Po zaborach wobec zagarniętych ziem stosowano modne wówczas zasady oświeconego absolutyzmu, który głosił hasło całkowitej przewagi państwa nad Kościołem i prawo niezależnego kierowania jego sprawami z wyjątkiem prawd wiary. W świetle tzw. józefinizmu (od cesarza Józefa II 1780-1790) przeprowadzono regulację parafii, która najogólniej mówiąc polegała na likwidacji parafii zbyt małych, lub znajdujących się blisko siebie, a stworzeniu parafii większych i lepiej uposażonych. Regulacja zaczęta w 1787 r. trwała kilka dziesiątków lat. Do likwidacji przeznaczono 1366 parafii. W końcu w 1 poł. XIX w. w Galicji istniało ok. 1600 placówek duszpasterskich. Władze Austrii dokonały faktycznego zrównania duchowieństwa greckokatolickiego z łacińskim.

Innym ważnym dla Kościoła greckokatolickiego wydarzeniem było odnowienie metropolii halickiej, po śmierci ostatniego metropolity kijowsko-halickiego Teodozego Rostockiego (+1805). Nastąpiło to w 1808 r. w porozumieniu cesarza Austrii i Stolicy Apostolskiej. Pierwszym metropolitą halicko-lwowskim został dotychczasowy biskup przemyski Antoni Angełłowicz (1808-1814). Do metropolii należała archidiecezja lwowska i przemyska, do 1830 r. także chełmska, a od 1885 r. stanisławowska.

Hasła Wiosny Ludów (1848-1849) przyczyniły się do rozbudzenia i wzrostu świadomości narodowej różnych ludów - w tym i Ukraińców. Walka o zapewnienie im równych praw politycznych, a dla języka prawa używania w administracji i szkolnictwie toczyła się w następnych dziesiątkach lat.

Przyznanie Galicji autonomii na przełomie lat 60. i 70. ożywiło rozwój szkolnictwa, zwłaszcza parafialnego, ruch wydawniczy i działalności kulturalnej. W tym odrodzeniu narodowym i kulturalnym rolę kierowniczą sprawowali greckokatoliccy biskupi galicyjscy i duchowieństwo stanowiące główny trzon ukraińskiej inteligencji. Episkopat zaś ówczesny składał się z ludzi znajdujących się na odpowiednim poziomie pod każdym względem. Dwóch metropolitów: Michał Lewicki ( 1815-1858) i Sylwester Sembratowicz (1885-1899) zostało mianowanych kardynałami. Całokształt spraw Kościoła greckokatolickiego omawiano we Lwowie w 1891 r. na synodzie prowincjalnym. Jego uchwały stanowiły normy postępowania, podobnie jak synodu zamojskiego w ciągu następnych dziesięcioleci. W przystosowaniu ich do poszczególnych diecezji, ogłaszano je na synodach diecezjalnych: w diecezji stanisławowskiej - w latach 1897 i 1908, w przemyskiej w 1897 r., a w archidiecezji lwowskiej w 1905 r. Synody z reguły wspomagają działalność duszpasterską Kościoła. Przejawem jego żywotności jest m.in. życie zakonne. Z inicjatywy metropolity Andrzeja Szeptyckiego (1901-1944), w początkach XX w., założono nowy zakon męski studytów nawiązujący do tradycji bizantyjskich z IX w. Za jego też staraniem przeszczepiono z Belgii do archidiecezji lwowskiej w 1913 r. wschodnią gałąź zakonu redemptorystów. Wśród żeńskich zgromadzeń zakonnych, oprócz dawnych bazylianek pojawiły się nowe: Służebnice Przeczystej Dziewicy Maryi, w 1892 r. W 1911 r. w archidiecezji lwowskiej powstały Siostry św. Jozafata, a w 1912 r. - Siostry Świętej Rodziny i ok. 1910 r. - Siostry Mironosce. Istniejące od dawna nieporozumienia między duchowieństwem obrządku greckokatolickiego a łacińskiego, głównie z powodu częstszej po stronie ukraińskiej, niż odwrotnie zmiany obrządku przez osoby świeckie uregulowała zawarta i w 1863 r. potwierdzona przez Stolicę Apostolską "Konkordia" - Zgoda.

