„Obejmując urząd Prezesa Rady Ministrów (wiceprezesa Rady Ministrów, ministra), uroczyście przysięgam, że dochowam wierności postanowieniom Konstytucji i innym prawom Rzeczypospolitej Polskiej, a dobro Ojczyzny oraz pomyślność obywateli będą dla mnie zawsze najwyższym nakazem” – stanowi art. 151 ustawy zasadniczej.

To nie wszystko. Każdego z członków władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej obowiązuje też artykuł 7 Konstytucji, czyli „zasada praworządności”. To jedno zdanie: „Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa.”

Po co ja to cytuję, skoro rząd, który obecnie sprawuje władzę został zaprzysiężony blisko 9 miesięcy temu? To prawda, minęło już trochę czasu, a jednak ta przysięga, którą premier Donald Tusk złożył 13 grudnia cały czas go obowiązuje, podobnie jak „zasada praworządności” z art. 7 Konstytucji. Okazuje się, że lider Platformy Obywatelskiej ma inne zdanie na ten temat. W trakcie konferencji „Drogi wyjścia z kryzysu konstytucyjnego” premier złożył bardzo jasną i jednoznaczną deklarację, że nie ma zamiaru zbytnio przywiązywać się do praworządności, bo ma być skuteczny i w ogóle wierzy w „demokrację walczącą”. – Jeszcze nie raz popełnimy czyny, które według niektórych autorytetów prawnych będą niezgodne albo nie do końca zgodne z zapisami prawa, ale nas nic nie zwalnia z obowiązku działania każdego dnia. Ja, tak czy inaczej, dalej będę takie decyzje podejmował z pełną świadomością ryzyka, że nie wszystkie będą odpowiadały kryteriom pełnej praworządności – zapowiedział szef rządu i rzucił bardzo mroczne porównanie do naszego zachodniego sąsiada po II wojnie światowej. - Kiedy odbudowywano demokrację w Niemczech, to gwarantowały ją nie zapisy, a obecność armii amerykańskiej – stwierdził Donald Tusk.

Postawa przedstawiona przez premiera, który nie po raz pierwszy składa takie deklaracje rodzi istotne pytania o stan praworządności w Polsce. Jego stanowisko, wyrażone publicznie w polskim Senacie, że priorytetem jest skuteczność działania, nawet jeśli oznacza to podejmowanie decyzji niezgodnych z prawem, stawia pod znakiem zapytania przestrzeganie kluczowych zasad konstytucyjnych, takich jak praworządność i działanie w granicach prawa.

Konsekwencje dla państwa

Po pierwsze skutkiem jest już teraz osłabienie zasady i autorytetu praworządności, bo jeśli rządzący otwarcie deklarują, że ich decyzje mogą być sprzeczne z prawem, a jednocześnie uważają to za usprawiedliwione w imię skuteczności, to dlaczego obywatele mieliby działać inaczej? To jest właśnie zgorszenie, jakie obserwujemy ze strony władzy. W końcu praworządność zakłada, że wszyscy — w tym władza wykonawcza — są zobowiązani do przestrzegania prawa. Do tego dochodzi ryzyko politycznej instrumentalizacji prawa. Jeśli politycy uznają, że cel (np. skuteczność działania) usprawiedliwia środki, nawet te niezgodne z prawem, prawo staje się narzędziem, które może być manipulowane zgodnie z potrzebami rządzących. To może prowadzić do sytuacji, w której prawo przestaje być stabilnym fundamentem, a zaczyna służyć partykularnym interesom politycznym.

Postawa nowego rządu osłabia również zaufanie obywateli do państwa i instytucji. Jeżeli obywatele widzą, że władza publiczna może ignorować prawo lub działać w sposób niezgodny z nim, może jest to prosta droga do spadku zaufania do instytucji państwowych, a skoro podważona została zasada równości wobec prawa, to za chwilę zacznie rosnąć poziom cynizmu wobec władzy. Praworządność jest jednym z fundamentów demokratycznego państwa prawa i otwarte kwestionowanie tej zasady przez lidera obozu rządzącego może prowadzić do osłabienia demokratycznych mechanizmów kontroli władzy, takich jak sądownictwo czy media. Demokracja bez silnych, niezależnych instytucji opartych na prawie może stopniowo przechodzić w formę autorytaryzmu.

Dlatego tak ważna, „ciężka” jest ta deklaracja premiera, a skutki tego publicznego zgorszenia będziemy odczytywać przez długi czas.