Stało się tak na życzenie wielu uczestników Soboru, którzy pragnęli kontynuować „ducha kolegialności” również w czasie po zakończeniu obrad soborowych. Synod powinien „reprezentować cały episkopat świata” i „pokazywać ducha wspólnoty, łączącego papieża i biskupów” , napisał Paweł VI w swoim liście założycielskim. Od tego czasu papieże zwoływali 27 razy synody biskupów, które w odróżnieniu od soborów, na których zapadają wiążące decyzje, mają funkcję jedynie doradczą.

Obecnie trwa w Watykanie XIV Zwyczajne Zgromadzenie Synod Biskupów poświęcony problemom małżeństwa i rodziny, a uczestniczy w nim 270 biskupów oraz 90 zaproszonych osób. Odbyły się już także trzy synody nadzwyczajne, ostatni w 2014 roku, kiedy to biskupi w mniejszym gronie omawiali ten sam temat. Odbyło się też dziewięć synodów specjalnych poświęconych poszczególnym kontynentom lub regionom świata. Wśród nich był też synod partykularny w 1980 roku poświęcony Holandii.

Obecną postać synodu wypracowano z biegiem lat. Początkowo synody obradowały co dwa lata, następnie co trzy-cztery. Po zapowiedzi przez papieża i poinformowaniu o temacie roboczy dokument tematyczny – „Lineamenta” – opracowuje sekretariat Synodu. Dokument ten wraz z ankieta jest przesyłany do wszystkich Kościołów lokalnych. W oparciu o nadesłane odpowiedzi powstaje dokument roboczy – „Instrumentum laboris” - stanowiący podstawę dla obrad. Po zapoznaniu się z wnioskami końcowymi obrad papieże najczęściej ogłaszają posynodalną adhortację apostolską. Wszystko wskazuje na to, że taki dokument zostanie ogłoszony przez papieża również po obecnym zgromadzeniu synodalnym.

Obok konkretnej pracy tematycznej synody biskupów przygotowały wiele impulsów dla Kościoła powszechnego. Pierwsze spotkanie w 1967 roku na temat „zachowania i umocnienia wiary katolickiej” zaowocowało utworzeniem Międzynarodowej Komisji Teologicznej. Ponadto przygotowało grunt dla nowego sformułowania prawa kanonicznego w 1983 roku. W dwa lata później pierwszy synod nadzwyczajny dał podwaliny dla współpracy między Watykanem i krajowymi konferencjami biskupów.

Dotychczas najdłuższy, bo trwający niemal sześć tygodni Synod Biskupów w 1971 roku, poświęcony był kapłaństwu, ale także ważnym tematem obrad była „sprawiedliwość w świecie”. Zasady ewangelizacji w świecie współczesnym dyskutowano na synodzie w 1974 roku, po którym papież Paweł VI przygotował pierwszy dokument posynodalny „Evangelii nuntiandi”. Owocem nadzwyczajnego synodu w 1985 roku było rozpoczęcie prac nad nowym Katechizmem Kościoła Katolickiego, który ukończono w 1992 roku.

Synody zwyczajne w latach 1987-2001 poświęcone były różnym grupom w Kościele: świeckim, księżom, zakonnikom i biskupom. Wielkie wrażenie pozostawił synod w 1991 roku poświęcony Europie. Po raz pierwszy jego uczestnicy z Europy Wschodniej mówili otwarcie o prześladowaniach Kościoła w ich krajach. W latach 1994-1999 odbywały się kontynentalne synody biskupów dla Afryki, Ameryki, Azji, Oceanii i powtórnie dla Europy.

Papież Benedykt XVI zreformował przebieg obrad synodu. Czas jego obrad skrócił z czterech do trzech tygodni i obok krótkich wystąpień wprowadził czas na swobodne dyskusje. Zwołał też synody zwyczajne na temat Eucharystii (2005), Biblii (2008) oraz nowej ewangelizacji (2012 rok).

Papież Franciszek zadecydował, aby tematyce małżeństwa i rodziny poświecić dwa zgromadzenia synodalne. Dowartościował małe grupy językowe, skrócił proces prac synodalnych, intensyfikując w ten sposób wymianę poglądów uczestników synodu.