Przyjmując nowe imię, papieże wskazują, do kogo z poprzedników chcieliby nawiązać. Nowy papież przyjął imię Leon XIV. Nie był to wybór oczywisty, skoro pominął imiona kilku poprzedników. Podano, że myślał też o imieniu Augustyn, na cześć starożytnego świętego teologa, filozofa i pisarza, patrona jego zakonu.

Sama zmiana imienia ma znaczenie symboliczne. W Starym Testamencie Bóg zmieniał czasem imię swoim wybranym, przez co czynił ich jakby nowymi ludźmi. Nowe imię przybierali królowie, obejmując władzę. Jezus zmienił imię apostoła Szymona na Kefa, po grecku Petros, Piotr, co oznacza skałę. Papieże systematycznie zmieniali imię od 955 r., choć wcześniej sporadycznie też się to zdarzało.

Leon I

Spośród dawnych papieży Leonów nie wszyscy się wyróżnili, ale niektórzy byli naprawdę wybitni, zwłaszcza pierwszy i ostatni.

Święty Leon I to jeden z trzech dawnych papieży, którym tradycja przyznała tytuł: Wielki. Urodził się przed 400 r., biskupem Rzymu został w 440 r. i był nim do śmierci w 461 r. Wcześniej sprawował urząd archidiakona: obejmowało to zadania administracyjne i charytatywne w Rzymie. Jednocześnie reprezentował papieża w trudnych sprawach teologicznych i dyplomatycznych. Musiał się wyróżniać, skoro wybrano go zaocznie, gdy zajmował się w Galii mediacją między dowódcami rzymskimi. To były bardzo trudne czasy. Zbliżał się upadek zachodniego cesarstwa rzymskiego, nękanego najazdami barbarzyńców. W 452 r. Leon I zdołał nakłonić wodza Hunów – Attylę do wycofania się z Italii. W 455 r. przyczynił się do tego, że król Wandalów – Genzeryk odstąpił od zamiaru spalenia Rzymu i wymordowania mieszkańców.

Źle się działo również w sprawach wewnętrznych Kościoła. Zagrażały mu liczne błędy w wierze. Arianizm, nieuznający Boskości Chrystusa, a popularny wśród Germanów. Manicheizm, przyznający siłom zła równość z siłami dobra. Pelagianizm, podważający potrzebę łaski Bożej. Monofizytyzm, kwestionujący człowieczeństwo Jezusa. Leon I wypowiadał się przeciwko nim w listach i kazaniach.

Do tego dochodziły liczne zatargi personalne i intrygi, które zmuszały do interwencji w szarpanych nimi Kościołach lokalnych. Zamieszanie doszło do szczytu po zwołanym przez cesarza części wschodniej imperium rzymskiego, Teodozjusza II, zgromadzeniu biskupów w Efezie. Cesarscy komisarze we współpracy z patriarchą Aleksandrii Dioskurem zbrojnie wymusili na zebranych potępienie biskupów prawowiernych, w tym Flawiana z Konstantynopola, oraz rehabilitację heretyckiego awanturnika – mnicha Eutychesa.

Papież zdecydowanie się temu sprzeciwił. Pomógł mu przypadek: cesarz zginął na polowaniu, a nowi władcy, jego siostra z mężem, chcieli przywrócić ład i prawowierność. W 451 r. w Chalcedonie na przedmieściu Konstantynopola zebrał się nowy sobór, uznawany za czwarty powszechny. Po dość niespokojnych obradach nieprawowiernych ukarano.

Aby wykluczyć błędy, sformułowano też dokładniej niż dotąd zasady wiary w Chrystusa jako Boga i człowieka, na podstawie listu teologicznego Leona do patriarchy Flawiana. Po jego odczytaniu niektórzy biskupi wołali: „Piotr przemówił przez Leona!”. Rzeczywiście, było to celne ujęcie zasad wiary w dwie natury w Chrystusie: „Przy zachowaniu właściwości każdej z dwóch natur, które połączyły się w jedną osobę, majestat przyjął pokorę, moc – słabość, a wieczność – śmiertelność. (...) W całkowitej i doskonałej naturze prawdziwego człowieka narodził się prawdziwy Bóg, cały w tym, co jest Jego, i cały w tym, co jest nasze”.

