Marian Florek: Przemiany ustrojowe w 1989 r. pozwoliły, by do Polski znów wróciły szkoły katolickie.

Maria Chodkiewicz: Tak. Ustawa Prawo o stowarzyszeniach z 1989 r. pozwoliła na zawiązywanie fundacji i stowarzyszeń, które umożliwiły realizację pozarządowych pomysłów. Później, w 1991 r., Ustawa o systemie oświaty dała możliwość tworzenia szkolnictwa niepublicznego. Nastąpiła eksplozja pomysłów ludzi, którzy chcieli tworzyć szkołę inną niż dotychczasowa.

Niekoniecznie katolicką?

Wtedy zaczęły powstawać szkoły społeczne, prywatne różnego ukierunkowania i, oczywiście, szkoły katolickie.

W Częstochowie?

Na ul. Okólnej powstało drugie w Polsce liceum katolickie prowadzone najpierw przez Fundację Misericordia, a później przez Stowarzyszenie Przyjaciół Szkół Katolickich, które w tym czasie zaistniało jako instytucja władna powoływać jednostki oświatowe. W tym przypadku byliśmy pierwszym zarejestrowanym stowarzyszeniem oświatowym w kraju.

Minęło ponad 30 lat od heroicznych początków. W obecnych czasach pierwiastek katolickości pewnie stracił nieco na znaczeniu...

Pozwolę się nie zgodzić. Jeżeli szkoła ma status szkoły katolickiej, to powinna wychowywać człowieka integralnie, w każdej sferze jego osobowości, w tym również w sferze duchowej. Oczywiście, kto i jak bardzo otworzy swoje serce, to inna sprawa, ale szkoła nie może zaniedbywać troski o sferę duchową. Nasza działalność była odpowiedzią świeckich na wezwanie św. Jana Pawła II „ku nowej ewangelizacji”. Naszą misją uczyniliśmy troskę o integralny rozwój osoby oparty na fundamencie personalizmu chrześcijańskiego. Prymat osoby nad działaniem jest naszą główną zasadą. SPSK powstało po to, by poprowadzić jedną szkołę, czyli Liceum Katolickie im. Matki Bożej Jasnogórskiej w Częstochowie. Potrzeby okazały się jednak większe i z racji naszego doświadczenia zaczęto nas prosić o zakładanie podobnych szkół. W kolejnych latach powstawały licea w Dąbrowie Górniczej, Sosnowcu, Zawierciu, Białymstoku. Rodzice chcieli mieć szkolnictwo katolickie dla swoich dzieci.

Ile szkół prowadzi dzisiaj stowarzyszenie?

Obecnie prowadzimy 120 placówek w dziesięciu województwach, najwięcej w śląskim, małopolskim, łódzkim. Są to placówki na różnym poziomie kształcenia: szkoły podstawowe, podstawowe specjalne, specjalne branżowe, szkoły przysposabiające do pracy oraz jedenaście liceów ogólnokształcących, siedem techników, dwadzieścia siedem placówek przedszkolnych i szkoła muzyczna. Prowadzimy wiele szkół z oddziałami integracyjnymi. Znaczącą większość stanowią szkoły publiczne, tylko w przypadku dwóch szkół podstawowych to szkoły z czesnym.

Czy osoby niewierzące również posyłają swoje dzieci do szkół katolickich?

Dzisiaj ewangelizacja często zmienia kierunek: od uczniów do rodzin. Takie sytuacje często obserwujemy w przedszkolach. To jest dla nas wielka radość...

Ale tacy rodzice, przynajmniej formalnie, zobowiązują się respektować zasady katolickiego wychowania swoich dzieci w tego typu placówkach?

Przestrzeganie zasad panujących w szkole, związanych z jej statutem, w którym zapisana jest misja szkoły, jest obowiązkiem. Staramy się tego pilnować.

Wszyscy rodzice zdają sobie z tego sprawę?

Mówimy rodzicom, że statut szkoły to prawo wewnętrzne, obowiązujące. Charakter szkoły i misję zawartą w jej statucie wybierają rodzice w momencie zapisu dziecka. W szkole katolickiej jest obowiązek uczestnictwa w lekcjach religii. Jesteśmy otwarci na dzieci niewierzących rodziców. Pan Bóg po coś je nam przysyła, a rodzice chcą mieć dobrze wychowane i wyedukowane dziecko. Dobrze, jeżeli rodzice pragną, by ich dziecko wzrastało w człowieczeństwie, by było wychowywane w wartościach chrześcijańskich. Dla nas najważniejsza jest wizja personalistyczna kształcenia i wychowania człowieka według św. Jana Pawła II. Staramy się być wierni tej wizji.

Czyli nikogo nie wykluczacie...

Katolicki znaczy powszechny, czyli niewykluczający. Jeszcze nigdy szkoła katolicka nie była tak bardzo potrzebna, jak w dzisiejszych czasach. Dawniej rodzina troszczyła się o przekaz wartości, o wychowanie. Rodzice mieli czas dla dzieci. Dzisiaj te funkcje bardzo często przerzuca się na szkołę. Dlatego szkoła katolicka jest potrzebna, aby w nowoczesny sposób wychować i wykształcić młodego człowieka, by umiał służyć społeczności swoją wiedzą i sercem, by w życiu szukał prawdy, zmierzał w stronę dobra, by umiał odróżnić dobro od zła, kierując się mądrością. A mądrość nie jest tylko sumą wiedzy. Mam nadzieję, że rodzice są coraz bardziej świadomi tych zadań.

