanizacja Polaków w Wielkim Księstwie Poznańskim. Skarżył się w Reichstagu: „Polacy jedną ręką chętnie przyjmują każde ustępstwo. W drugiej jednak trzymają miecz, z determinacją, by uderzyć nim Niemców, gdy nadarzy się okazja”.

Z Bogiem rozmawiam w języku matki

Reklama

Polskość, niestety, rugowano na wielu innych polach, szczególnie w szkolnictwie, także po ustąpieniu Bismarcka z urzędu. Stopniowo ograniczano liczbę przedmiotów wykładanych w języku polskim. Ostatecznie została tylko religia, ale wyłącznie w szkołach elementarnych, ludowych. W końcu postanowiono odebrać i ten przywilej. Administracja pruska w 1900 r. wprowadziła obowiązkowy język niemiecki na lekcjach religii w wyższych klasach szkół ludowych w Poznaniu, a w kolejnym roku w innych regionach prowincji pruskiej. Nie zważano na słowa niemieckiego arcybiskupa Wrocławia Heinricha Förstera, wypowiedziane kilkanaście lat wcześniej: „Nauka religii udzielana dzieciom polskiej narodowości w niemieckim języku musi, jako dla nich niezrozumiała, na ich serce i umysł być bez wszelkiego wpływu i młodzież ta wzrastałaby bez błogiego wpływu religii”. Nie pamiętano także słów samego Bismarcka, który wyznał, że z Bogiem rozmawia wyłącznie w języku swojej matki.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Religia jest całą pociechą

Kiedy na wiosnę 1901 r. w Katolickiej Szkole Ludowej we Wrześni nauczyciel religii chciał rozdać uczniom niemieckie katechizmy, wiele dzieci ich nie przyjęło, a inne oddały je z powrotem lub zostawiły na ławkach. Dwoje z nich zostało za to ukarane chłostą. W niższych klasach dyrektor szkoły Bernhard Fedtke kazał uczniom odmawiać pacierz po niemiecku. Rodzice byli oburzeni ingerencją władz w religię. Szkolna sprzątaczka Gadzińska wyraziła opinię większości: „Dzieci w niemieckim języku nie rozumieją religii, jak się to sama na własnych dzieciach przekonałam – religia jest dla nas, biednego ludu, całą pociechą, całą nadzieją w lepszą przyszłość, całym majątkiem! Gdy religii udzielano w języku polskim, to wiedziałam, czego się dzieci moje uczą i cieszyłam się z tego, gdy na wieczór mogłam z dziećmi usiąść przy stole i razem z niemi i katechizm, i historyą świętą przechodzić. Serce mi rosło, bo i sama rozumiałam, a dziś ani ja, ani dzieci nie rozumiemy tego, co uczą!”.

Po stronie rodziców stanął także młody wikary ks. Jan Laskowski, wcześniej karany za prywatne nauczanie dzieci języka polskiego, zorganizowanie biblioteki i rozdawanie polskich książek. Radził on dzieciom, by prosiły nauczycieli o polski wykład religii. Na niewiele się to jednak zdało.

Egzekucja

Reklama

20 maja 1901 r. dzieci w starszych klasach się zbuntowały. Na lekcji religii nie chciały odpowiadać po niemiecku ani powtarzać słów wypowiadanych przez nauczyciela. Przybyły na miejsce inspektor szkolny Winter zdecydował, że zostaną po lekcjach i nauczą się na pamięć po niemiecku pieśni: Kto się w opiekę odda Panu swemu. Po południu zwolnił do domu te dzieci, które wypowiedziały chociaż kilka słów – zostało czternaścioro upartych. Niektóre z nich odpowiadały, że nigdy nie będą się uczyć religii po niemiecku. Z rozkazu Wintera dostały osiem uderzeń kijem, mniej harde – po cztery, a pozostałe po dwa.

Bicie dzieci w szkole nie było w tamtych czasach niczym wyjątkowym, ale w państwie tak uporządkowanym jak Prusy także tu były ścisłe reguły. Prawo nakazywało bić „po ojcowsku”, „umiarkowanie”, a nawet „czule”. Tak, żeby nie spowodować obrażeń ciała. Nie wolno było używać przy tym pięści, tylko specjalnego metrowego, cienkiego kija. Dziewczęta bito po plecach lub w rękę, chłopców także po pośladkach. We Wrześni jednak przesadzono. Nie dość, że karaniem dzieci zajął się nauczyciel obdarzony wyjątkowo dużą siłą, który tej siły nie żałował, to jeszcze znęcano się nad prawie całą klasą. Krzyki bitych ściągnęły przed szkołę rodziców. Żeby ich nie drażnić, przeniesiono egzekucję do pokoju od strony podwórza i ściągnięto policjanta dla ochrony – ale już było za późno. Grupa rodziców wtargnęła do budynku i zażądała wyjaśnień. Wprawdzie szybko wyszli, ale tłum na zewnątrz rzucił w kierunku szkoły kilka kamieni. Gwałtowny deszcz rozproszył zebranych – pochowali się w bramach i wejściach do domów. Tutaj spisali ich policjanci i żandarmi.

W końcu ze szkoły wyszły dzieci. Niektóre płakały, wszystkie miały sine pręgi na rękach. Ich dłonie były tak opuchnięte, że nie mogły zgiąć palców. Kilku chłopców bitych w pośladki drżało z bólu. Jeden z nich został tak silnie uderzony, że skóra na palcach jego ręki była zupełnie zdarta.

