Za Lemont, w sąsiednim powiecie Will, kilkanaście mil dalej, nad Kanałem Chicagowskim, w mieście Joliet, na stoku wzgórza w zielonkawem otoczeniu stoi polski kościół Świętego Krzyża, przy którym w osłoniętej winnemi latoroślami plebanji piastował do roku 1901 urząd ks. B. Pawłowski. Nigdy nie zapomnę smaku tamtejszych domorosłych winogron, jakiemi mię przy gościnnym przyjęciu poczęstowano w roku 1896. - Tak ponad 100 lat temu w swojej książce wspominał ks. Wacław Kruszka, historyk i niestrudzony tropiciel polskości w Stanach Zjednoczonych.

Polacy zaczęli osiedlać się w Joliet dość wcześnie. Już na początku lat osiemdziesiątych XIX w. było tu 60 polskich rodzin, a wkrótce zaczęli napływać nowi. Powodem ich osiedlania się nie była - jak w przypadku Irlandczyków - budowa kanału łączącego system wielkich jezior z rzeką Missisipi, ale huta żelaza i związany z nią przemysł, wykorzystujący dobre połączenie komunikacyjne, wodne, a wkrótce i kolejowe Joliet oraz pokłady dobrego i łatwo dostępnego kamienia.
Polacy, jak i przybyli tu Słoweńcy, związani byli z parafią św. Jana Chrzciciela założoną już w 1852 r., która od roku 1866 szczyciła się wspaniałą kamienną świątynią. Parafia ta jednak, z języka i ducha niemiecka, w żaden sposób nie mogła w pełni zaspokoić religijnych potrzeb Polaków. Nic dziwnego zatem, że rosnąca w liczbę Polonia w Joliet wkrótce zaczęła myśleć o własnej, etnicznej parafii, podobnie jak i Słoweńcy. W 1892 r., z inicjatywy towarzystw działających przy niemieckiej parafii kupiono w niewielkiej odległości od kościoła św. Jana cztery działki, na których wkrótce postawiono niewielką świątynię. Już wkrótce jednak okazała się ona za mała i w 1901 r. „nowy kościół stanął na pięknem wzgórzu, pomiędzy drzewami i sprawiał nadzwyczajnie miłe wrażenie swojem urządzeniem wewnętrznym, a zewnątrz na daleką przestrzeń imponował swoją okazałością” - jak chwalił dzieło Polaków ks. Kruszka.
Trzeba przyznać, że w opisie tym niewiele jest przesady, choć obecnie wnętrze kościoła wymaga całkowitej renowacji (co - jak obiecał obecny administrator parafii, ks. Christopher Groh, ma nastąpić w końcu tego roku). W niedługim czasie postawiono również plebanię, konwent dla sióstr zakonnych oraz szkołę, która - choć niewielka - przez dziesiątki lat dobrze spełniała swoją funkcję. Niestety, kościół Świętego Krzyża nie obronił się przed nadgorliwymi komisarzami posoborowej „rewolucji liturgicznej” końca lat 60. i 70. XX w. Wprowadzili oni wiele nieodwracalnych zmian do starych kościołów, które nie okazały się jednak na tyle stare, by mogły schronić się za tarczą statusu zabytku. Wówczas to (o zgrozo!) z kościoła Świętego Krzyża (jak i kościoła św. Jana) usunięto nastawy głównego i bocznych ołtarzy, które dodawały świątyni niepowtarzalnego blasku. Pomimo zniszczeń kościół został piękny i choć prosty - bardzo funkcjonalny, jego kameralny charakter dodaje mu niezwykłego uroku.
Kilka lat po architektonicznych przeróbkach, próbie poddana została również polskość kościoła Świętego Krzyża. Wraz ze zmniejszeniem się liczby Polaków przybywających na emigrację do Stanów Zjednoczonych, ogromnej do wybuchu I wojny światowej, przestały również wzrastać liczebnie polskie parafie w Ameryce, a nowe powstawały raczej sporadycznie. Przez kolejne dziesięciolecia nadal jednak silny był polski żywioł, którego życie silnie związane było z parafiami katolickimi. Później, w wyniku przemieszczania się ludności, zmian na rynku pracy i luźnego związku z językiem polskim drugiego i trzeciego pokolenia emigrantów, w wielu polonijnych parafiach rozpoczął się proces odchodzenia od polskiej Mszy św., a niektóre kościoły nawet zamknięto. Problemy te nie ominęły również Joliet. W kościele Świętego Krzyża, a także w drugiej w mieście parafii, św. Judy Tadeusza (powstałej w 1927 r.), wiele lat wcześniej zaprzestano liturgii w języku polskim, parafia Świętego Krzyża została pozbawiona stałego proboszcza, a kościołem zarządzali dość przypadkowi administratorzy. Od 2000 r. opiekę nad niezależną nadal parafią, sprawuje proboszcz położonego trzysta metrów poniżej kościoła Narodzenia Matki Bożej.
Wielkie znaczenie dla polskości parafii Świętego Krzyża miało przybycie ks. Stanisława Drewniaka. Na początku lata 2002, na prośbę mieszkających w okolicy Polaków, rozpoczął on tam sprawowanie Mszy św. w języku polskim oraz, pomimo obowiązków w sądzie biskupim, energicznie zabrał się do organizowania polonijnego duszpasterstwa z prawdziwego zdarzenia. Niemałe zaangażowanie wykazali nowi parafianie, w tym górale, którzy nadal, już z nowymi duszpasterzami, podtrzymują najlepsze polskie tradycje. Trzeba przyznać, że niezwykle rzadki to przypadek, by w parafii, która straciła polski charakter na nowo zaczęto celebrować liturgię w języku polskim. Rozwój metropolii chicagowskiej spowodował, że coraz więcej osób zaczęło się osiedlać także w dalszych częściach Chicago. Joliet i okoliczne miejscowości - Romeoville i Plainfield - przeżywają obecnie prawdziwy budowlany „boom” - swoje miejsce odnalazło tu wielu Polaków. Jest rzeczą zupełnie naturalną, że zaczęli się oni rozglądać za własnym kościołem i Mszą św. w swoim języku.
Niedzielna Msza św. w kościele Świętego Krzyża odprawiana jest o godz. 10.30. Ci, którzy potrzebują więcej czasu na przygotowanie się do świątecznej liturgii mogą udać się do pobliskiego Romeoville na godz. 12.00 lub 7.00 wieczorem, gdzie Mszę św. sprawuje zaprzyjaźniony z Joliet ks. Grzegorz Skowron. Oczywiście, trzeba czasu, by nowe polskie wspólnoty okrzepły, by polskie życie religijne rozkwitło całym swym bogactwem, z polskimi nabożeństwami, a może i katechezą po polsku.
Warto nadmienić, że oprócz Joliet i Romeoville, Msze św. w języku polskim w diecezji Joliet sprawowane są jeszcze w parafii św. Aleksego w Bensenville oraz w Polskiej Misji Miłosierdzia Bożego w Lombard i Wood Dale.
Przyjrzałem się plebanii kościoła Świętego Krzyża bardzo dokładnie. Na próżno szukałem jednak śladów winorośli wzbudzających onegdaj taki zachwyt ks. Kruszki. Nie zostało z nich ani śladu. A może źle patrzyłem? Może one po prostu zaschły i tylko patrzeć, jak na nowo zaczną wydawać owoce.