KAI: Czy, według Pana, pomiędzy wspólnotą Kościoła katolickiego a wspólnotą Żydów pozostają jakieś trudne czy kontrowersyjne kwestie natury teologicznej czy historycznej, które wymagałyby wyjaśnienia?

- Różnice teologiczne oczywiście pozostaną. Jednak to nie wyklucza szacunku i bliskości. Najważniejsze przełomy zostały dokonane. Jeśli chodzi o Żydów, wspomnę tylko o deklaracji Dabru emet z 2000 roku. Oczywiście trudno porównywać jej reprezentatywność z dokumentem takim jak Nostra aetate.

Dzięki Soborowi Watykańskiemu i Janowi Pawłowi II w Kościele katolickim pojawiły się deklaracje na najwyższym szczeblu. Jednak proces przyjmowania tych nowych postaw jest długi i niejednostajny, napotyka opory, gdzieniegdzie wyraźnie umacnia się myślenie dawniejsze. Nie wiemy, co jeszcze nas czeka na poziomie masowym. A na poziomie elitarnym potrzebne jest rozwijanie teologii uwzględniających z całą powagą i szacunkiem inne religie, a przy tym opartej na zasobach własnej tradycji. Chodzi między innymi zarówno o żydowską teologię chrześcijaństwa, jak i o chrześcijańską teologię judaizmu.

Jeśli chodzi o historię, to oczywiście są sprawy niedostatecznie wyjaśnione. Ocena Piusa XII, tzn. jego zachowania wobec Zagłady, jej sprawców i jej ofiar, jest wśród jednych pozytywna, wśród innych wysoce negatywna. To nie jest przeciwstawienie Żydów katolikom; ma ono miejsce i wśród katolików, i również wśród Żydów.

KAI: Jak postrzega Pan postawę dwóch następców Jana Pawła II wobec drogi nakreślonej przez Jana Pawła II, której symbolem jest nie tylko wspomniana wizyta w rzymskiej synagodze ale i spotkanie z przedstawicielami religii świata w Asyżu w październiku 1986 roku?

- Myślę, że obaj zasadniczo kontynuują drogę, na którą wprowadził Kościół polski papież. Zwłaszcza Franciszek wykazuje zrozumienie dla innych religii, w tym dla judaizmu, co wiąże się z jego doświadczeniami argentyńskimi, np. z jego relacją z rabinem Skórką (zresztą również „Człowiekiem Pojednania” Polskiej Rady Chrześcijan i Żydów).

Międzyreligijne dokonania Jana Pawła II - w przeciwieństwie do np. jego postawy wobec nadużyć seksualnych - nie wydają się być kontestowane poza środowiskami tradycjonalistycznymi. Uważam, że i w przyszłości będzie on postrzegany jako wielka postać dialogu międzyreligijnego. I wciąż liczę na to, że to jego nauczanie zostanie naprawdę przyjęte.

***

Stanisław Krajewski (ur. 1950) - profesor zwyczajny w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego, współprzewodniczący Polskiej Rady Chrześcijan i Żydów od jej powstania w 1990 roku. Autor m.in. książek „Żydzi, judaizm, Polska”; „54 komentarze do Tory dla nawet najmniej religijnych spośród nas”; „Poland and the Jews: Reflections of a Polish Polish Jew”; „Co zawdzięczam dialogowi międzyreligijnemu i chrześcijaństwu”.