Reklama

Po kilku dniach władze aresztowały kilkadziesiąt osób protestujących 20 maja przed szkołą. W listopadzie postawiono ich przed sądem i szybko wydano wyrok. Za udział w publicznym zbiegowisku, w czasie którego usiłowali zmusić nauczycieli do zaniechania czynności urzędowych, wtargnięcie do budynku szkolnego i znieważenie nauczycieli 20 osób dostało drakońskie wyroki – od kilku miesięcy do 2,5 roku więzienia.

Sławić ich będą poeci

Sprawa stała się głośna, m.in. dzięki miejscowemu fotografowi, który uwiecznił protestującą grupę i rozesłał zdjęcia, gdzie się tylko dało. Reprodukowano je w prasie niemieckiej, polskiej, rosyjskiej, później nawet w amerykańskiej. Polacy we wszystkich zaborach się zjednoczyli. Przeciw brutalnej germanizacji polskich dzieci protestowali Maria Konopnicka oraz Henryk Sienkiewicz. Protestowali nawet niektórzy posłowie w niemieckim i austriackim parlamencie.

Mimo szykan uczniowie nie ustąpili. Przesunięto ich do niższej, karnej klasy, trzymano w osobnych pomieszczeniach. Ostatni ustąpili dopiero w 1904 r. Ale moralnie zwyciężyli, co dostrzegli nawet niektórzy niemieccy dziennikarze, na ogół niechętni Polakom. We wrocławskiej Breslauer Grenzzeitung napisano: „Czoła uchylić musimy przed mężnymi dziećmi szkolnymi, które raczej gotowe były zawlec się na rusztowanie niż sprzeniewierzyć się swym świętym dziecięcym przekonaniom. (...) Małych męczenników wrzesińskich sławić będą niewątpliwie w pieśni polscy poeci, a płomień tych poezji rozpali serca młodzieży do dalszego oporu przeciw wynarodowieniu”.

Podziel się:

Oceń:

2021-05-11 13:39

[ TEMATY ]

Wybrane dla Ciebie

W dzisiejszej Ewangelii mamy dwie różne sceny

commons.wikimedia.org

W dzisiejszej Ewangelii mamy dwie różne sceny. Pierwsza z nich ukazuje Chrystusa, który udziela apostołom daru Ducha Świętego i wraz z nim władzę odpuszczania grzechów. Mówi im: Którym odpuścicie grzechy, są im odpuszczone, a którym zatrzymacie, są im zatrzymane. Druga z kolei scena koncentruje się na niedowiarstwie Tomasza, jednego z apostołów.

Więcej ...

Pierwsza sobota lipca na Jasnej Górze – poświęcona Niepokalanemu Sercu Maryi

2025-07-03 20:41

BP Jasnej Góry

Pierwszosobotnie zawierzenie rodzin Matce Bożej każdego miesiąca ponawiane jest na Jasnej Górze, tak będzie i w lipcu (5 VII). Modlitwę prowadzi Bractwo Najświętszej Maryi Panny Królowej Korony Polski. W intencji oddania siebie i swoich najbliższych Matce Bożej oraz by wynagrodzić Jej Niepokalanemu Sercu wszelkie zniewagi, licznie przybywają wierni z Polski i z zagranicy.

Więcej ...

Huśtawki bocianie gniazdo – komfort wypoczynku na świeżym powietrzu

2025-07-04 12:35
Huśtawka typu bocianie gniazdo

Materiał sponsora

Huśtawka typu bocianie gniazdo

Huśtawki typu bocianie gniazdo to coraz popularniejszy model sprzętu służącego rekreacji. Ich nazwa nawiązuje do specyficznego wyglądu i okrągłego kształtu siedziska, nieco przypominającego gniazda bocianich piskląt, często budowane na kominach wiejskich domów i stanowiące nieodłączny element podmiejskiego krajobrazu. Konstrukcja huśtawki – niczym gniazdo dla ptaków świeżo wyklutych z jaj i pieczołowicie doglądanych przez bocianią mamę – gwarantuje komfort i zapewnia poczucie bezpieczeństwa.

Więcej ...

Reklama

Najpopularniejsze

Rodzice mogą iść do sądu. Jak szkolne świadectwo bez...

Wiadomości

Rodzice mogą iść do sądu. Jak szkolne świadectwo bez...

Zmiany kapłanów 2025 r.

Kościół

Zmiany kapłanów 2025 r.

„Miał wady, ale pięknie kochał” – wywiad z...

Kościół

„Miał wady, ale pięknie kochał” – wywiad z...

Są wstępne wyniki egzaminu ósmoklasisty. Jak poradzili...

Wiadomości

Są wstępne wyniki egzaminu ósmoklasisty. Jak poradzili...

Nowenna do Przenajdroższej Krwi Chrystusa

Wiara

Nowenna do Przenajdroższej Krwi Chrystusa

27 czerwca nie obowiązuje wstrzemięźliwość od...

Kościół

27 czerwca nie obowiązuje wstrzemięźliwość od...

Najwyższy pomnik Jana Pawła II na świecie zdewastowany

Kościół

Najwyższy pomnik Jana Pawła II na świecie zdewastowany

Zmiany personalne 2025

Kościół

Zmiany personalne 2025

Czechy: biskup częściowo znosi obowiązek uczestnictwa w...

Kościół

Czechy: biskup częściowo znosi obowiązek uczestnictwa w...