Zdarzenia w Goateborgu i Pradze, obawy w związku ze spotkaniem "wielkich" w Genui, zmuszają nas do bliższego przyjrzenia się tak zwanej "globalizacji", przez niektórych krytykowanej, przez innych popieranej. Globalizacja jest zjawiskiem, które możemy określić pojęciem przejętym od Soboru Watykańskiego II - "znakiem czasów", a Kościół powołany do proroctwa ma okazję do rozważań nad nią i miejmy nadzieję, wskaże nam przyszłe kierunki i drogi. Globalizacja jeszcze kilka lat temu była nieznanym słowem, a dzisiaj jest używana przez wszystkich, ponieważ faktem jest globalizacja rynków, ekonomii, finansów.

Globalizacja - co to takiego?

Korzystne byłoby rozróżnienie, jakiego dokonali pewni autorzy, między internacjonalizacją, mondializacją i globalizacją. Podążając za takim rozróżnieniem, internacjonalizacja wskazywałaby na charakter relacji ekonomicznych, politycznych, prawnych i kulturowych, które wspólnota czy państwo nawiązują z innymi. Mondializacja obejmowałaby zespół problemów, których efekty dostrzegalne są na poziomie światowym, i których rozwiązania możliwe są tylko na takim poziomie poprzez stworzenie międzynarodowych struktur oraz poprzez współpracę państw. W końcu globalizacja miałaby wskazywać na nowe formy przejęte na świecie z procesu akumulacji kapitałowej, w szczególności w końcu ubiegłego wieku przez trzy mocarstwa: USA, Japonię i Unię Europejską w celu kontroli nad rynkiem i zapasami oraz w celu uzyskania zysków na poziomie światowym.

W kontekście tym możliwe jest odczytywanie globalizacji w ujęciu znaku czasów, wziąwszy pod uwagę rozmaite, jeśli nie sprzeczne opinie wydawane na temat globalizacji, od największego optymizmu po najczarniejszy pesymizm. Przede wszystkim powinniśmy przyznać, że jest ona zjawiskiem, które odciska się mocno na człowieku; człowiek jest tak jej odbiorcą, jak i aktywnym podmiotem, a zatem mówimy o człowieku w jego wolności, której konkretne urzeczywistnianie prowadzi do dobra lub do zła.

Globalizacja jawi się jako zjawisko ambiwalentne: naznaczone jest negatywnymi i pozytywnymi cechami. Zgromadzeni na Synodzie Ameryk Północnej, Środkowej i Południowej, jaki miał miejsce w Rzymie w listopadzie i grudniu 1997 r., biskupi sformułowali w Propozycji nr 74 swoją opinię na temat globalizacji ekonomicznej: "Jakkolwiek jest prawdą, że wzrost globalizacji niesie ze sobą konsekwencje pozytywne, takie jak wzrost skuteczności i produkcji, które to mogą wzmocnić proces jednoczenia narodów i przyczynić się do lepszej obsługi ludzkiej rodziny, jednakże jeśli będzie kierowana przez prawa rynku stosowane w zależności od interesu rządzących, może mieć także skrajnie negatywne konsekwencje: przypisywanie ekonomii wartości absolutnych, bezrobocie, ograniczenie i zniszczenie pewnych służb publicznych, destrukcja środowiska naturalnego, wzrost rozdźwięku między bogatymi i biednymi, niesprawiedliwe współzawodnictwo umiejscawiające biedniejsze nacje coraz niżej w hierarchii".

Ze swojej strony Ojciec Święty w Przesłaniu z okazji Dnia Światowego w 1998 r. pisze: "Szerokim przekształceniom geopolitycznym, jakie zaszły po 1989 r. towarzyszyły prawdziwe rewolucje na polu społeczno-ekonomicznym. Globalizacja ekonomii i finansów jest dzisiaj rzeczywistością i coraz łatwiej uchwycić efekty szybkiego postępu związanego z technologią informatyczną. Stoimy u progu nowej ery niosącej ze sobą wielkie nadzieje i niepokojące pytania. Jakie będą konsekwencje dokonujących się zmian? Czy wszyscy będą mogli czerpać zyski z globalnego rynku? Czy wszyscy będą mieli w końcu możliwość cieszenia się pokojem? Czy relacje między państwami będą sprawiedliwe, czy też współzawodnictwo i rywalizacja między narodami i nacjami doprowadzi ludzkość do sytuacji jeszcze większego braku stabilizacji?" . Pytania postawione przez Ojca Świętego prowadzą nas do innego zasadniczego i decydującego aspektu znaków czasu: aspektu moralnego.

Faktycznie, ludzki fakt globalizacji przejawia się jako taki, ponieważ jest pewnego rodzaju ludzkim zadaniem. Człowiek musi posługiwać się rozumem, to znaczy musi umieć odczytywać w krytyczny sposób pozytywne i negatywne aspekty obecne w zjawisku globalizacji. Rozum pobudza człowieka do wolności, to znaczy do przyjmowania odpowiedzialności w "zarządzaniu" globalizacją, tak aby obracała się ona na korzyść i dobro człowieka.