W odrodzonej w 1918 r. Polsce znalazła się cała metropolia halicko-lwowska (bez parafii na Bukowinie). W 1934 r. z inicjatywy rządu polskiego z chęci przeciwstawienia się tendencjom moskalofilskim i prawosławnym, wydzielono z diecezji przemyskiej przez Stolicę Apostolską Administracji Apostolskiej Łemkowszczyzny - teren na północnej stronie Karpat od rzeki San do rzeki Poprad. Było tam ok. 250 tys. mieszkańców, w tym ok. 30 tys. prawosławnych. Ilość wiernych w metropolii wynosiła ok. 3,5 miliona osób. Łącznie zaś z tymi, którzy żyli w Ameryce Płn. i Płd. było ich 5 milionów 182 tys., co oznaczało, że Ukraińców - grekokatolików było 2,8 razy więcej niż wszystkich innych katolików obrządków wschodnich. Przez cały okres międzywojenny działali ci sami biskupi, którzy zostali mianowani jeszcze przed I wojną światową. Arcybiskupem metropolitą był hr. Andrzej Szeptycki (1901-1944), biskupem przemyskim Jozafat Kocyłowski (1916-1946), a stanisławowskim - Grzegorz Chomyszyn (1904-1946). Administratorem Łemkowszczyzny był najpierw ks. Bazyli Maściuch, a po nim ks. J. Niedwiecki. Metropolita Szeptycki przerastał swą osobowością pozostałych rządców diecezji. Główną ideą jego życia było doprowadzenie do jedności katolicyzmu z prawosławiem, zwłaszcza słowiańskim. Swą działalnością duszpasterską objął także Ukraińców z Ameryki Północnej i Południowej, doprowadził do ustanowienia organizacji kościelnej. Popierał rozwój nauki i kultury narodowej. Rząd polski nie zgodził się, co zawarowano w konkordacie, by Kościół greckokatolicki rozwijał działalność poza granicami metropolii halickiej sprzed I wojny światowej. Działalność duszpasterska tego Kościoła była bardzo podobna do tej, jaką rozwijał Kościół łaciński. To samo z pewnymi różnicami można powiedzieć o życiu religijnym wiernych.

Destrukcyjnie na wzajemne stosunki wpłynęły walki ukraińsko-polskie z lat 1918-1919. We wschodniej Galicji zamieszkałej głównie przez Ukraińców, chcieli oni utworzyć własne państwo, podczas gdy Polacy traktowali je jako swoje od paruset lat. Oni też wyszli z tych walk zwycięsko, ale u Ukraińców pozostało rozgoryczenie i niechęć przeradzające się później niejednokrotnie w nienawiść. W sposób tragiczny wyraziła się ona w mordowaniu Polaków w latach 1934-1947 i w odwetowych, mniejszych ilościowo mordach Polaków na Ukraińcach. We wzajemnym odnoszeniu się do siebie duchowieństwa obu obrządków nastąpiło ich zdecydowane oziębienie. Zanikło np. powszechne poprzednio wzajemne uczestniczenie w uroczystościach drugiego obrządku, rzutowało to i na osoby świeckie. Biskupi zaś, choć formalnie należeli do episkopatu polskiego, wzięli udział w polskim synodzie plenarnym w Częstochowie w 1936 r., w praktyce jednak trzymali się na uboczu. W kierowaniu swymi diecezjami dużo uwagi przykładali do dobrego przygotowania kandydatów do kapłaństwa. Każda diecezja miała swoje seminarium. Na krótko przed II wojną światową w metropolii działało 2375 kapłanów. Kiedy w latach 20. biskupi stanisławowski i przemyski ogłosili wprawadzenie celibatu dla kapłanów, a arcybiskup lwowski dla połowy kandydatów, wywołało to ogromne wzburzenie w społeczeństwie ukraińskim, a zwłaszcza wśród inteligencji wywodzącej się głównie z rodzin duchownych. W 1938 r. w metropolii było już nieco ponad 25 nieżonatych księży. Działalność naukową organizowały i kultywowały: Towarzystwo Naukowe Teologiczne oraz założona przez metropolitę Szeptyckiego we Lwowie Grecko Katolicka Teologiczna Akademia. Ponadto duchowieństwo poświęcało się działalności społecznej, a nawet politycznej. W związku z tym i w tych dziedzinach spełniało w społeczeństwie rolę kierowniczą. W okresie międzywojennym działały te same, co i przed I wojną zakony męskie i żeńskie. Każdy z nich mógł poszczycić się zwiększeniem ilości klasztorów, zakonników i zakonnic. Przed II wojną światową zakony męskie w metropolii liczyły 651 osób. Ich dobroczynne oddziaływanie na życie religijne wiernych, jak i zakonów żeńskich w różnych formach i ciągłym pogłębianiu życia religijnego było powszechnie doceniane. Zakony żeńskie liczyły 1065 sióstr w 132 domach zakonnych. Obok zakonów działały organizacje religijne jak: jak Bractwo Przeczystej Maryi Panny, Bractwo Najświętszego Sakramentu, Apostolstwo Modlitwy, Bractwo Trzeźwości. Duszpasterstwo kultywowano także za pośrednictwem słowa drukowanego, w czym celowali Ojcowie Bazylianie mający własną drukarnię w Żółkwi.

(cdn.)