Prymas legatem urodzonym (legatus natus) Stolicy Apostolskiej
Jeszcze w średniowieczu istniał zwyczaj, że papieże nadając
urząd prymasa niektórym arcybiskupom, jednocześnie łączyli z tym
aktem urząd i tytuł legata urodzonego Stolicy Apostolskiej (legatus
natus). Takimi podwójnymi przywilejami obdarzeni byli arcybiskupi
Canterbury dla Anglii, Ostrzyhomia dla Węgier i Salzburga dla krajów
niemieckich. Dla Kościoła w Polsce przywilej ten otrzymał od papieża
Leona X prymas Jan Łaski w 1515 r. podczas pobytu w Rzymie na Soborze
Laterańskim V. Bullą Pro excellenti papież potwierdził metropolitom
gnieźnieńskim uprawnienia Prymasa Polski oraz poddał ich jurysdykcji
prymasowskiej i legackiej metropolię lwowską. Jurysdykcja ta obejmowała
tylko w Kościół w Polsce. Dlatego choć brzmi to trochę paradoksalnie,
nie wchodziły w zakres ich kompetencji: diecezja wrocławska, lubuska,
mimo że należały do metropolii gnieźnieńskiej, gdyż tereny te nie
znajdowały się w granicach Królestwa Polskiego.
W powyższej bulli papież Leon X nie sprecyzował jednakże
dokładnie zakresu władzy prymasa Polski; bulla określała bardzo ogólnikowo,
że zakres uprawnień prymasów Polski jest taki, jaki posiadali wówczas
inni legaci.
Uprawnienia prymasowskie
Według badań wybitnego historyka Kościoła w Polsce ks. J. Nowackiego
w zakres kompetencji i władzy prymasów wchodziły następujące uprawnienia:
1. Przywilej koronowania króla i królowej Polski,
zagwarantowany im przez konstytucję sejmową z 1451 r. W wypadku nieobecności
prymasa, przywilej ten na mocy konstytucji sejmowej z 1576 r. przysługiwał
biskupowi włocławskiemu lub poznańskiemu. Postanowienia te potwierdził
papież Sykstus V w 1589 r.
2. Prawo zwoływania synodów prymacjalnych (plenarnych)
i przewodniczenie im. Synody takie gromadziły cały episkopat i odbywały
się już od XV w. trwając do 1643 r. W następnych latach prymas przewodniczył
konferencjom Episkopatu Polski.
3. Do istotnych praw prymasowskich należał najwyższy
trybunał sądowy kościelny w Polsce - trybunał III instancji, do którego
odwoływano się od sądów II instancji metropolity lwowskiego oraz
z diecezji wrocławskiej na Śląsku.
4. Z racji legacji urodzonej i urzędu prymasowskiego
do prymasa należała troska o cały Kościół polski i całą jego administrację.
5. Prymas reprezentował cały Kościół polski na
zewnątrz, a w precedencji nie ustępował miejsca nawet kardynałom
w zakresie uprawnień prymasowskich.
6. Szczególnym uprawnieniem honorowym każdego
prymasa Polski był przywilej noszenia szat purpurowych na wzór kardynałów
Kościoła rzymskiego, który przyjął się jako zwyczaj jeszcze w XVII
w., a ostatecznie potwierdził go papież Benedykt XIV w 1749 r. specjalną
bullą Ad decorem Eccelsiae. Należy jednak dopowiedzieć, iż przywilej
ten nie dotyczył noszenia purpurowej piuski (nakrycia głowy), która (
jeśli prymas nie był kardynałem) miała pozostać fioletowa.
Prymasi Polski obok uprawnień kościelnych posiadali także
poważne uprawnienia polityczne w Rzeczypospolitej. Po śmierci króla
Zygmunta Augusta, ostatniego z Jagiellonów, podczas obrad w 1572
r. sejm i senat przyznali prymasom tytuł i urząd interrexa, który
sprawiał, iż w okresie bezkrólewia, a był to czas królów elekcyjnych,
Prymas Polski sprawował w państwie najwyższą władzę. Jego zadaniem
było zwołanie sejmu konwokacyjnego i elekcyjnego, wyznaczenie miejsca
i czasu wyboru króla. W tym też czasie przyjmował poselstwa zagraniczne (
zapewne wielokrotnie na swoim dworze w Łowiczu), powiadamiał dwory
królewskie o śmierci króla polskiego. Do prymasa należał też przywilej
nominowania nowo wybranego króla, odbieranie od niego przysięgi i
koronacja królewska. Prymas Polski posiadał także tytuł primus princeps,
tzn. pierwszy książę w senacie. Ponadto od końca XVI w. był stałym
członkiem rady królewskiej.
Urząd Prymasa Polski posiadał więc nie tylko wielkie
znaczenie dla Kościoła w Polsce, lecz także i dla państwa polskiego.
Toteż, kiedy po 1772 r. spadły na Rzeczypospolitą nieszczęścia narodowe
związane z rozbiorami, dotknęły także i prymasostwo.
cdn.
Pomóż w rozwoju naszego portalu