Następni papieże Leonowie

Na przykład Leon III, benedyktyn, był papieżem w latach 795 – 816. Współpracował z Karolem Wielkim, gdy ten zjednoczył kraje dawnego cesarstwa rzymskiego na Zachodzie. W 800 r. koronował go w Rzymie na cesarza. Zapoczątkowało to okres współpracy papiestwa i cesarstwa.

Leon IV, papież w latach 847-855, żył w czasach najazdów arabskich na Italię. Wtedy były one najbardziej nasilone, ale trwały jeszcze przez tysiąclecie, gdyż mieszkańców wybrzeży włoskich arabscy piraci porywali do niewoli jeszcze w XIX wieku. W 849 r. flota miast włoskich pokonała Arabów u wrót Rzymu, pod Ostią.

Leon X z rodu Medyceuszów, syn Wawrzyńca Wspaniałego, władcy Florencji, papież w latach 1513-21, bywa krytykowany. Miał cechy władcy świeckiego i za jego pontyfikatu zaczęła się reformacja Lutra (1517), którego działania i doktrynę papież potępił. Z drugiej strony starał się o pokój między krajami chrześcijańskimi, organizował obronę przed Turkami, dbał o miasto Rzym, wspierał naukę i troszczył się o biednych.

Leon XIII

Obecny papież wprost odwołał się do Leona XIII, papieża w latach 1878 – 1903. Urodził się on w 1810 r. Wcześnie wyróżnił się zdolnościami, co sprawiło, że został biskupem i kardynałem (z początku w sekrecie, in petto) już w wieku 36 lat. Już wtedy szukał sposobów na skuteczną obecność Kościoła w zeświecczonym świecie i w tym kierunku działał potem jako papież.

Te działania miały dwie strony, dotyczyły bowiem i samego Kościoła, i świata zewnętrznego. Zadaniem Kościoła jest głoszenie prawdy w każdych warunkach. To wymagało jej potwierdzania i obrony, a także potępiania bezbożności, błędów i szkodliwych prądów, w tym masonerii. Tym kwestiom poświęcona była część encyklik Leona XIII, choć najwięcej dotyczyło sytuacji Kościoła w poszczególnych krajach. Wprowadzał też nowe formy pobożności – od niego pochodzi m.in. odmawiana po Mszy św. modlitwa do św. Michała Archanioła. Za jego czasów znacznie przybyło diecezji i rozmaitych instytucji katolickich, rozwijały się też misje.

Równolegle dbał o teologię i filozofię chrześcijańską. W encyklice Providentissimus Deus wskazał na potrzebę naukowych studiów biblijnych, z odwołaniem się do tekstów oryginalnych, języków starożytnych i historii. Nakazał szeroko uwzględniać wiedzę o Piśmie Świętym w ramach studiów teologicznych. Z kolei w encyklice Aeterni Patris przypomniał postacie wybitnych starożytnych Ojców Kościoła oraz zalecił powrót do filozofii św. Tomasza z Akwinu.

Jednocześnie nawiązywał do ówczesnych problemów społecznych. W swojej najbardziej znanej encyklice – Rerum novarum upomniał się o los robotników, postulując uwłaszczenie mas i krytykując zarówno nadużycia wczesnego kapitalizmu, jak i socjalizm. Potwierdził przy tym obszernie znaczenie własności prywatnej.

Uznawał potrzebę właściwie rozumianej wolności. Godził się z demokracją jako ustrojem, ale ostrzegał przed samowolą rządzących. Wobec rządów prowadził działania dyplomatyczne, dążąc do zwiększenia praw Kościoła, nadwerężonych przez etatyzm czy jawnie antykatolickie stanowisko krajów laickich i protestanckich.

Można powiedzieć, że Leon XIII odniósł spory sukces, gdyż za jego pontyfikatu znaczenie Kościoła w życiu publicznym i autorytet papieski znacznie wzrosły, a katolicy stali się bardziej aktywni.