W ramach spotkań Klubu Inteligencji Katolickiej, w oratorium plebanii św. Tomasza w Sosnowcu-Pogoni wykład na temat znaczenia podpisanego przez Kościół katolicki i Światową Federacją Luterańską aktu o usprawiedliwieniu, wygłosił ks. Ryszard Adrjanek, dyrektor Wydziału Katechetycznego Kurii Diecezjalnej w Sosnowcu. Z ks. Ryszardem Adrjankiem rozmawia Adam Tarnowski.

ADAM TARNOWSKI: - Dlaczego Deklaracja została podpisana w Augsburgu?

KS. RYSZARD ADRJANEK: - Deklaracje podpisano w Augsburgu ze względu na ekumeniczną historię tego miasta. Tutaj bowiem już w 1518 r. nastąpiła próba uspokojenia sytuacji, kiedy legat papieski kard. Kajetan spotkał się z Marcinem Lutrem. Tutaj także w 1530 r. odczytano Augsburskie Wyznanie Wiary, a w 1555 r. zostaje uchwalony augsburski pokój religijny, który poprzez przyjętą zasadę "cuius regio, eius religio" miał zagwarantować pokojowe współżycie ewangelickich i rzymskokatolickich terytoriów. Tutaj także w 1987 r. w bazylice św. Ulryka miało miejsce nabożeństwo ekumeniczne, w którym uczestniczył Ojciec Święty Jan Paweł II.

- Czego dotyczył zasadniczy spór nauki o usprawiedliwieniu?

- Zasadniczy spór wynikał z tego, że luteranie akcentowali element usprawiedliwienia zewnętrznego. Dla zobrazowania tej formuły Marcin Luter posługiwał się następującą metaforą - jako grzesznicy zostaliśmy okryci płaszczem zasług Chrystusa. Łaska usprawiedliwienia nic w nas nie zmienia. Usprawiedliwienie dokonuje się tylko ze względu na samą wiarę. Lutrowi chodziło o to, że uczynki nie mają znaczenia dla usprawiedliwienia, istotne są wyłącznie wiara i łaska. Strona katolicka podkreślała natomiast, że usprawiedliwienie pociąga za sobą wewnętrzną przemianę, odnowienie człowieka. Wewnętrzna przemiana dokonuje się mocą Bożej łaski. Nie można jednak powiedzieć, że uczynki nie odgrywają żadnej roli.

- Jak się zdaje Sobór Trydencki poszukiwał rozwiązania zaistniałej sytuacji?

- Na Soborze Trydenckim, który został zwołany głównie w tej sprawie, długo nie można było spokojnie rozmawiać na temat usprawiedliwienia, wolności woli i wiary. Tak powszechne i głębokie panowało wzburzenie umysłów. Wielu Ojców Soborowych podzielało pesymizm młodego teologa z Wittenbergi. Przez siedem miesięcy toczyły się niezwykle gorące dyskusje.

- Jakie były ostateczne postanowienia soboru?

- Zatwierdzono dekret o usprawiedliwieniu określający usprawiedliwienie jako przeniesienie ze stanu grzechu do stanu łaski, jako uświęcenie i odnowę wewnętrzną człowieka przez dobrowolne przyjęcie łaski i darów. Dzięki tym ustaleniom rozpowszechniono pogląd, że człowiek stał się z niesprawiedliwego sprawiedliwym, z nieprzyjaciela przyjacielem Boga. Sobór podkreśla inicjatywę Boga w usprawiedliwieniu, ale podtrzymuje też naukę, że człowiek powinien współpracować z łaską Bożą np. słuchać objawionej prawdy Bożej i wierzyć, że otrzymuje usprawiedliwienie dzięki łasce wysłużonej przez Jezusa Chrystusa. Sobór wyraźnie stwierdził, że sama wiara nie usprawiedliwia, ponieważ musi łączyć się z nadzieją i miłością. Zanegował naukę zwolenników Reformacji o usprawiedliwieniu przez samą wiarę w imię całkowitej darmowości usprawiedliwienia.

- Wywołało to wiele sporów i emocji?

- Spokojne i rzeczowe rozmowy między stronami okazały się niemożliwe. Polemiki, jakie zdominowały międzywyznaniową komunikację, aż do Soboru Watykańskiego II, uniemożliwiały wyjaśnienie nieporozumień i odkrywanie zasadniczej wspólnoty wiary. Dopiero Sobór Watykański II polemikę zastąpił dialogiem. Luterańscy obserwatorzy wystąpili z inicjatywą oficjalnego dialogu między Kościołem katolickim i Światową Federacją Luterańską. W latach 1967-99 komisja mieszana opracowała i przyjęła dokumenty, w których powracał temat usprawiedliwienia. Jest to: Ewangelia i Kościół, zwany Raportem z Malty z roku 1972, Wieczerza Pańska z 1978 r., Drogi do wspólnoty z 1980 r., Wszyscy pod jednym Chrystusem z 1980 r., Duchowny urząd w Kościele z 1981 r., Marcin Luter - świadek Jezusa Chrystusa z 1983 r., Jedność przez nami: Modele, formy i etapy kościelnej wspólnoty luterańsko-katolickiej z 1984 r. oraz Kościół i usprawiedliwienie z 1993 r. Temat usprawiedliwienia pojawia się we wszystkich ww. dokumentach. Jednak najpełniej został opracowany w ostatnim. Ze strony Kościoła polskiego pracował nad tym dokumentem bp opolski Alfons Nossol. Dla zainteresowanych podam, że w polskim przekładzie wydał go prof. Karol Karski pt. Kościół i usprawiedliwienie. Rozumienie Kościoła w świetle nauki o usprawiedliwieniu. Raport z trzeciej fazy Międzynarodowego Dialogu Luterańsko-Rzymskokatolickiego i zamieścił w kwartalniku Studia i dokumenty Ekumeniczne. Na podstawie tego raportu w 1997 r. została opracowana zwięzła Wspólna Deklaracja w sprawie nauki o usprawiedliwieniu. Pod nią, ostatniego października, swe podpisy złożyli wysocy dostojnicy Kościołów katolickiego i luterańskiego. Data podpisu jest symboliczna, bowiem 31 października 1517 r. Marcin Luter ogłosił 95 tez głównie przeciwko odpustom, co zwykło się postrzegać jako początek Reformacji. Podpisanie Wspólnej Deklaracji właśnie 31 października prowokuje pełne nadziei myślenie o swoistym zakończeniu wieków podziału.

- Jak kwestię usprawiedliwienia ujmuje podpisany dokument?

- W podpisanej deklaracji czytamy: "Wspólnie wyznajemy tylko z łaski i w wierze w zbawcze działanie Chrystusa, a nie na podstawie naszych zasług zostajemy przyjęci przez Boga i otrzymujemy Ducha Świętego, który odnawia nasze serca, uzdalnia nas i wzywa do dobrych uczynków". Usprawiedliwienie dokonuje się więc przez łaskę, ale objawia się w dobrych czynach. Dokument ten, jak powiedział Ojciec Święty, jest podstawą, aby kontynuować wysiłki teologiczne na płaszczyźnie ekumenicznej, albowiem jest on wielkim wkładem w oczyszczenie pamięci historycznej i we wzajemne świadectwo.

- Dziękuję za rozmowę