Jako chrześcijanie możemy odczytywać w krytyczny sposób zjawisko globalizacji, tak jak to zaleca Sobór (GS 15), dzięki rozumowi oświeconemu przez nowe światło - wiarę, w ten sposób można odkryć Boże zamiary co do całościowego powołania człowieka.

W tym kontekście chrześcijanie są wspierani w odczytywaniu globalizacji przez społeczne nauczanie Kościoła i warto podkreślić, że jest to nauczanie, które powinno postrzegać chrześcijanina nie tylko jako adresata, czy po prostu słuchacza i wykonawcę, ale także jako czynnego uczestnika, prawdziwą główną postać.

Racjonalne i pełne wiary odczytywanie zjawiska globalizacji staje przede wszystkim naprzeciw najjaskrawszego aspektu, to jest aspektu ekonomiczno-finansowego i styka się z nim w konkretnym zastosowaniu ogólniejszej relacji między ekonomią a etyką. Relacja ta może się wyrażać według ewangelicznego języka w bardzo ogólnych pojęciach, ale z pewnością nieabstrakcyjnych: nie człowiek jest stworzony dla ekonomii, ale ekonomia dla człowieka. Zasada wskazuje z jaskrawą jasnością relatywizm ekonomii w stosunku do człowieka. Pojęcie relatywizmu odsyła z kolei do czegoś, co jest zarazem wartością i granicą: ekonomia jest wartością, ale nie wartością jedyną i najwyższą w życiu, czy też w losach pojedynczego człowieka czy też narodów.

Racjonalne i pełne wiary odczytywanie zjawiska globalizacji prowadzi do odkrycia kolejnego i podstawowego aspektu: jej wymiaru " politycznego", poczynając od zasadniczego wymiaru społecznego samego człowieka. Stąd kolejny wymóg etyczny, a w zasadzie polityczny. Jest to dziś wymóg szczególnie poważny, ze względu na szereg przyczyn, pośród których z jednej strony - wyłania się poważna, czy wręcz bardzo poważna nierówność między różnymi nacjami, a także między ludźmi i grupami wewnątrz każdego państwa, a z drugiej - tworzy się coraz większa przestrzeń potęgi ekonomicznej, przede wszystkim finansowej, coraz bardziej oderwanej od państw, to znaczy od zwykłych podmiotów prawnych i organów nadzoru; zajmują zatem przestrzenie leżące poza środowiskiem, które do tej pory działały czy istniały z definicji na rzecz wspólnego dobra. W rzeczywistości obok ekonomiczno-finasowego protagonizmu dużych firm obecnych na rynkach i w bankach na kontynencie i całym świecie stoi skromna i niewystarczająca zdolność kontroli i orientacji organizmów politycznych, które działają jeszcze na skalę krajową i często w warunkach nikłej efektywności. Potrzebna jest zatem nowa przestrzeń polityczna we właściwym tego słowa znaczeniu, należy zadbać o etap łączący ekonomię z polityką w przekonaniu, że w sektorze społecznym i ekonomicznym, tak narodowym, jak i międzynarodowym, ostateczna decyzja należy do władzy politycznej. Dzisiaj jednak międzynarodowej wspólnocie ekonomicznej ze względu na zjawisko globalizacji musi odpowiadać cywilne międzynarodowe społeczeństwo, zdolne do wyrażania opinii inspirowanych "regułami" akceptowanymi przez wszystkich, opracowywanymi w demokratyczny sposób, regułami, które ostatecznie sprowadzają się do poszukiwania dobra wspólnego dla całej planety i solidarności. Nie brak instytucji tego typu, w szczególności Organizacja Narodów Zjednoczonych i jej rozmaite przedstawicielstwa z powołaniem społecznym. Istnieje paląca potrzeba, aby na terytorium wolności skonsolidowała się kultura "reguł", która nie ograniczy się do promowania prostego działania komercyjnego, ale zajmie się, dzięki pewnym instrumentom prawnym, ochroną ludzkich praw w każdej części świata. Tak jak to się stało już w przypadku ekonomii, tak i w polityce powołanej do jej "regulowania" można sformułować fundamentalną zasadę według języka ewangelicznego: nie człowiek dla polityki, ale polityka dla człowieka. Konkretniej, człowiek pojmowany jako podmiot, fundament i cel. Tylko w ten sposób można uniknąć wojen, wspieranych przez koncerny międzynarodowe i kraje silnie rozwinięte przemysłowo, aby zasilać się w surowce w krajach biedniejszych. Najlepszym przykładem jest wojna w Afryce o czarny piasek, niezbędny aby wyposażyć telefony komórkowe w coraz mocniejsze baterie.