Niezwykle ważną częścią spotkania było historyczne spojrzenie na europejską scenę polityczną w XVII wieku oraz na sytuację wewnętrzną Polski. Temat ten podjęli przede wszystkim dr Teresa Bloch (KUL - Lublin) oraz prof. dr hab. Marceli Kosman (UAM - Poznań). Wiek XVII w Europie upłynął pod znakiem wojen. Już podczas wojny 30-letniej ujawniły się szwedzkie plany budowy imperium protestanckiego w basenie Morza Bałtyckiego. Było to przyczyną walk, które toczył król szwedzki Gustaw Adolf w latach 1604-34. Władca ten próbował zmontować przeciwko katolickim dynastiom Wazów i Habsburgów front protestancko-prawosławny. Jedną z jego politycznych koncepcji był atak na Polskę, dokonany wspólnie z Rosją, a po odniesionym zwycięstwie jej rozbiór. Śmierć Gustawa Adolfa pokrzyżowała te plany. W kolejnych latach Rzeczpospolitą nękały liczne konflikty zbrojne. W drugiej połowie XVII stulecia w układzie europejskich sił politycznych wzrosła rola Brandenburgii, Rosji, a zwłaszcza Szwecji, która niezmiennie dążyła do opanowania basenu Morza Bałtyckiego. Uderzając na Polskę, Karol X Gustaw dysponował jedną z najnowocześniejszych armii ówczesnego świata, zapewnił sobie również dla realizacji tego przedsięwzięcia przychylność wielu dworów europejskich. Sytuacja wewnętrzna Polski - kryzys gospodarczy, zmniejszenie znaczenia Sejmu i władzy królewskiej, zdrada dowódców i słabość militarna - sprawiła, że Rzeczpospolita wydawała się łatwym łupem, a realizacja budowy szwedzkiego imperium bliska. W lipcu 1655 r. armia szwedzka z trzech stron wkroczyła do Polski i ogarnęła niemal całe jej terytorium. W ciągu 4 miesięcy upadło jedno z największych państw europejskich.
Panoramiczne spojrzenie na sytuację międzynarodową i wewnętrzną Polski jest niezbędne dla uświadomienia, że w listopadzie 1655 r. Jasna Góra stała się ostatnim bastionem Rzeczypospolitej. Jej obrona oraz nieugięta postawa o. Augustyna Kordeckiego zapoczątkowały walkę Polaków, która doprowadziła do odzyskania niepodległości, następnie do pokoju w Oliwie w 1660 r., a w konsekwencji do upadku koncepcji szwedzkiego Dominium Maris Baltici. Są to nie tylko oceny późniejszych historyków. XVII-wieczne źródła świadczą, że już wtedy dostrzegano, iż obrona Jasnej Góry była w dziejach tamtej wojny przełomowym wydarzeniem. Wśród źródeł należy wymienić m.in. wydane w 1659 r. dzieło wojewody pomorskiego Stanisława Kobierzyckiego Obsidio Clari Montis Czestochoviensis, które na forum sympozjum omówił prof. dr hab. Tadeusz Łukaszuk OSPPE (PAT - Kraków).
Znaczenie ufnej wiary, że za wstawiennictwem Maryi odniesiono zwycięstwo, było również jednym z wątków wykładu ordynariusza łowickiego - bp. prof. dr. hab. Andrzeja Dziuby (UKSW - Warszawa), który oceniając to zwycięstwo z perspektywy historii, powiedział: „Zwycięstwo, jakie przetoczyło się przez kraj po znaku jasnogórskim z 1655 r., stało się zwycięstwem, które mówi i pomaga narodowi polskiemu, które stało się znakiem odwrotu od potopu szwedzkiego, które stało się jakby wyjściem twierdzy jasnogórskiej ku budowaniu twierdz w sercach poszczególnych ludzi. To zwycięstwo stało się pomocą ludziom i narodowi.
Jednocześnie zwycięstwo to stało się wymagające, ale - niestety - nie zawsze tym wymaganiom sprostaliśmy”.