Szkoły katolickie wracają do istoty kształcenia ucznia, gdzie proces wychowania jest ściśle skorelowany z nauką?

Okazuje się, że w pewnym momencie szkolnictwo zrezygnowało z tej spójności. Przestało się troszczyć o integralnego człowieka, tj. o jego rozwój w pięciu płaszczyznach, o jego spójny rozwój fizyczny, moralny, intelektualny, kulturowy, społeczny, czyli o jego wychowanie do miłości i poszanowania dobra wspólnego, o jego rozwój duchowy. W naszych szkołach staramy się indywidualnie spojrzeć na ucznia. Powinniśmy znać jego słabości i uzdolnienia. Jako nauczyciel i pedagog muszę wiedzieć, na czym buduję.

Czy budujecie Państwo strategię, taktykę działania?

Przy Konferencji Episkopatu Polski działa Rada Szkół Katolickich, a ja jestem członkiem Zarządu Rady. Dwa razy w roku mamy konferencje dyrektorów szkół katolickich na Jasnej Górze, gdyż Matka Boża Częstochowska jest Patronką szkolnictwa katolickiego w Polsce. Zjeżdżają się wtedy wszyscy dyrektorzy z 483 szkół katolickich, w tym z 137 liceów ogólnokształcących. Corocznie w listopadzie odbywa się też 2-dniowe Forum Szkół Katolickich – formacyjne spotkanie nauczycieli szkół katolickich: modlitwa, wykłady i konferencje, z kolei dla młodzieży we wrześniu, w okolicy wspomnienia św. Stanisława Kostki, odbywa się Forum Młodzieży – spotkanie młodzieży katolickich szkół ponadpodstawowych (w tym roku 17 września).

Ponadto nasze szkoły corocznie pielgrzymują w czerwcu na Jasną Górę, w tym roku w pielgrzymce brało udział ponad 3,5 tys. uczniów. Biskup, który przewodniczy Eucharystii, często w homilii podaje temat, który staje się mottem naszej rocznej formacji. W zeszłym roku bp Andrzej Przybylski wygłosił homilię pod hasłem: „Za jakim duchem idziesz?”. W tym roku szkolnym wrócimy do Dekalogu. Święty Jan Paweł II powiedział: „Oto Dekalog: dziesięć słów. Od tych dziesięciu prostych słów zależy przyszłość człowieka, społeczeństw, państw, świata”. Za każdym razem wsłuchujemy się w to, co mówi Duch Święty, i reagujemy na to, co się wokół dzieje.

A jak wygląda formacja nauczycieli szkół katolickich?

Jak wspomniałem, mamy na Jasnej Górze Forum Szkół Katolickich dla nauczycieli, którzy przyjeżdżają na 2-dniowe konferencje i wykłady. Nauczyciele też potrzebują umocnienia, bo skoro kształcą uczniów ku wartościom, to sami te wartości muszą uosabiać. Dwa razy w roku organizujemy szkolenia formacyjne dla nauczycieli w pięciu okręgach w Polsce. Ponadto organizujemy wakacyjne rekolekcje dla nauczycieli. Zanim dany temat formacyjny zostanie wdrożony, nauczyciele w tym zakresie biorą udział w 5-dniowych rekolekcjach. W tym roku uczestniczyło w nich prawie tysiąc osób w czterech miejscach w Polsce. Poza tym odbyły się jeszcze warsztaty sokratejskie dla nauczycieli – w tym roku tematem było SUMIENIE. Na poziomie szkół spotkanie rady pedagogicznej ma zawsze część formacyjną.

Czy nauczycielowi łatwiej jest pracować w szkole katolickiej niż w placówkach świeckich?

Jeśli nauczyciel podejmuje własny rozwój i zauważa, że daje mu to satysfakcję, że to go rozwija, to wtedy pracuje z pasją. Mamy bardzo pozytywne sygnały docierające do nas podczas awansów zawodowych nauczycieli czy rekolekcji nauczycielskich. Z nami pracują ci, którzy chcą. Nikogo do tego nie zmuszamy.

Świat zmienia się dziś bardzo szybko. Na co w edukacji, zdaniem Pani Prezes, powinniśmy zwracać dziś szczególną uwagę...

Trzeba wrócić do kształtowania sumień, do wychowania w wartościach. Słowa papieża Franciszka z ŚDM, że młodzi „mają jaśnieć, słuchać, nie lękać się”, są inspirujące. Młodzież jest piękna, mimo wpływu mediów i internetu. Nie jest tak, że młodzi nie chcą, by im stawiano wymagania. Młody człowiek oczekuje mądrych wymagań, lubi konkret i wyostrzenie zasad w liberalnym świecie, który zaciera granicę między dobrem i złem. Do młodego człowieka można bardzo szybko dotrzeć i sprawić, by jego zainteresowania szły w dobrą stronę.

Maria Chodkiewicz nauczycielka matematyki i dyrektorka szkół, prezes Stowarzyszenia Przyjaciół Szkół Katolickich