Rozmowa z głęboko wierzącymi katolikami zainspirowała mnie do gruntowniejszego rozważania Jezusowych błogosławieństw. Zwłaszcza jeden z zarzutów postawiony przez moich rozmówców pod adresem pierwszego błogosławieństwa zaniepokoił mnie na nowo. Zarzut sformułowany był w ten oto sposób: Dlaczego w Ewangelii ubodzy duchem nazywani są błogosławionymi? Moi rozmówcy podtrzymywali swoją teorię, że ubodzy duchem, według popularnego znaczenia to ci, którzy - jak to się mówi - mają „ptasie móżdżki”, mają mało rozumu czyli są ubodzy w rozum. Czy z tego powodu mają być szczęśliwi i stawiani nam za wzór? Wysnuwali wnioski, że stąd może pochodzić przysłowie „głupi ma zawsze szczęście”. Ale my nadal nie wiemy - mówili - dlaczego normalni ludzie, zdrowi na umyśle, aby być błogosławionymi nie powinni używać rozumu. Jednym słowem - rozum nie jest w cenie nawet w Ewangelii, albo my to wszystko źle rozumiemy! - zastanawiali się ci pobożni katolicy. Jeśli się nie liczy rozum, to po co dał go nam Pan Bóg? Czy po to, abyśmy go nie używali? - rozważali dalej moi rozmówcy, oczekując jednocześnie autorytatywnej odpowiedzi. Nie wchodząc w tłumaczenie egzegetyczne, do ożywionej dyskusji dołączyłem tylko jeden argument. Nowe tłumaczenie tego fragmentu Ewangelii na język polski (zwanego „kazaniem na górze”), nie używa już zwrotu „błogosławieni”, ale „szczęśliwi” - co jeszcze silniej w odbiorze słuchaczy wyostrzyło dysonans między szczęściem a głupotą.
Zanim przejdziemy do próby zrozumienia Jezusowych błogosławieństw, spróbujmy znaleźć kontekst w jakim On je wypowiedział. W Ewangelii św. Mateusza czytamy: „Jezus... wyszedł na górę. A gdy wyszedł... nauczał ich” (Mt 5, 1n). Wskazanie miejsca, w którym Jezus nauczał nawiązuje do góry Synaj, najważniejszej w historii Izraela. To u jej stóp gromadził się pierwszy Lud Boży, który za pośrednictwem Mojżesza usłyszał głos Jahwe. Tam, na górze Synaj Jahwe, zawierając Przymierze ze swoim Ludem, dał mu przykazania, które nazwano Dekalogiem. Stały się one fundamentem religijnego życia Izraela. Góra błogosławieństw, na którą wyszedł Jezus, staje się nowym miejscem, dla nowego Ludu Bożego - Kościoła, któremu Mesjasz - Chrystus nadaje nowe przykazania zwane błogosławieństwami. Jezus nie usunął dotychczasowych przykazań, które sformułowane były w postaci zakazów i nakazów: „nie zabijaj”, „nie cudzołóż”, „nie kradnij”, ale pogłębia ich rozumienie, uzupełniając je przykazaniem miłości Boga i bliźniego. Są one streszczeniem całej nauki Jezusa, zwanym też - Ewangelią w miniaturze, nadającym kierunek całemu życiu chrześcijańskiemu. Albo - jak ktoś trafnie wyraził - są one prowokacją Boga, który mówi każdemu niepojęte słowa: kto traci - ten wygrywa. Słuszność tej postawy potwierdził Jezus, który nie zwątpił, ale do końca był cichy, łagodny, pokorny, czystego serca, prześladowany i miłosierny. Ta nowa nauka nie jest nową doktryną do badania, czy studiowania, ale jest to pełnia życia dla wybranych przez Boga, pragnących naśladować Jezusa. Prowadzi ona do królowania Boga w ludzkich sercach. Musimy tu podkreślić, że „Królestwo niebieskie” jest dane ludziom jako obietnica wypełnienia każdego z błogosławieństw. Mówiąc o „królestwie” myślimy zwykle o jakimś miejscu, czy terytorium, nad którym ktoś sprawuje władzę. Natomiast termin grecki „basileia” wskazuje na funkcję królowania, a więc takie działanie Boga, które wypełnia pragnienia człowieka, a przebywając pośród ludzi pochyla się nad ich problemami i cierpieniami. Jest to ojcowska miłość Boga, który jest zarazem Panem i Ojcem. Bóg, Król Miłości pragnie uwolnić człowieka z jego niewoli grzechu, władzy, namiętności, ignorancji, niezdolności kochania, choroby i śmierci, i doprowadzić do prawdziwej miłości na wzór Jezusa. Można powiedzieć, że „Królestwo niebieskie” występujące w ośmiu błogosławieństwach stanowi kanon postępowania dla chrześcijan. Przyjęło się wyliczać osiem błogosławieństw, ale jest jeszcze dziewiąte, użyte w formie bezpośredniego wezwania w drugiej osobie liczby mnogiej: błogosławieni jesteście... które przypomina cztery błogosławieństwa według św. Łukasza (por. Łk. 6, 2-23). W Ewangelii Łukaszowej pierwsze błogosławieństwo brzmi: „Błogosławieni jesteście wy, ubodzy, albowiem do was należy Królestwo Boże” (Łk 6, 20), a u św. Mateusza czytamy: „Błogosławieni ubodzy w duchu, albowiem do nich należy Królestwo niebieskie”. Widać wyraźnie w pierwszym rozumieniu tych błogosławieństw różnice pomiędzy dwoma rodzajami ubóstwa - jedno ma charakter materialnego ubóstwa i polega na rozdaniu całej majętności. W ten sposób uwalniając się od żądzy posiadania dóbr materialnych stajemy się wolnymi od tych obciążeń, które krępują naszego ducha. Do takiego ubóstwa wzywał Jezus bogatego młodzieńca: „Idź, sprzedaj wszystko co masz i rozdaj ubogim, a będziesz miał skarb w niebie”. Taką drogę ewangelicznego ubóstwa wybrało wielu ludzi, uwalniając się od materialnych dóbr, np. św. Franciszek, św. Klara, którzy w ten sposób stali się szczęśliwymi i radosnymi już tu, na ziemi.
Drugie znaczenie ubóstwa podkreśla św. Mateusz mówiąc o „ubogich w duchu”. To sformułowanie ma szersze znaczenie niż samo ubóstwo materialne. Brak dóbr materialnych u ludzi zwanych ubogimi jest wielkim wyzwaniem dla bogatych. Jezus mówiąc o wyrzekaniu się dóbr wskazuje, że należą do ubogich czyli do tych, którzy ich nie posiadają. Nie każdego chrześcijanina stać na to, aby składał śluby ubóstwa i wyrzekał się dóbr materialnych, chociaż mają one przede wszystkim charakter duchowy. Jednakże do wszystkich chrześcijan odnosi się pojęcie „ubodzy w duchu” w znaczeniu szerszym (zgodnie ze św. Mateuszem). Jak je rozumieć, powiemy w następnym rozważaniu.