O. Kordecki był postacią nietuzinkową. Z całego bogactwa mariologicznych i patriotycznych treści, jakie na przestrzeni wieków są łączone z jego osobą, warto zwrócić uwagę na jego postawę rycerskiej maryjności. Temat ten podjął ordynariusz diecezji radomskiej - bp dr Zygmunt Zimowski (KUL - Lublin i UKSW). Wykład obejmował następujące zagadnienia: maryjność tego okresu, rycerskość wobec Maryi w ujęciu ogólnym oraz w osobie o. Koreckiego, maryjność odpowiedzialną Jana Pawła II, zawartą w jego nauczaniach, zwłaszcza tych, które zostały wygłoszone na Jasnej Górze, oraz więź rycerskości i odpowiedzialności duchowości maryjnej. Warto w kontekście tematu sympozjum przytoczyć fragment odnoszący się do papieskiego nauczania: „Jakże ciągle aktualne są słowa Jana Pawła II, wypowiedziane w Akcie Zawierzenia z okazji 600-lecia Jasnej Góry, one uczą nas maryjnej rycerskości i zarazem odpowiedzialności: «Ty spraw, abyśmy w tym naszym trudnym dziś Twojego Syna słuchali, żebyśmy Go słuchali dzień po dniu i uczynek po uczynku. (…) O Matko, o Matko, pomóż nam przejść poprzez nasze trudne dziś w tę przyszłość, w którą zaprosiliśmy Chrystusa Księcia Pokoju»”.
Obciążone tragicznymi doświadczeniami późniejsze dzieje Polski każą zastanowić się głęboko nad znaczeniem tego zwycięstwa oraz o cztery miesiące późniejszych, ale ściśle z nim związanych ślubów królewskich, złożonych przez Jana Kazimierza w katedrze lwowskiej 1 kwietnia 1656 r. Pogłębioną refleksję na ten temat podjął organizator sympozjum - o. prof. dr hab. Zachariasz Jabłoński OSPPE (UKSW), który wygłosił wykład na temat: Ewolucja ideowa lwowskich ślubów królewskich ku jasnogórskim ślubom narodu, odczytanym w XXI wieku. Przywołał on słowa Jana Pawła II, który powiedział, że śluby Jana Kazimierza to pierwszy zarys programu społecznej odnowy, który narastał z pokolenia na pokolenie, aż po nasze stulecie. Śluby królewskie w różnych momentach dziejów były odnawiane i aktualizowane. W nich zrodziło się w naszym stuleciu ślubowanie milenijne, związane z tysiącleciem chrztu Polski. Słowa ślubowań Jana Kazimierza wybiegały w przyszłość, chociaż ich nie zrealizowano. Praktyka ślubowań została potwierdzona m.in. przez Konstytucję w 1764 r. Idea ta wróciła przy opracowywaniu Konstytucji 3 Maja, chociaż nie cytuje się tam ślubów. Do idei oddawania czci Matce Bożej jako Królowej Polski powrócił zmartwychwstaniec Aleksander Jełowicki. W 1856 r. dokonał on w kręgu polskiej emigracji ponowienia ślubowań lwowskich, podkreślając, że „na każdym z nas ciążą długi narodu wobec Boga”. Ożywienie tej problematyki nastąpiło w roku 500-lecia Jasnogórskiego Sanktuarium oraz w roku ustanowienia święta Matki Bożej Częstochowskiej (1904 r.), gdy do tekstów liturgicznych włączono śluby Jana Kazimierza.
W 1920 r., kiedy wojska bolszewickie zbliżały się do Warszawy, polski Episkopat dokonał ponowienia obioru Matki Bożej na Królową Polski i poświęcił Polskę Najświętszemu Sercu Pana Jezusa. Śluby narodu zostały ponowione przez biskupów polskich w 1946 r. W czasie aresztowania prymas Polski kard. Stefan Wyszyński tworzył wielki program nowenny, prowadzący do odrodzenia narodu. Dziś można powiedzieć, że śluby są polskim zapisem praw człowieka i praw narodu. Jan Paweł II niejednokrotnie do nich wraca w swoim nauczaniu, mówiąc m.in.: „warunkiem zachowania naszej tożsamości w sytuacji nowej Europy będzie zachowanie ślubów”.
Obrona Jasnej Góry stanowiła ważny nurt w polskiej homiletyce i jest w niej ciągle obecna. Wykład na ten temat wygłosił ks. prof. dr hab. Wojciech Pazera (UKSW), który przedstawił pod tym kątem m.in. kazania św. bp. Józefa Sebastiana Pelczara, abp. Józefa Teofila Teodorowicza - ordynariusza rytu ormiańskiego oraz bp. Józefa Bilczewskiego i księży zmartwychwstańców. Podobnie jak inni prelegenci, przytoczył przykłady obecności problematyki zwycięskiej obrony Jasnej Góry w kazaniach abp. Antoniego Szlagowskiego, bł. bp. Zygmunta Felińskiego, prymasa kard. Stefana Wyszyńskiego i Jana Pawła II. Inne aspekty tematu sympozjum podjął prof. dr hab. Piotr Jaroszyński (KUL - Lublin), który ukazał motyw zwycięskiej obrony Jasnej Góry jako podstawę etosu narodowego Polaków. Ks. prof. dr hab. Jerzy Lewandowski (UKSW - Warszawa) analizował profetyczny wymiar obrony Jasnej Góry w nauczaniu kard. Stefana Wyszyńskiego, natomiast ks. dr Henryk Nowik (Uniwersytet Szczeciński) przedstawił wykład na temat: Alegoryczny sens zwycięskiej obrony Jasnej Góry.
Odrębny blok tematyczny stanowiły wykłady poświęcone artystycznym inspiracjom, a więc literackim i plastycznym dziełom, w których natchnieniem dla autorów była jasnogórska wiktoria. W tej części sympozjum zostały przedstawione referaty: prof. dr. hab. Lecha Ludorowskiego (UMCS-Lublin), prof. dr hab. Renardy Ocieczek (Uniwersytet Śląski - Katowice) oraz o. Stanisława Rudzińskiego OSPPE.
Uczestnicy sympozjum modlili się podczas Mszy św. w Kaplicy Cudownego Obrazu. Msza św. koncelebrowana w pierwszym dniu sympozjum była zarazem liturgiczną inauguracją jubileuszu 350-lecia zwycięskiej obrony Jasnej Góry. W homilii abp Józef Michalik, metropolita przemyski, przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski, podkreślił historyczne, religijne i moralne znaczenie tego jubileuszu. Spojrzenie na historię ma służyć temu, byśmy umieli godniej żyć, przenosić w przyszłość te wartości, które otrzymaliśmy od przodków. Rzeczpospolita XVII wieku była wydana na prywatę, na przekupstwo, na zdradę. Jednak - dzięki o. Kordeckiemu - wydobyła z siebie siły, które pozwoliły jej się odrodzić. Również dzisiaj obserwujemy w Polsce zalew prywaty, nie ma dnia, abyśmy nie dowiadywali się o skandalach. Ważne jest, aby w kontekście tej rocznicy zrozumieć, że „w Ojczyźnie naszej także dzisiaj, w roku 2005, jest dość siły do powstania, dość siły do odrodzenia”. Przez lata Jasna Góra była natchnieniem i wyzwalała niezwykłe duszpasterskie programy. Trzeba sobie uświadomić, że obecne czasy są wielkim wyzwaniem. „Pierwsze wyzwanie, które dzisiejsza rocznica niesie - powiedział Arcybiskup - jest wołaniem do zakonników, do ojców paulinów, do stróżów, żeby uczyli nas żyć prawdziwą miłością maryjną”.
Sympozjum zakończyła Msza św. koncelebrowana pod przewodnictwem abp Stanisława Nowaka, metropolity częstochowskiego, który w swojej homilii podkreślił, że konieczne jest poznawanie historii po to, aby dynamizować się do przeżywania współczesności. Porównując sytuację dzisiejszej Polski z sytuacją sprzed 350 lat, możemy stwierdzić, że także dzisiaj trzeba bronić wartości podobnych do tych, których bronił przeor Kordecki.
Sympozjum - obfitość przedstawionych na nim materiałów, świeżość prezentowanych refleksji - jest najlepszym dowodem, iż zwycięska obrona Jasnej Góry przed Szwedami to wciąż niewyczerpany temat dla badaczy. O. Zachariasz Jabłoński OSPPE wyraził nadzieję, że sympozjum rozpocznie cykl spotkań poświęconych tej ważnej rocznicy i jej znaczeniu dla współczesnych.